ایران شناسی و زبان فارسی در نووسیبریسک

مقدمه
    روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بین دو کشور ایران و روسیه روز به روز در حال گسترش می باشد و بر همین اساس برای حفظ این روابط لازم است که دو کشور همدیگر را از نظر فرهنگی بهتر و بیشتر بشناسند. به همین منظور اخیراً در منطقه سیبری در دانشگاه روابط بین المللی و منظقه شناسی، رشته ایران شناسی افتتاح شده است. در این نوشته، گزارشی از وضعیت ایرانشناسی و زبان فارسی در نووسیبریسک ارائه می شود.
   
    نگاهی به وضعیت سیبری
    سیبری بخش شمالی آسیا را در بر می گیرد که شامل 4/3 کل سرزمین روسیه (14 میلیون کیلومتر مربع) بوده و جمعیت آن بالغ بر 8/35 میلیون نفر است و از بیش از 100 ملیت تشکیل شده است. اکثر جمعیت منطقه روسی هستند (9/84%) و به دنبال آن اوکراینی ها با 9/3%، ژرمن ها با 6/1% قرار دارند و جمعیت بومی 8/5% را تشکیل می دهد. سیبری از تنوع طبیعی قابل توجهی برخوردار است: تایگا (زیست بوم گیاهی و حیوانی که میان توندرا و جنگل های کاج و درختان ناژویی دیگر قرار دارد)؛ در غرب سیبری، زمین های کوهستانی، استپ و استپ جنگلی و ناحیه یخبندان دائمی (توندرا). سیبری از نظر رودخانه و دریاچه بسیار غنی است (بایکال، عمیق ترین رودخانه جهان، 20% منبع آب شیرین شرق را تأمین می کند و رود اُب، که بزرگترین رودخانه روسیه است و چهارمین رودخانه بزرگ جهان بعد از آمازون، کنگو و می سی سی پی محسوب می شود (به لحاظ طول و عرض). وضعیت آب و هوایی سیبری با زمستان سرد و طولانی و تابستان گرم و کوتاه است. منابع طبیعی سیبری، انرژی و مواد خام اولیه روسیه را تأمین می کنند و در قرن بیست و یکم به خصوص در منطقه نزدیک به آسیای مرکزی به شدت افزایش خواهد یافت.
    موقعیت جغرافیایی سیبری منحصر به فرد است: این ناحیه نقش یک پل را بین شرق و غرب و شمال و جنوب ایفا می کند. سیبری گنجینه اصلی روسیه است. 70% از زمین های مورد استفاده در آن قرار گرفته است و منابع پیش بینی شده روسیه بالغ بر 30 میلیون دلار آمریکا ارزش دارند، ضمن این که منابع پیش بینی شده مواد معدنی معادل 140 ـ 150 میلیون دلار آمریکا می باشند. امروزه، سیبری تأمین کننده منابع اصلی سوخت روسیه است: نفت (بیش از 70%)، گاز طبیعی (بیش از 90%) و ذغال سنگ (بیش از 80%). بنا به گزارش زمین شناسان، منابع نیکل، فلزات غیر آهنی، فلزات کمیاب و با ارزش و الماس این ناحیه بیشترین سهم را در جهان به خود اختصاص داده اند.
    سیبری یکی از مهمترین مناطق جنگلی در کره زمین است: بیش از 40 میلیون متر مربع الوار سالانه در آن تولید می شود. سیبری 50 درصد درآمد ارزی روسیه را تأمین می کند. این ناحیه 99% از صادرات گاز روسیه، 98% از نفت، 85% الماس، 73% مس، 45% نیکل، 34% چوب و 32% سلولز را ارائه می دهد.
   
