تاریخچه انقلاب رنگی در قرقیزستان و برکناری عسگر آقایف
آرشیو
چکیده
متن
«انقلاب‌های رنگی اینجا متوقف می‌شوند. ماجرای اوکراین و گرجستان در قرقیزستان رخ نخواهد داد.»
این جملات را عسگر آقایف دهم دسامبر 2004 در کنفرانسی در بیشکک بر زبان آورد و در این روز حتی بدبین‌ترین ناظران هم فکر نمی‌کردند که تا سرنگونی حکومت 15 ساله او تنها 3 ماه باقی مانده باشد.
مخالفان از مدت‌ها قبل نسبت به احتمال تقلب در انتخابات پارلمانی 27 فوریه 2005 هشدار داده بودند، با این حال آنها برای جدی گرفته شدن به شدت چند دسته بودند و حتی «گروه بین‌المللی بحران» در گزارشی آنان را «وابسته به رژیم» توصیف کرده بود. مخالفان می‌گفتند که آقایف می‌خواهد با «انتصاب» اعضای پارلمان راه را برای تغییر قانون و رئیس‌جمهورشدنش برای بار سوم هموار کند؛ اگرچه او این اتهامات را رد کرده بود.
از اصلاحات تا تقلب
آقایف اصلاح‌طلب آرام و محبوبی که بعد از فروپاشی رژیم شوروی، قرقیزستان را به سمت دموکراسی و بازار آزاد رهبری کرده بود، از اواسط دهه 90 خود را رو در روی پارلمانی دید که چند دستگی‌اش «سد راه حرکت رو به جلو او و کشور» شده بود. آقایف در سال 1996 با پیروزی در رفراندومی‌اختیاراتش را افزایش داد و قدرت را کم‌کم در اختیار گرفت. کار به جایی رسید که ناظران غربی انتخابات سال 2000 و رفراندوم سال 2003 را غیرآزاد و ناعادلانه ارزیابی کردند.
دولت پیش از برگزاری انتخابات سال 2005، تعدادی از روزنامه‌ها و ایستگاه‌های رادیویی را بست و جلو کاندیداتوری شماری از مخالفان را گرفت. نتیجه انتخابات معلوم بود: پیروزی قاطع حامیان آقایف.
پس از پایان دور دوم در سیزدهم مارس، «سازمان امنیت و همکاری اروپا» روند برگزاری انتخابات را همراه با «نقایص فراوان» توصیف کرد، اگرچه سازمان «دولت‌های مستقل مشترک‌المنافع» - نزدیک به روسیه- رای‌گیری را آزادانه خواند.
سقوط آزاد
هجدهم مارس اولین اعتراضات به نتایج انتخابات در شهرهای جنوبی کشور آغاز و مردم با نیروهای دولتی درگیر شدند. 21 مارس آقایف تحت فشار شدید به دیوان عالی و کمیسیون مرکزی انتخابات دستور داد تخلفات احتمالی را بررسی کنند. در روز بیست و دوم مارس بیشکک هم ناآرام شد. فردای آن روز دو مقام مسوول در انتخابات برکنار شدند، اما دیگر دیر بود. خیزش مردم به خاطر همزمانی با فصل بهار، انقلاب گل لاله نام گرفت. روز 24 مارس در جریان اولین تظاهرات بزرگ مخالفان در بیشکک، مردمی‌که به ساختمان اصلی دولت حمله بردند با مقاومت جدی روبه‌رو نشدند و دولت قرقیزستان به همین راحتی سرنگون شد.
همزمان با ورود مردم، مقامات رسمی، تحت‌الحفظ، از یک در دیگر فرار کردند. همان روز آقایف و خانواده‌اش با هلی‌کوپتر به قزاقستان و سپس مسکو گریختند. 4 آوریل بیانیه استعفای او در پارلمان قرائت شد. آقایف در پیام استعفایش گفت: «آخرین فرمان من به عنوان رئیس‌جمهوری، فرمان تیراندازی نکردن بود. در آن دشوارترین لحظات زندگی‌ام، تنها تصمیم صحیحی را که با منافع مردم و کشور همخوان بود گرفتم. با این تصمیم، از جنگ داخلی جلوگیری کردم. من دست‌هایم را به خون هموطنانم آغشته نکردم. اجازه ندادم مملکت تجزیه شود...»
