استقرار نیروهای آمریکا در آذربایجان

گزارشهای زیادی راجع به احتمال استقرار پایگاههای نظامی آمریکا در جمهوری آذربایجان منتشر می شود. در ماههای اخیر تعدادی از شخصیتهای سیاسی عالیرتبه آمریکا از جمله مادلین آلبرایت وزیر امور خارجه سابق، پولا دوبریانسکی معاون وزارت امور خارجه در امور بین الملل و همینطور تعدادی از دیپلماتها و نمایندگان کنگره به جمهوری آذربایجان سفر کرده اند. دوبریانسکی در سفر خود به باکو، پیام دعوت وزیر امور خارجه آمریکا را به المار محمدف وزیر امور خارجه آذربایجان تسلیم کرد. المار محمدف در اوایل اگوست به آمریکا سفر و با رایس ملاقات نمود. توجه فزاینده وزارت خارجه آمریکا به آذربایجان تعجب آور نیست. زیرا دولت آمریکا بصورت فعال درصدد اطمینان از برگزاری آزاد و عادلانه انتخابات پارلمانی نوامبر است. علاوه بر آن پنتاگون به روابط خود با ارتش آذربایجان پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر 2001 سرعت بخشیده است. اما حضور فزاینده آمریکا در آذربایجان برخی از مسئولین این کشور را به هراس انداخته است. ریشه نگرانی آنها، حمایت آمریکا از "انقلابهای رنگین " است که موجب ساقط شدن حکومتهای اوکراین، گرجستان و قرقیزستان گردید. حکومت آذربایجان نسبت به فعالتیهای برخی از سازمانهای غیر دولتی آمریکایی مشهور به حمایت از احزاب مخالف آذربایجان، سوء ظن دارد. نگرانی دیگر از عواقب استقرار احتمالی نیروهای آمریکایی در آذربایجان ناشی می شود. الهام علیف همانند سلف و پدر فقید خود سیاست توازن در روابط خارجی را دنبال کرده است که بر اساس آن با کارت منافع قدرتهای بزرگ در مقابل یکدیگر بازی کرده و در عین حال با همه این کشورها روابط بدون تعارض داشته است. با این وجود استقرار احتمالی پایگاههای نظامی با منافع دو قدرت منطقه ای دیگر یعنی ایران و روسیه در تعارض خواهد بود. اولویت دادن به یک قدرت در مقابل دیگری می تواند موجب تغییر در توازن ژئوپلتیکی منطقه گردد. تحولی که حکومت آذربایجان به آن به مثابه یک عامل بی ثباتی می نگرد.
    باکو که خود را در وضعیتی نامناسب می بیند درصدد مانور کردن در فضای محدود موجود می باشد. هدف معاهده عدم تجاوز منعقده با ایران در مه 2005 ، جلوگیری از تخریب احتمالی روابط ایران - آذربایجان است که در صورت استقرار پایگاههای آمریکا در آذربایجان می تواند صورت بگیرد. این معاهده استفاده کشورهای ثالث از پایگاههای نظامی هر یک از طرفها برای حمله به طرف مقابل را منع می کند.
    نکته مهمتر اینکه در عین حال که مقامات باکو بتدریج از واشنگتن فاصله می گیرند، حرکت برای نزدیکی به مسکو را نیز آغاز کرده اند. روابط روسیه –آذربایجان در سالهای اخیر بهبود پیدا کرده و از ابتدای سال جاری توسعه پیدا کرده است. تعدادی از مسئولین عالیرتبه روسیه از جمله یلتسین رییس جمهور پیشین روسیه به باکو سفر کرده اند. بعلاوه مسئولین آذربایجان، طرفدار تقویت نقش روسیه درانتخابات پارلمانی آتی هستند.
    تعدادی از روزنامه های مخالف عنوان می کنند گرم شدن روابط باکو و مسکو نتیجه اقدامات بازماندگان حکومت شوروی است که بدنبال حفظ پستهای خود در حکومت آذربایجان هستند. این مسئولین، افرادی هستند که از افزایش حضور آمریکا در جنوب قفقاز احساس ناامنی کرده و با استفاده از اهرم روسیه در مقابل آمریکا بدنبال تامین منافع شخصی و ملی خود هستند.
    حتی رسوایی اخیر روسلان بشیراف رهبر یک سازمان جوانان مخالف و نمایش دریافت 2000 دلار از نمایندگان جنبش های دمکراتیک منتسب به ارمنستان و گرجستان در فیلم ویدئویی، نگرانی راجع به دخالت آمریکا را نمایان کرد. در این نوار ویدئویی بشیراف ادعا کرد که آمریکا- بطور اخص انستیتو ملی دمکراتیک (که آلبرایت رئیس آن است) – بدنبال زمینه چینی برای انقلاب رنگین در آذربایجان است. برخی در آذربایجان بر این باور هستند که سرویسهای امنیتی روسیه به همکاران آذربایجانی خود در فیلمبرداری مخفیانه از این ملاقات کمک کرده است که بعدها از آن برای بی اعتبار کردن علی کریم لی رهبر حزب اصلی مخالف استفاده شد.
    همچنین گزارشهایی مبنی بر اینکه اگر آمریکا درخواستهای اصلی خود را تامین کند و یا برای استقرار پایگاههای نظامی خود چراغ سبز بگیرد، از انقلاب رنگین در آذربایجان حمایت نخواهد کرد، وجود دارد. با این وجود حکومت آذربایجان درصدد گفتن "بله" به آمریکا نیست مگر اینکه آمریکا در حل مناقشه ارضی بین ارمنستان و آذربایجان در خصوص منطقه قره باغ، کمک اساسی نماید. علیرغم اینکه آمریکا یکی از روسای مشترک گروه مینسک سازمان همکاری و امنیت در اروپا (OSCE) است ولی بسیاری در آذربایجان معتقدند روسیه نقش اصلی را در حل این مناقشه قدیمی دارد.
    در هر حال نه اجابت و نه بی اعتنایی به خواستهای پنتاگون و رامسفلد خیلی راحت نیست. عضویت آذربایجان در برنامه عمل مشارکت فردی ناتو(IPAP) می تواند حکومت آذربایجان را در رسیدن به راه حل مرضی الطرفین کمک کند. طرفها ممکن است به برخی توافقها نایل شوند که مجوزی برای استقرار کوتاه مدت نیروهای آمریکایی در آذربایجان باشد. با این وجود استقرار دایمی پایگاههای نظامی آمریکا در آذربایجان زیر سئوال باقی می ماند.
    به هر حال تشدید رقابت ژئوپلتیک بین آمریکا و روسیه در جنوب قفقاز و تلاش آذربایجان برای مدارا کردن با هر دو تداوم خواهد یافت. سئوال اصلی این است که آیا حکومت آذربایجان قادر به ایجاد توازن بین منافع این دو کشور خواهد بود یا نه؟ و یا اینکه به سادگی برای یکی نسبت به دیگری اولویت قایل خواهد شد؟ انتخاب دوم میتواند متضمن ریسکهای ژئوپلتیکی خاصی بوده و نتایج خطرناکی را برای آینده آذربایجان رقم بزند.
   
   
     منبع: http://jamestown.org/edm/article.php?article_id=2370148