تصمیمات عجولانه

صنعت نفت و گاز و پتروشیمی ایران و بالاخره شرکت ملی نفت ایران در سال‌های 1345 تا 1356 که موضوع این بررسی است بدون شک، بهترین مجموعه نفتی خاورمیانه بود و از بالاترین نیروی متخصص در این صنعت بهره‌مند بود. اینجانب در سال‌های 1353 تا 1356 در دانشگاه لندن، مشغول گذرانیدن دکتری خود در رشته اقتصاد نفت بودم. رساله‌ام درباره وضعیت شرکت‌های ملی نفت ایران، کویت و عربستان سعودی بود و به تفصیل درباره این شرکت‌ها مطالعه می‌کردم. همانطور که اشاره شد شرکت ملی نفت ایران که در آن زمان در کنار مجموعه‌ای از شرکت‌های بین‌المللی نفتی جهان (کنسرسیوم) فعالیت می‌کرد، خود از توان بالایی در مدیریت و تجربه نفتی برخوردار بود و کشورهایی مثل مالزی که تازه در این راه وارد شده بودند از شرکت ملی نفت ایران کمک می‌گرفتند و از متخصصین ایرانی استفاده می‌کردند.

ایران نیز تولیدکننده عمده نفت بعد از عربستان بود و با این کشور در اوپک رقابت می‌‌کرد. بیشتر تصمیمات اوپک بدون موافقت ایران نمی‌توانست عملی گردد. در آن دوران ساختار شرکت ملی نفت ایران و نحوه اداره آن به نحوی بود که دولت وقت، مجلس و سایر ارگان‌های مملکتی در آن دخالتی نداشتند و شاه پس از مشورت با مشاوران داخلی و خارجی، تصمیمات اصلی مربوط به توسعه صنعت نفت، گاز و پتروشیمی را اتخاذ می‌نمود. دولت، مجلس و سازمان برنامه نیز خود را با آن برنامه وفق می‌دادند. مذاکرات با کنسرسیوم، میزان تولید، سرمایه‌گذاری‌های شرکت در ایران و خارج از ایران، معمولا با نظر و کنترل شاه انجام می‌شد و دیگران نقش زیادی به غیر از مشاوره نداشتند. به هر حال در دهه 1340 تا اوایل 1350 که قیمت نفت نسبتا ثابت و درآمد کشور محدود بود، شرکت ملی نفت ایران رشد قابل ملاحظه‌ای داشت و متخصصین زیادی که تحصیلات نفتی خود را در دانشگاه‌های معتبر جهان به پایان رسانده بودند به ایران بازگشتند.
 
پس از چندبرابر شدن قیمت نفت بین سال‌های 1352 تا 1354 شرکت ملی نفت، سرمایه‌گذاری‌های متعددی در امور بالادستی و پایین‌دستی در دریای شمال، آفریقای جنوبی، هند و سایر کشورها کرد ولی مشکلات ناشی از تصمیمات عجولانه و بعضا بدون در نظر گرفتن مطالعات کارشناسی، موانع زیادی را هم بر سر راه شرکت قرار داد.

* تحلیلگر انرژی