نقطه عطف در روابط ایالات متحده و جمهوری آذربایجان

دیدار کاری از واشنگتن که هفته گذشته توسط المار ممدیارف وزیر امور خارجه آذربایجان، صورت گرفت، را می توان
    نقطه عطفی در روابط دو کشور دانست که میتواند نمایانگر بعضی از نقاط تحول در روابط دو جانبه آمریکا و آذربایجان باشد.
    در ادامه سیاستگذاریهای آمریکا روابطی که سابقاً پویا خوانده می شد، در ماه های اخیر کاملا تغییر کرده است، این تغییرات از یک سری تحولات خارجی، که ناشی از فشار حرکت های انقلابی موسوم به انقلابهای رنگین هستند، نشأت گرفته است یعنی انقلاب هایی که در چندین ایالت شوروی سابق برای تأکید بر اهمیت دموکراتیزه شدن، به عنوان اولویت استراتژی دومین دوره حکومت بوش رخ داده اند.
    تغییر در روابط آمریکا و آذربایجان همچنین متأثر از ملاحظات داخلی، به ویژه انتخابات پارلمانی 6 نوامبر آذربایجان بوده است.
    آمریکا در برابر امواج تغییرات دموکراتیک و مواجهه با فشاری جدید برای امنیت و آزادی و بیطرفانه بودن انتخابات در کشورهای گرجستان و اکراین و اخیراً در قرقیزستان و آذربایجان بر آن شد تا به منظور بالا بردن معیارهای دموکراتیک برای نزدیک شدن به آذربایجان، تصمیم جدیدی اتخاذ کند.
    ضرورت بهبود معیارهای انتخاباتی در آذربایجان که در ماه های اخیر، مکرراً توسط شورای اروپا و سازمان همکاری و امنیت اروپا(OSCE) مورد تأکید قرار گرفته است، دوباره در خلال بازدید ماه اخیر از باکو توسط مادلین آلبرایت وزیر سابق امور خارجه آمریکا و همچنین معاون فعلی وزارت آمریکا بر آن تأکید شد.
   
    اما تأکید واشنگتن بر دموکراتیک شدن آذربایجان ریشه های عمیقتری دارد. آمریکا به دموکراتیزه شدن به عنوان یک الزام برای دستیابی به امنیت پایدار داخلی و منطقه ای می نگرد و همچنین آن را ابزاری جدید برای مبارزه جهانی با تروریسم می داند. درنتیجه اولویت فوق برای انتخابات دموکراتیک در آذربایجان، استانداردهای دموکراسی حکومت الهام علی اف تا حد زیادی ارتقا یافته است، با این حال مقدمه چینی های انجام شده برای انتخابات نتوانسته است توقعات جامعه بین المللی وگروههای مخالف آذربایجان را برآورده سازد. اصلاحات انتخاباتی با نقصهایی در هر دو قسمت ترکیب کمیسیون های انتخاباتی و نظارت برنامه ریزی شده بر صندوق های آراء، همراه بوده است.
    پیام اصلی اظهارات ممدیارف با همتای آمریکائیش در این زمان حاکی از ناامیدی آمریکا از تدارک مقدمات انتخابات بود. البته این امر درسی برای سایر کشورها نیز می باشد، برای ارمنستان همسایه که با انتخابات دوسال آتی خویش مواجه است و همچنین برای گرجستان که انقلاب سرخش بوسیله دیدار ریاست جمهوری آمریکا و کمکهای این کشور در تحت فشار قرار دادن روسیه برای عقب کشاندن سربازانش از مرز های گرجستان پاداش داده شد. ولی اخیراً گرجستان کمیسیون مرکزی انتخابات را ایجاد کرده است که به طور کامل تحت کنترل حامیان حزب حاکم قرار دارد، اما استاندارد های پیشرفته تر و انتظارات بیشتری مورد انتظار می باشد.
    علاوه بر این، تأمل درمورد توافق قریب الوقوع ارتش آمریکا بر حضور در آذزبایجان، به طور گسترده ای بر دیدار ممد یارف سایه انداخته بود. این تأمل به طور گسترده ای در پی تقاضای اخیر رئیس جمهور ازبکستان، اسلام کریمف برای تعطیلی پایگاه هوائی امریکا در کرشی ـ خاناباد ظرف مدت 6ماه تقویت می شد.
