شرح قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح
چکیده
متن
ماده (59): «کارکنان وظیفه نیروهای مسلح هرگاه در زمان صلح بیش از پانزده روز متوالی مرتکب غیبت شده و عذر موجهی نداشته باشند فراری محسوب و چنانچه دستگیر شده باشند، به حبس از سه ماه تا یک سال یا سه ماه تا یک سال اضافه خدمت محکوم می‌گردند.»
شرح ماده:
1- مرتکب جرم: کارکنان وظیفه‌ی مرتکب جرم موضوع این ماده هستند، برابر مقررات قوانین استخدامی نیروهای مسلح، پرسنل وظیفه کسانی هستند که وفق قانون خدمت وظیفه عمومی در یکی از دوره‌های ضرورت، احتیاط یا ذخیره مشغول خدمت هستند.(1) مدت دوره‌های مزبور در ماده (4) قانون خدمت وظیفه عمومی مشخص شده است.
2- عنصر مادی جرم: «غیبت متوالی بیش از پانزده روز بدون عذر موجه» رکن مادی جرم فرار از خدمت موضوع این ماده را تشکیل می دهد.
3- مجازات این ماده: صرفاً ناظر بر حالت دستگیری متهم است که براساس مفاد ماده یکی از دو مجازات «حبس از سه ماه تا یک سال» و یا «اضافه خدمت از سه ماه تا یک سال » تعیین شده است. البته در صورتی که متهم واجد شرایط و کیفیات مخففه باشد، دادگاه می‌تواند به‌استناد ماده (3) یا بند "د" ماده (7) همین قانون، کیفرهای یادشده را تخفیف یا به نوع دیگری از موارد یاد شده در ماده (3) تبدیل نماید. البته شایان ذکر است که تبدیل به نوع دیگری صرفاً در رابطه با مجازات حبس امکان‌پذیر است و شامل اضافه خدمت نمی‌گردد. این مجازات تا نصف حداقل مجازات قانونی آن قابل تخفیف است.
4- سؤالی که در خصوص این ماده و یا به‌طورکلی در مورد "دستگیری" متهمین به فرار از خدمت ممکن است متبادر به ذهن گردد این است که آیا دستگیری صرفاً باید در ارتباط با اتهام فرار از خدمت باشد یا اینکه اگر متهم در رابطه با جرایم عمومی یا جرایم دیگر نیز دستگیر شود، مجازات وی به‌استناد مواد مربوط به "دستگیری" تعیین خواهد شد.
در پاسخ به این سؤال باید گفت: «وفق مقررات مربوط به فرار از خدمت، مذکور در قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح، مجازات مرتکب این جرم براساس یکی از دو حالت "دستگیری" یا "مراجعت" تعیین خواهد شد.» و با توجه به اینکه این وضعیت را نمی‌توان مراجعت تلقی نمود و از طرفی واژه "دستگیری" اطلاق و عمومیت دارد، بنابراین در صورتی که متهم به اتهامات دیگر اعم از جرایم خاص نظامی یا جرایم عمومی نیز دستگیر و جهت رسیدگی به اتهام فرار از خدمت وی تحویل دادسرای نظامی شود، مجازات وی حسب مورد برابر مواد قانونی مربوط به دستگیری خواهد بود.
ماده (60): «کارکنان وظیفه فراری در زمان صلح، هرگاه شخصاً خود را معرفی و مشغول خدمت شوند به ترتیب زیر با آنان رفتار می شود:
الف – چنانچه برای اولین بار مرتکب فرار از خدمت شده و ظرف مدت شصت روز از شروع غیبت مراجعت نمایند، بدون ارجاع پرونده به مرجع قضائی در مقابل هر روز غیبت و فرار، دو روز به خدمت دوره ضرورت آنان افزوده می‌شود. این اضافه خدمت بیش از سه ماه نخواهد بود.
ب – چنانچه پس از مدت یاد شده در بند «الف» این ماده، خود را معرفی کنند و یا سابقه فرار از خدمت داشته باشند، به حکم دادگاه به حبس از دو تا شش ماه محکوم می گردند.
ج – چنانچه در زمان جنگ یا بسیج و فراخوان عمومی یا هنگامی که یگان مربوط در آماده باش رزمی باشد و ظرف حداکثر دو ماه از تاریخ شروع جنگ یا بسیج و فراخوان عمومی یا اعلام آماده باش رزمی خود را معرفی کنند، از تعقیب و کیفر معاف خواهند بود. در صورتی که معرفی پس از مدت مذکور باشد یا در این مدت و یا پس از آن دستگیر شوند حکم فراری در زمان جنگ را خواهند داشت.»