    وضعیت نووسیبریسک (مرکز سیبری)
    نووسیبریسک، مرکز سیبری و مرکز جغرافیایی روسیه است که در سال 1893 بنیان نهاده شد. در سال 1913، به فرمان تزار نیکولای دوم، معبد سن نیکول، نماد سلطنت روسیه، ساخته شد. جمعیت این شهر 7/1 میلیون نفر است که در حاشیه رودخانه اُب واقع شده، و سومین شهر بزرگ بعد از مسکو و سن پترزبورگ می باشد. نووسیبریسک مرکز اصلی تجارت در بخش آسیایی روسیه است که 2/178 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد. دفتر نمایندگی وزارتخانه های مهم دولت فدراسیون روسیه، ادارات مرکزی دولتی و شهرداران سیبری، و نمایندگان کشورهای خارجی در این شهر مستقر هستند.
    این شهر از بالاترین سطح فعالیت تجاری و تمرکز سرمایه منطقه برخوردار است. در این شهر بالغ بر 30 بانک، صرافی اینتربانک سیبری، 46 دفتر شرکت های خارجی وجود دارد. 40 کالج، 133 مؤسسه تبلیغاتی، 150 دفتر چاپ و نشر، 12 ایستگاه رادیویی و 5 مرکز تجاری در این شهر وجود دارد (از جمله WTC نووسیبریسک، بخشی از سازمان بین المللی مرکز تجارت جهانی که در 100 کشور در سرتاسر جهان فعالیت دارد). همتاهای تجارت بین المللی، این شهر را با 85 کشور جهان پیوند می دهند. شهرهای دوگانه نووسیبریسک عبارتند از مینی پولیس (آمریکا) ساپورو (ژاپن) و منجان (چین).
    نووسیبریسک دروازه اصلی سیبری، بزرگترین مرکز صنعتی شرق کوهستان های اورال است. شرکت های صنعتی منحصر به فردی در زمینه هوانوردی، ماشین آلات صنعتی، متالوژی، شیمی، رادیویی و ... در نووسیبریسک مستقر هستند. برونداد این غول های صنعتی به سرتاسر جهان صادر می شود. نمایشگاه سیبری به اصطلاح کارت ویزیت شهر است که سالانه حدود 90 نمایشگاه را با مشارکت 5000 شرکت روسیه و 1000 شرکت خارجی برگزار می کند.
    نووسیبریسک کانون فعالیت حمل و نقل چندگانه است که دومین جایگاه را در روسیه دارد. حمل و نقل کالا از طریق خط آهن ترانس سیبری در اروپا، خاور دور و آسیا صورت می گیرد. مجتمع حمل و نقل هوایی با حدود 500 پرواز در هفته بیشترین حجم انتقال کالا را به خود اختصاص می دهد. ظرفیت تولید پایانه های انبار و گمرکات معادل با یک میلیون در ناحیه است.
    حدود یک سوم پتانسیل علمی سیبری در نووسیبریسک متمرکز شده است. شهر علمی آکادمگرودوک که در دهه 60 تأسیس شد اولین مرکز علمی روسیه است و به عنوان مدلی برای چندین سازمان در ژاپن، فرانسه و کره جنوبی تلقی می شود. هفت مرکز تحقیقات بین المللی در این شهر وجود دارد که تحت نظارت متخصصانی از مؤسسات مهم این شهرک علمی می باشند.
    شهر مرکزی سیبری، از زیرساخت مجهزی برخوردار است: 25 هتل، 60 رستوران، 175 کافه، 18 باشگاه ورزشی مجهز به استخر، سونا،...، 12 تئاتر، انجمن فیل هارمونیک، سیرک، ارکتر سمفونی آکادمیک، گروه همسرایان محلی و .... فاصله نووسیبریسک از شهر مسکو 3191 کیلومتر است و فاصله زمانی نووسیبریسک با شهر مسکو نیز 3+ ساعت است.
    دانشگاه روابط بین المللی و منطقه شناسی سیبری
    امروزه دانشگاه روابط بین المللی و منطقه شناسی تنها دانشگاه آموزشی ویژه در منطقه سیبری است که متخصصانی را در رشته روابط بین المللی تربیت می کند. این دانشگاه به خاطر کامل کردن روند آموزشی روابطی نزدیک با شورای اروپا، وزارت امور خارجه روسیه، آکادمی دیپلوماسی روسیه، دومای دولتی و مؤسسه های علمی فدراسیون روسیه دارد. به منظور افزایش درجه استعداد متخصصان روابط خارجی، دانشگاه ها با سفارت های خارجی در روسیه از جمله سفارت جمهوری اسلامی ایران، فرانسه، آلمان، آمریکا، ژاپن، چین، لهستان ارتباطاتی دارد.
    در این دانشگاه، دانشجویان، همچنین رشته تخصصی «منطقه شناسی» را فرا می گیرند که به مناطق مختلف جهان اختصاص دارد. از جمله کشورهای اروپا و آسیا. همزمان با گسترش روابط بین المللی با کشورهای مختلف، دانشگاه هم توجه بیشتری به ارتباطات سیبری (روسیه) با کشورهای ژاپن، چین و جمهوری اسلامی ایران مبذول می دارد.
   