کمک‌های خارجی به انقلابیون
در مارس سال 2005 نیویورک‌تایمز نوشت: «کمی پیش از انتخابات پارلمانی، یک روزنامه مخالف عکس‌هایی از کاخ مجلل در دست احداث آقایف را منتشر کرد که باعث خشم شدید مردم این کشور فقیر شد. این روزنامه کمک‌های مالی ایالات متحده را دریافت می‌کرد و در چاپخانه «خانه آزادی» منتشر می‌شد؛ سازمانی آمریکایی که خود را «صدای شفاف دموکراسی و آزادی در سراسر دنیا» قلمداد می‌کند.» به نوشته نیویورک تایمز، نمایندگانی از انگلیس، هلند و نروژ هم در آموزش مخالفان نقش داشتند. آقایف یک روز پیش از انتشار گزارش نیویورک تایمز در گفت‌وگویی با یک ایستگاه رادیویی روسیه، استفن یانگ، سفیر آمریکا در بیشکک را طراح اصلی انقلاب معرفی کرده بود. کاخ سفید در این میان کمک به مخالفان آقایف را تکذیب نکرد. سرانه کمک‌های خارجی دریافتی قرقیزستان در میان کشورهای تازه استقلال‌یافته از همه بالاتر بود و بیشتر این پول از سوی آمریکا و تحت «قانون حمایت از آزادی» مصوبه 1992 کنگره برای کمک به دوران گذار اقمار سابق شوروی پرداخت شد.
به گزارش نیویورک تایمز سال قبل از انتخابات 3/13 میلیون دلار به حامیان دموکراسی در قرقیزستان کمک شده بود. این جدا از بودجه رادیو اروپای آزاد بود. دانشگاه آمریکایی قرقیزستان در این میان شمار زیادی از سران سازمان‌های غیردولتی را به ایالات متحده می‌فرستاد و رئیس‌جمهوری فعلی قرقیزستان یکی از همین رهبران بوده است. با این حال برخلاف دیگر انقلاب‌های رنگی، نه دولت وقت قرقیزستان شدیدا حامی روسیه بود و نه مخالفان واقعا ضدروسی. روسیه و آمریکا هنوز هم در این کشور پایگاه نظامی دارند.
... و پایانی نه چندان خوش
رئیس‌جمهوری فعلی، قورمان بیک باقیف، بعد از سقوط آقایف و با وعده تغییر قانون اساسی در انتخابات جولای 2005 پیروز شد. او یک بار در سال 2000 نخست‌وزیر شده بود، اما بعد از قتل 6 تظاهرکننده توسط پلیس در سال 2002 استعفا داد. با این حال دو سال بعد از سرنگونی حکومت آقایف مخالفان همچنان خواستار اصلاح قانون اساسی و مقابله با فساد هستند و انتخابات زودهنگام می‌خواهند. آنها می‌گویند باقیف هم قدرت را قبضه کرده است. رابطه باقیف با پارلمان به شدت تیره شده و شاید گسترش آزادی رسانه‌ها مهمترین دستاورد عصر پس از انقلاب بوده است. در دومین سالگرد انقلاب گل لاله یک نماینده مجلس به رادیو اروپای آزاد گفت: «رهبران جدید پشت همان ایده‌های کهنه سنگر گرفته‌اند. این عاقبت انقلاب ما بود. زندگی مردم عادی اصلا تغییر نکرده است.»
این جملات را عسگر آقایف دهم دسامبر 2004 در کنفرانسی در بیشکک بر زبان آورد و در این روز حتی بدبین‌ترین ناظران هم فکر نمی‌کردند که تا سرنگونی حکومت 15 ساله او تنها 3 ماه باقی مانده باشد.
مخالفان از مدت‌ها قبل نسبت به احتمال تقلب در انتخابات پارلمانی 27 فوریه 2005 هشدار داده بودند، با این حال آنها برای جدی گرفته شدن به شدت چند دسته بودند و حتی «گروه بین‌المللی بحران» در گزارشی آنان را «وابسته به رژیم» توصیف کرده بود. مخالفان می‌گفتند که آقایف می‌خواهد با «انتصاب» اعضای پارلمان راه را برای تغییر قانون و رئیس‌جمهورشدنش برای بار سوم هموار کند؛ اگرچه او این اتهامات را رد کرده بود.
از اصلاحات تا تقلب
آقایف اصلاح‌طلب آرام و محبوبی که بعد از فروپاشی رژیم شوروی، قرقیزستان را به سمت دموکراسی و بازار آزاد رهبری کرده بود، از اواسط دهه 90 خود را رو در روی پارلمانی دید که چند دستگی‌اش «سد راه حرکت رو به جلو او و کشور» شده بود. آقایف در سال 1996 با پیروزی در رفراندومی‌اختیاراتش را افزایش داد و قدرت را کم‌کم در اختیار گرفت. کار به جایی رسید که ناظران غربی انتخابات سال 2000 و رفراندوم سال 2003 را غیرآزاد و ناعادلانه ارزیابی کردند.
دولت پیش از برگزاری انتخابات سال 2005، تعدادی از روزنامه‌ها و ایستگاه‌های رادیویی را بست و جلو کاندیداتوری شماری از مخالفان را گرفت. نتیجه انتخابات معلوم بود: پیروزی قاطع حامیان آقایف.
پس از پایان دور دوم در سیزدهم مارس، «سازمان امنیت و همکاری اروپا» روند برگزاری انتخابات را همراه با «نقایص فراوان» توصیف کرد، اگرچه سازمان «دولت‌های مستقل مشترک‌المنافع» - نزدیک به روسیه- رای‌گیری را آزادانه خواند.