تبصره 1: «فراریان مشمول بند "الف" فوق در صورتی که مدعی عذر موجهی باشند، ادعای آنان در هیأتی که با شرکت فرماندهان و مسؤولان عقیدتی سیاسی و مسؤولان حفاظت یا معاونان آنان در سطح لشگرها، تیپ‌های مستقل، نواحی انتظامی و رده‌های هم‌طراز و بالاتر تشکیل می‌گردد، بررسی شده و نظر اکثریت قطعی است .در صورت عذر موجه به تشخیص هیأت مذکور، به تناسب روزهای موجه از اضافه خدمت وی کسر می گردد.»
تبصره 2: «در صورتی که انجام بقیه خدمت این افراد، مورد رضایت فرماندهان باشد ممکن است با تصویب هیأت یاد شده در تبصره (1) این ماده، تمام یا قسمتی از اضافه خدمت مزبور بخشیده شود.»
تبصره 3: «دستورالعمل بند "الف" و تبصره های این ماده ظرف سه ماه پس از تصویب این قانون، توسط ستاد کل نیروهای مسلح تهیه و تصویب و ابلاغ می شود.»
شرح ماده:
مقررات بند "الف" ماده (60) قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح یکی از مصادیق سیاست کیفری، کیفر زادیی از قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح است، این سیاست گام مهم و مفیدی در جهت برخورد توام با تدبیر با رفتار مجرمانه و کاهش آمار پرونده‌های کیفری در مرجع قضائی محسوب می‌شود.
بدون تردید اثر بازدارندگی و دادن فرصت به کارکنان وظیفه، جهت تجدیدنظر در رفتار برخلاف مقررات خود نیز، مورد نظر مقنن بوده است.
ماده (60) هر چند به ظاهر به شیوه گویا و روشن، مقررات خاص خود را بیان نموده است، اما به لحاظ اینکه بیشتر مندرجات آن تأسیس حقوقی جدید به شمار می‌رود، حاوی نکات مهم و قابل بحثی است که به شرح ذیل از نظر خواهد گذشت:
1- ماده (60) ناظر بر کارکنان وظیفه است که در ماده قبل توضیح لازم داده شد.
2- در بند "الف" این ماده با تحقق شرایط آن«اضافه خدمت قانونی» جایگزین پاسخ کیفری یا مجازات گردیده است.
شرایط و ضوابط معافیت از تعقیب و مجازات در بند "الف" ماده، عبارتند از:
الف) فرار باید برای اولین بار باشد؛ فلذا فرارهای مراحل بعدی مشمول مقررات ماده نمی شود یا به عبارت دیگر اگر متهم سابقه فرار از خدمت داشته باشد، نمی‌تواند از مزایای مقرر در ماده‌ی مزبور استفاده نماید.
ب) فرار باید در زمان صلح باشد تا معافیت یاد شده شامل آن گردد، به عبارت دیگر فرار در زمان جنگ را نمی‌توان ملحق به مقررات بند "الف" کرد.
ج) مرتکب باید شخصاً به یگان متبوع مراجعت و مشغول خدمت شود تا بتواند از مزایای مزبور بهره مند شود والاّ در صورت دستگیری، مشمول معافیت مذکور در ماده نمی‌شود.
د) مراجعت باید ظرف مدت شصت روز از تاریخ شروع غیبت باشد و مراجعه بعد از مدت یاد شده از مقررات بند "الف" خارج است.
در ماده (1) دستورالعمل بند "الف" و تبصره های ماده (60) قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح که در مورخ 28/5/83 به تصویب ستاد کل نیروهای مسلح رسیده، آمده است:
«با کارکنان وظیفه نیروهای مسلح که در زمان صلح برای اولین بار مرتکب فرار از خدمت شده و ظرف مدت شصت روز از شروع غیبت "از روزی که درمحل خدمت حاضر نشده تا پایان شصتمین روز" مراجعه نمایند، بدون ارجاع پرونده به مرجع قضائی براساس این دستورالعمل رفتار خواهد شد.»
با عنایت به مراتب یاد شده، چنانچه شرایط و ضوابط مذکورمحقق باشد، بدون ارجاع پرونده به مرجع قضائی، در مقابل هر روز غیبت و فرار، دو روز به خدمت دوره‌ی ضرورت مرتکب اضافه می شود و در هر حال این اضافه خدمت بیش از سه ماه نخواهد بود.
