سبک طبری: تأملی بر قرآن نگاری شمال ایران در سده های میانه

چکیده

کوفی شرقی صورت تکامل یافته و دگرگون شده کوفی اولیه است که از سده چهارم تا هفتم هجری در شرق جهان اسلام رواج یافت. کوفی شرقی را باید اصطلاحی عام برای سبک های متنوع و گاه سراسر متفاوت با کتابت قرآن به شمار آورد که اگرچه ازنظرازنظر هندسه و شکل حروف منشعب از کوفی اولیه بود، در اثر گذر زمان و متأثر از سلایق محلی به سبک هایی متفاوت در آمد. بررسی نسخه شناسان و محققان خوش نویسی عمدتاً متمرکز بر چند اثر مهم در سبک های این قلم بوده است. بررسی دقیق آثار نشان می دهد برخی از سبک های کوفی شرقی را می توان به مناطق جغرافیایی مشخصی منسوب کرد؛ مثل شمال ایران، یعنی طبرستان و گیلان. کهن ترین نسخه تاریخ دار سبک طبری، قرآنی است به خط علی مخلّصی طبری، مورخ 353، و آخرین اثر، قرآنی است به خط مسعود بن عیسی مقری دیلمی، مورخ 647 ق. انتساب این سبک به شمال ایران به واسطه نام کاتبانی است از رودبار، مجاور، دیلم و طبرستان. این سبک، خطی ریزاندازه با ویژگی هایی منحصربه فرد در کتابت حروفی چون «ف»، «ق» و «و» بود. دیگر ویژگی هایش ارتفاع نسبتاً کوتاه حروف عمودی و اتصالات افقی و مستحکم آن، با تنوع ناچیز در ضخامت قلم است. همچنین نشان فصل آیات، در قرآن های طبری، عمدتاً با چهار نقطه مشخص شده است و تذهیب و آرایش نسخه هایش ناچیز و مختصر است.