سقوط آزاد
هجدهم مارس اولین اعتراضات به نتایج انتخابات در شهرهای جنوبی کشور آغاز و مردم با نیروهای دولتی درگیر شدند. 21 مارس آقایف تحت فشار شدید به دیوان عالی و کمیسیون مرکزی انتخابات دستور داد تخلفات احتمالی را بررسی کنند. در روز بیست و دوم مارس بیشکک هم ناآرام شد. فردای آن روز دو مقام مسوول در انتخابات برکنار شدند، اما دیگر دیر بود. خیزش مردم به خاطر همزمانی با فصل بهار، انقلاب گل لاله نام گرفت. روز 24 مارس در جریان اولین تظاهرات بزرگ مخالفان در بیشکک، مردمی‌که به ساختمان اصلی دولت حمله بردند با مقاومت جدی روبه‌رو نشدند و دولت قرقیزستان به همین راحتی سرنگون شد.
همزمان با ورود مردم، مقامات رسمی، تحت‌الحفظ، از یک در دیگر فرار کردند. همان روز آقایف و خانواده‌اش با هلی‌کوپتر به قزاقستان و سپس مسکو گریختند. 4 آوریل بیانیه استعفای او در پارلمان قرائت شد. آقایف در پیام استعفایش گفت: «آخرین فرمان من به عنوان رئیس‌جمهوری، فرمان تیراندازی نکردن بود. در آن دشوارترین لحظات زندگی‌ام، تنها تصمیم صحیحی را که با منافع مردم و کشور همخوان بود گرفتم. با این تصمیم، از جنگ داخلی جلوگیری کردم. من دست‌هایم را به خون هموطنانم آغشته نکردم. اجازه ندادم مملکت تجزیه شود...»
کمک‌های خارجی به انقلابیون
در مارس سال 2005 نیویورک‌تایمز نوشت: «کمی پیش از انتخابات پارلمانی، یک روزنامه مخالف عکس‌هایی از کاخ مجلل در دست احداث آقایف را منتشر کرد که باعث خشم شدید مردم این کشور فقیر شد. این روزنامه کمک‌های مالی ایالات متحده را دریافت می‌کرد و در چاپخانه «خانه آزادی» منتشر می‌شد؛ سازمانی آمریکایی که خود را «صدای شفاف دموکراسی و آزادی در سراسر دنیا» قلمداد می‌کند.» به نوشته نیویورک تایمز، نمایندگانی از انگلیس، هلند و نروژ هم در آموزش مخالفان نقش داشتند. آقایف یک روز پیش از انتشار گزارش نیویورک تایمز در گفت‌وگویی با یک ایستگاه رادیویی روسیه، استفن یانگ، سفیر آمریکا در بیشکک را طراح اصلی انقلاب معرفی کرده بود. کاخ سفید در این میان کمک به مخالفان آقایف را تکذیب نکرد. سرانه کمک‌های خارجی دریافتی قرقیزستان در میان کشورهای تازه استقلال‌یافته از همه بالاتر بود و بیشتر این پول از سوی آمریکا و تحت «قانون حمایت از آزادی» مصوبه 1992 کنگره برای کمک به دوران گذار اقمار سابق شوروی پرداخت شد.
به گزارش نیویورک تایمز سال قبل از انتخابات 3/13 میلیون دلار به حامیان دموکراسی در قرقیزستان کمک شده بود. این جدا از بودجه رادیو اروپای آزاد بود. دانشگاه آمریکایی قرقیزستان در این میان شمار زیادی از سران سازمان‌های غیردولتی را به ایالات متحده می‌فرستاد و رئیس‌جمهوری فعلی قرقیزستان یکی از همین رهبران بوده است. با این حال برخلاف دیگر انقلاب‌های رنگی، نه دولت وقت قرقیزستان شدیدا حامی روسیه بود و نه مخالفان واقعا ضدروسی. روسیه و آمریکا هنوز هم در این کشور پایگاه نظامی دارند.
... و پایانی نه چندان خوش
رئیس‌جمهوری فعلی، قورمان بیک باقیف، بعد از سقوط آقایف و با وعده تغییر قانون اساسی در انتخابات جولای 2005 پیروز شد. او یک بار در سال 2000 نخست‌وزیر شده بود، اما بعد از قتل 6 تظاهرکننده توسط پلیس در سال 2002 استعفا داد. با این حال دو سال بعد از سرنگونی حکومت آقایف مخالفان همچنان خواستار اصلاح قانون اساسی و مقابله با فساد هستند و انتخابات زودهنگام می‌خواهند. آنها می‌گویند باقیف هم قدرت را قبضه کرده است. رابطه باقیف با پارلمان به شدت تیره شده و شاید گسترش آزادی رسانه‌ها مهمترین دستاورد عصر پس از انقلاب بوده است. در دومین سالگرد انقلاب گل لاله یک نماینده مجلس به رادیو اروپای آزاد گفت: «رهبران جدید پشت همان ایده‌های کهنه سنگر گرفته‌اند. این عاقبت انقلاب ما بود. زندگی مردم عادی اصلا تغییر نکرده است.»
تبلیغات