3- چنانچه فرار فاقد شرایط مزبور باشد از قبیل فرار در زمان جنگ، داشتن سابقه فرار، دستگیری متهم و یا معرفی پس از مدت شصت روز، مرتکب تحت تعقیب کیفری قرار می‌گیرد و حسب مورد به مجازات قانونی مذکور در مواد مربوط محکوم می گردد.
در ضمن شایان ذکر است که جهت برخورداری از معافیت مذکور در بند "الف" اجتماع تمام شرایط یاد شده ضروری است و با فقدان یکی از شرایط، موضوع از مقررات بند "الف" خارج می‌گردد.
سؤال:
چنانچه سربازی برای بار اول مرتکب فرار از خدمت شود و ظرف مدت شصت روز از تاریخ شروع غیبت مثلاً پس از گذشت سی روز توسط مأموران انتظامی دستگیر شود؛ آیا عمل وی مشمول مقررات بند "الف" ماده (60) می‌گردد یا خیر؟
جواب:
با عنایت به صراحت ماده (59) قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح، چنانچه کارکنان وظیفه‌ی نیروهای مسلح در زمان صلح، بیش از پانزده روز متوالی مرتکب غیبت شوند و عذر موجهی نداشته باشند، فراری محسوب و در صورت دستگیری به مجازات مقرر در ماده، محکوم می‌شوند و ماده (60) بند "الف" صرفاً ناظر بر مراجعت از فرار مرحله اول، ظرف مدت شصت روز است و دستگیری متهم باعث خروج موضوع از مقررات بند "الف" می‌گردد.
سؤال:
آیا یگان های نظامی و انتظامی موظفند موضوع فرار مشمولین بند "الف" را ظرف مدت شصت روز به مرجع قضائی منعکس نمایند یا خیر؟
جواب:
«به صراحت مقررات ماده (4) دستورالعمل بند "الف" و تبصره‌های ماده (60)، پرونده‌ی فرار کارکنان وظیفه فراری در طول مدت فرار تهیه و در صورت دستگیری در طول مدت فرار و یا بلافاصله پس از گذشت دو ماه از تاریخ غیبت، جهت رسیدگی به مرجع قضائی ذی صلاح ارسال خواهد شد.
پس ارسال پرونده به مرجع قضائی در طول این مدت، در صورتی که متهم دستگیر نشده باشد، ضرورتی ندارد.»
سؤال:
آیا ضابطین می توانند قبل از انقضای مدت شصت روز به درخواست یگان، متهم به فرار از خدمت موضوع بند "الف" ماده (60) را دستگیر کنند یا خیر؟
جواب:
«دستگیری کارکنان وظیفه‌ی فراری مورد نظر توسط ضابطین و یا مأموران دژبان در اجرای تبصره ماده (1) قانون الحاق موادی به قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب سال 65 و یا ماده (198) آیین نامه اجرایی قانون خدمت وظیفه عمومی و یا سایر مقررات مربوط بلامانع است.»
سؤال:
منظور از عبارت «یا سابقه فرار از خدمت داشته باشد» مذکور در بند "ب" ماده (60) چیست؟
جواب:
«منظور از این عبارت اعم است از اینکه فرار قبلی متهم مشمول مقررات بند "الف" ماده (60) شده یا در دادسرا و دادگاه نظامی حسب مورد منجر به صدور قرارهای تعلیق تعقیب یا موقوفی تعقیب یا حکم محکومیت گردیده باشد. اما اگر در مورد فرار قبلی به لحاظ داشتن عذر موجه قرار منع تعقیب صادر شده باشد، این مورد سابقه فرار تلقی نگردیده و فرار جدید، فرار مرحله اول محسوب می‌شود؛ مشروط بر اینکه باقی مانده فرار متهم شامل مقررات بند "الف" ماده (60) نشده باشد.»
4- در ماده (8) دستورالعمل مزبور آمده است، چنانچه توسط مرجع قضائی نسبت به قسمتی از ایام فرار به لحاظ داشتن عذر موجه قرار منع پیگرد صادر شود و باقی‌مانده فرار، مشمول این دستورالعمل باشد مراتب از سوی مرجع قضائی به یگان مربوط، اعلام و یگان مطابق مقررات این دستورالعمل اقدام خواهد نمود.
5- به موجب مقررات ماده (3) دستورالعمل بند "الف" و تبصره های ماده (60)، چنانچه معرفی کارکنان وظیفه فراری به محل خدمت خود، پس از شصت روز از تاریخ غیبت باشد و یا اینکه کارکنان مزبور دستگیر شوند و یا سابقه فرار از خدمت داشته باشند، به فرار آنان در مراجع قضائی رسیدگی خواهد شد.
