سازمان همکاری‌های شانگهای

سازمان همکاری‌های شانگهای – Shanghai Cooperation Organization – (SCO)، سازمانی بین‌دولتی است که با هدف همکاری‌های امنیتی تاسیس شده‌است. این سازمان در سال 2001 میلادی توسط رهبران کشورهای چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان تشکیل شد. به جز ازبکستان، سایر کشورها، عضو “شانگهای 5” هستند. شانگهای 5 سازمانی است که در سال 1996 میلادی تاسیس شد. این سازمان پس از عضویت ازبکستان تغییر نام داد و به سازمان همکاری‌های شانگهای مشهور شد.
 
زبان رسمی‌کاری سازمان همکاری‌های شانگهای چینی و روسی است. سازمان همکاری‌های شانگهای به جز شش کشور اصلی، چهار عضو ناظر هم دارد. هند، ایران، مغولستان و پاکستان به عنوان ناظر در این سازمان عضویت دارند. افغانستان، نماینده آسه‌آن – اتحادیه کشورهای جنوب‌شرق آسیا – و نماینده CIS – کشورهای مستقل مشترک‌المنافع- به عنوان مهمان در نشست‌های سازمان همکاری‌های شانگهای شرکت می‌کنند.

گروه “شانگهای 5” در 26 آوریل سال 1996 با امضای “‌پیمان تعمیق اعتماد نظامی‌ در مناطق مرزی” در شانگهای توسط رهبران کشورهای قزاقستان، جمهوری خلق چین، قرقیزستان و تاجیکستان تاسیس شد. در 24 آوریل سال 1997، همین کشورها “‌پیمان کاهش نیروهای نظامی‌در مناطق مرزی” را طی نشستی در مسکو؛ پایتخت روسیه؛ به امضا رساندند.نشست بعدی گروه شانگهای 5، در آلماآتی در قزاقستان و در سال 1998 برگزار شد. نشست‌های بعدی هم در بیشکک در قرقیزستان در سال 1999 و دوشنبه در تاجیکستان در سال 2000 تشکیل شد. در سال 2001 ، نشست سالانه این سازمان بار دیگر در شانگهای چین برگزار شد.
 
در آن‌جا بود که عضویت ازبکستان در گروه شانگهای 5 پذیرفتند.به این ترتیب گروه شانگهای 5 به گروه شانگهای 6 تغییر شکل داد. پس از آن رهبران شش‌کشور عضو در 15 ژوئن سال 2001 میلادی بیانیه سازمان همکاری‌های شانگهای را به امضا رساندند و ضمن ستایش از عملکرد شانگهای 5‌، اعلام کردند که قصد دارند سطح همکاری‌ها را افزایش دهند. در ژوییه سال 2001، روسیه و جمهوری خلق چین، دو کشور اصلی و هدایت‌کننده سازمان همکاری‌های شانگهای، پیمان حسن همجواری و همکاری‌های دوستانه را به امضا رساندند. در ژوئن سال 2002، رهبران کشور‌های عضو SCO در سن‌پیترزبورگ روسیه دیدار کرد. در آن جا بود که آن‌ها منشور SCO را که به تفصیل در مورد اهداف، اصول، ساختار و نحوه عملکرد سازمان همکاری‌های شانگهای را به امضا رساندند و آن را به طور رسمی‌ و بر اساس قوانین و حقوق بین‌المللی به طور رسمی‌ تاسیس کردند.

اعضای ناظر: در حال حاضر سازمان همکاری‌های شانگهای مکانیزمی‌ رسمی ‌برای پذیرفتن اعضای جدید ندارد. با این حال شماری از کشورهای به عنوان اعضای ناظر در این سازمان عضویت دارند که برخی از آن‌ها علاقه خود را برای تبدیل شدن به یک عضو کامل ابراز داشته‌اند. ایران در حال حاضر به عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری‌های شانگهای عضویت دارد و در 24 مارس 2008 درخواست عضویت کامل در این سازمان را ارائه داده است. هند هم دیگر کشوری است که عضو ناظر سازمان ‌همکاری‌های شانگهای به شمار می‌رود. کشورهای عضو SCO اخیرا هند را تشویق کرده‌اند که به عضویت کامل سازمان درآید.
 
هند با داشتن سومین ارتش بزرگ دنیا، چهارمین برابری قدرت خرید و دومین رشد اقتصادی جهان و بهبود اوضاع اقتصادی از نظر کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای کشوری بسیار مهم به شمار می‌رود و شریکی بسیار حیاتی و استراتژیک در آینده برای SCO خواهد بود. هند همچنین حضور نظامی ‌بزرگی مهمی‌ در آسیای مرکزی دارد و پیوند‌های نزدیکی با بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی به خصوص با تاجیکستان و روسیه دارد. این کشور منافع عمیقی در منابع انرژی منطقه دارد. بنابر این این کشور علاقه خود را به عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای ابراز داشته است.
 
مغولستان هم عضو ناظر SCO است. این کشور اولین کشوری بود که به عضو ناظر سازمان همکاری‌های شانگهای شد و در سال 2004 در نشست تاشکند شرکت کرد. ایران و هند در سال 2005 عضو ناظر SCO شدند در نشست آستانه،‌پایتخت قزاقستان، شرکت کردند. پاکستان هم عضو ناظر سازمان همکاری‌های شانگهای است. پرویز مشرف، رئیس‌جمهور پیشین پاکستان در سال 2006 میلادی و در نشستی مشترک با چین از علاقه کشورش برای عضویت کامل در SCO سخن گفت. چین هم اعلام کرد که علاقه پاکستان برای عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای را به کشورهای عضو منتقل خواهد کرد. در مقابل، مشرف به طور رسمی ‌برای شرکت در ششمین نشست SCO که در ماه ژوئن همان سال در شهر شانگهای چین برگزار گردید دعوت شد.
 
توازن قوا در جهان چند قطبی
کشورهای عضو SCO (اعضای کامل و ناظر)، 25 درصد از خاک جهان را شامل می‌شوند. این سازمان اعلام کرده که SCO اتحادی علیه دیگر کشورها و مناطق نیست. با این حال بسیاری از تحلیلگران سیاسی بر این باورند که یکی از اهداف SCO برقراری توازن قوا با ناتو – سازمان پیمان آتلانتیک شمالی – و ایالات‌متحده است تا از دخالت این کشور در درگیری‌های احتمالی در نزدیکی مرزهای روسیه و چین جلوگیری شود. این در حالی است که ایالات‌متحده درخواست خود را برای تبدیل شدن به عضو ناظر سازمان همکاری‌های شانگهای ارائه کرد اما این در‌خواست در سال 2005 رد شد.
 
در نشست ژوئیه سال 2005 در شهر آستانه، پایتخت قزاقستان، و در شرایطی که جنگ عراق و افغانستان از حضور نامحدود نیروهای نظامی‌ در ازبکستان حکایت داشت، سازمان همکاری‌های شانگهای از ایالات‌متحده خواست برای خروج نیروهایش از کشورهای عضو جدول زمانی ارائه دهد. اندکی بعد، ازبکستان از ایالات‌متحده خواست تا پایگاه K-2 را ترک کند. اخیرا SCO هیچ موضع‌گیری مستقیمی ‌علیه ایالات‌متحده و با حضور نظامی ‌آن در منطقه ابراز نداشته است. با این حال شماری از اظهارات غیر‌مستقیم در نشست‌های اخیر، از جمله نشست سال 2007 بیشکک در قرقیزستان به عنوان اظهاراتی علیه واشنگتن تعبیر شد.