    کمبود یک پایگاه هوائی در ازبکستان بوسیله کارشناسان آمریکائی به عنوان یک ضرورت دیده شده است، ضمن آنکه قابلیتهای عملیاتی نظامی در همسایگی افغانستان لزوم گشودن یک پایگاه هوائی تازه در آذربایجان را نیز ایجاب می کند. زمانی درستی این دیدگاه را به خوبی در می یابیم که به اهمیت راهرو هوایی “قفقاز جنوبی” به عنوان خط مهم و حیاتی بین نیروهای ائتلاف در افغانستان و پایگاه ها در اروپا نگریسته شود. این کاستی با نگرشی سطحی به طبیعت عملیاتهای نظامی آمریکا و حضور در آذربایجان دریافته می شود. جایی که محدودیت های عملیاتی هواپیماها و نیازشان به سوختگیری مجدد و مسیر مستقیم از آذربایجان تا افغانستان وجود پایگاه را اقتضا می کند.
    با وجود گزارش هائی که حکایت از ترکیب جدید ارتش آمریکا در آذربایجان می کند ولی در واقع همان عملیات مهم نظامی که حداقل برای 3 سال به طول خواهد انجامید اجرا می شود. این عملیات از دو بخش تشکیل می شود. بخش اول ایجاد "گارد خزر"بود، که آذربایجان و قزاقستان را در بر می گیرد و بر روابط دریایی و امنیت مرز ها در دریای خزر تمرکزمی کند. گارد خزر محدوده های عملیاتی دفاعی مشتمل بر مراقبت از حریم هوائی خزر، مرزها، و کشتیرانی را تحت نظردارد. این گارد به تقویت هماهنگی و همکاری گسترده تر آذربایجان با قزاقستان در گسترش همکاریهای هسته ای متقابل می پردازد. این تلاشها با یک برنامه 20 میلیون دلاری تقویت شد، این برنامه در جولای 2004 بوسیله آژانس دفاعی کاهش تهدید آمریکا، برای آموزش گارد دریائی آذربایجان به اجرا در آمد. همچنین آموزش های اضافی و اقدامات مشترک توسط نیروی دریائی آمریکا برای 41 واحد ویژه نظامی دریائی آذربایجان فراهم شده است.
    بخش دوم ایجاد چندین "مناطق امنیتی مشارکتی" بود. تسهیلات تاکتیکی با سهم از پیش تعیین شده آمریکا که دسترسی همیشگی آمریکا را به این مناطق فراهم بکند. این مناطق نباید مثل پایگاه های سنتی پیشین که اجازه حضور دائمی نظامی آمریکا را نمی دهد یا آن را محدود می سازد، باشد.
     این مناطق به منظور افزایش تحرک نیروهای نظامی آمریکا و مهمتر از آن تسهیل برنامه گسترش سلاح های هسته ای متقابل در طول مرز های جنوبی آذربایجان با ایران و مرز های شمالی با گرجستان و داغستان طراحی شده است.
    در همین راستا آمریکا باید به سرعت برای افزایش قدرت نظامی خود در این منطقه برنامه ریزی کند، حضور نظامی آمریکا در آذربایجان احتمالاً در آینده از مناطق امنیتی مشارکتی حال حاضر گسترده تر شده و به پایگاه های عملیاتی پیشرو توسعه می یابد. پایگاه های کشور میزبان خواستار حضور نظامی محدود و توانمند در میزبانی دوره ای نیروهای جایگزین می باشند. این سایتهای مذکور همچنین می توانند به عنوان مراکزی برای آموزش های دو جانبه و منطقه ای محسوب شوند.
    بنابراین، زمانیکه مطلوبیت حضور دائمی و سنتی پایگاه های سنتی نظامی در آذربایجان به طور جدی محدود شده است، گسترش نیروهای عملیاتی پیشرو مطلوب است. موضعگیری اخیر معاون رئیس جمهوری آذربایجان نوروز ممدف دال بر آن است که آذربایجان پذیرای "پایگاه های نظامی آمریکا" نخواهد بود، این گفته می تواند به عنوان یک تفکیک معنایی مناسب و صحیح بین معنی "پایگاه" در مفهوم سنتی آن و معنی" پایگاه های عملیاتی پیشرو" تلقی شود. در عین حال با وجود اینکه مناسبات نظامی در موقعیت تجزیه و تحلیل نهایی قرار گرفته ولی همکاری های نظامی آمریکا منوط به توانمندی آذربایجان در برخورداری از انتخابات آزاد و ایجاد استاندارد های سفت و سخت دموکراسی آمریکایی می باشد.
     امتناع جدی مقامات آذربایجان به منظور اصلاح ترکیب کمیسیونهای انتخابات و مخالفت آنها با نشانه گذاری رأی دهندگان به منظورکاهش تعداد برگزارکنندگان انتخابات، رئیس جمهور علی اف را بر آن داشت تا مجدداً در بیانیه ای تصریح کند که انتخابات، آزاد، عادلانه، و شفاف برگزار خواهد شد.