    امروز در دانشگاه روابط بین المللی و منطقه شناسی شهر نووسیبریسک، متخصصان رشته های زیر تربیت می شوند:
    1ـ روابط بین المللی (دیپلماسی، سیاست خارجی، امنیت ... و حقوق بین الملل)، و
    2 ـ منطقه شناسی (چین شناسی، ژاپن شناسی، ترکیه شناسی و ...).
   
    گروه فارسی و مرکز ایران شناسی
    مرکز ایرانشناسی در سال 2001 در دانشگاه بین المللی و منطقه شناسی با کمک رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه گشایش یافت. در این سال گروه زبان فارسی با حضور 14 دانشجو شروع به کار کرد. این گروه اولین گروه زبان فارسی در منطقه سیبری به شمار می رفت و در حال حاضر 26 دانشجو در رشته ایران شناسی مشغول به تحصیل می باشند. در گذشته به علت عدم شناخت کافی از این رشته، افراد کمی در آن تحصیل می کردند، اما امروزه به دلیل گسترش روابط بین ایران و روسیه و شناخت کافی از این رشته، دانشجویان زیادی در این رشته تحصیل می کنند.
    برنامه دروس به شرح زیر است:
    در سالهای اول و دوم، دانشجویان دستور زبان فارسی را می آموزند و همراه با دستور زبان فارسی، دانشجویان در دانشگاه اغلب فیلم هایی به زبان فارسی تماشا می کنند؛ برای مثال (فارسی در گفتار) که توسط مرکز گسترش زبان و ادبیات فارسی به گروه ایران شناسی تقدیم شده است. در سال سوم، دانشجویان حقوق و روابط بین المللی زبان فارسی را می آموزند و غیر از این، دانشجویان در این زمینه روزنامه می خوانند و به تماشای اخبار می پردازند و در کنفرانس های مختلف شرکت می کنند که هم در داخل و هم در خارج از کشور برگزار می شود. در سال چهارم، دروس اقتصادی تدریس می شود که شامل اسناد بازرگانی و اسناد رسمی، قراردادها، نامه های تجاری و ... می باشد. در سال پنجم دانشگاه، حقوق دیپلماسی به دانشجویان آموزش داده می شود. علاوه بر این، دروس تاریخ و فرهنگ و ادبیات فارسی نیز به زبان روسی آموزش داده می شود که متأسفانه تعداد این دروس بسیار کم است.
    اولین گروه دانشجویان که وارد این رشته شده اند چندان به این رشته علاقه مند نبودند؛ به دلیل اینکه در منطقه سیبری دانشجویان هیچ اطلاعاتی دراین زمینه (در مورد رشته زبان فارسی) نداشتند. اما در سالهای بعد، آقای پلاستون استاد زبان فارسی و ادبیات فارسی، دانشجویان را با فرهنگ و تمدن ایران آشنا کرد. برای مثال او دانشجویان را با تاریخ غنی ایران و فرهنگ و ادبیات این کشور آشنا کرد. به این ترتیب افراد زیادی به رشته زبان و ادبیات فارسی علاقه مند شدند و تصمیم گرفتند که در این رشته تحصیل کنند و با فرهنگ و تمدن کشور ایران بیشتر آشنا بشوند.
    من نیز قبل از ورود به دانشگاه هیچ شناختی از ایران و زبان فارسی نداشتم. فقط کمی با آثار خیام و حافظ آشنایی داشتم و علاقه مند بودم که آنها را به زبان اصلی بخوانم. به همین دلیل وارد این رشته شدم و در سال دوم من از طرف رایزنی فرهنگی ایران به ایران دعوت شدم و در دوره ای یک ماهه در مرکز گسترش زبان و ادبیات فارسی مشغول به تحصیل شدم و در اینجا بیشتر با فرهنگ و ادبیات ایران آشنا شدم و علاقه بیشتری به زبان فارسی پیدا کردم. در مورد مشکلات آموزش ایرانشاسی در منطقه نووسیبریسک می توان برای مثال به نبود استاد کافی در زمینه های گوناگون و نبود امکانات کافی برای مکالمه و نیز عدم وجود کتب مختلف درزمینه های تخصصی و ... اشاره کرد.