6- هر چند که برابر مقررات بند "الف" ماده (60) در مقابل هر روز فرار، دو روز اضافه خدمت در نظر گرفته شده است، اما به هر حال حداکثر بیش از سه ماه نمی‌توان برای مرتکبین مشمول این بند اضافه خدمت احتساب نمود.
7- اگر متهم دارای چند مرحله فرار از خدمت باشد و فرار مرحله اول آن شرایط مذکور در بند "الف" را داشته باشد، نسبت به فرار مرحله اول وفق مقررات این بند رفتار می‌شود و سایر مراحل فرار وی رسیدگی قضائی خواهد شد.
8- اگر فرار مرحله اول واجد شرایط بند "الف" مربوط به قبل از حاکمیت قانون جدید باشد، از نظر مقررات آیین دادرسی کیفری به لحاظ نسخ مجازات قانونی یا نسخ قانون جزا ، قرار موقوفی تعقیب صادر می‌شود.
9- برابر نص مقررات بند "الف" ماده (60) نیازی به ارسال پرونده‌ی موضوع این بند، به مرجع قضائی نیست؛ لکن اگر به عللی پرونده‌ی مربوط به دادسرای نظامی ارسال شود به علت فقد وصف کیفری قرار منع تعقیب صادر می شود و مراتب جهت اعمال اضافه خدمت مذکور در ماده، به یگان متبوع اعلام می‌گردد.
10- در صورتی که مرتکب پس از مدت یاد شده در بند "الف" خود را معرفی کند یا دارای سابقه فرار باشد، مجازات وی حبس از دو تا شش ماه خواهد بود که به لحاظ اینکه مجازات قانونی جرم کمتر از حد نصاب مذکور در بند "ه " ماده (9) قانون تجدیدنظر آراء دادگاه ها مصوب سال 72 است، حکم دادگاه قطعی و غیر قابل تجدیدنظر خواهد بود.
11- اگر شروع فرار در زمان جنگ یا بسیج و فراخوان عمومی یا هنگامی که یگان مربوط در آماده باش رزمی است، باشد و مرتکب حداکثر ظرف مدت دو ماه از تاریخ شروع جنگ یا بسیج و فراخوان عمومی یا اعلام آماده باش رزمی خود را معرفی کند، از تعقیب و کیفر معاف خواهد بود. ولی معرفی پس از مدت مذکور یا دستگیری در این مدت و یا پس از آن، حکم فرار در زمان جنگ را خواهد داشت، یعنی مقررات زمان جنگ از لحاظ کیفر در خصوص وی اعمال می‌شود.
12- فراریان مشمول بند "الف" ماده (60)، چنانچه مدعی داشتن عذر موجه باشند، ادعای آنان در هیأت مذکور درتبصره (1) ماده مزبور که با شرکت فرماندهان، مسؤولان عقیدتی _ سیاسی و حفاظت یا معاونان آنان در سطح لشگر، تیپ‌های مستقل، فرماندهی انتظامی استان و رده‌های هم‌طراز و بالاتر تشکیل می‌گردد، بررسی می شود و نظر اکثریت هیأت، قطعی است.
13- در صورت تأیید عذر موجه توسط هیأت یادشده، به ایام غیبت و فرار مربوط، اضافه خدمت تعلق نمی گیرد و همچنین در صورتی که به تشخیص هیأت، بخشی از مدت غیبت و فرار موجه تلقی گردد، به گونه‌ای که باقی‌مانده ایام غیبت بیش از پانزده روز نباشد فعل ارتکابی فرار محسوب نخواهد شد و فقط مقررات انضباطی مربوط به غیبت توسط فرماندهان درباره‌ی متخلف اجرا خواهد شد.(2)
14- در صورتی که انجام بقیه خدمت افراد مشمول بند "الف" مورد رضایت فرماندهان باشد، ممکن است با تصویب هیأت یاد شده در تبصره (1)، تمام یا قسمتی از اضافه خدمت مزبور بخشیده شود.
15- عدم پذیرش عذر موجه، مانع رسیدگی به درخواست کسر اضافه خدمت با اعلام رضایت فرمانده نخواهد بود و آراء هیأت مزبور نیز قطعی است.(3)
16- کمیسیون قضائی و حقوقی سازمان قضائی نیروهای مسلح در پاسخ به این سؤال که آیا فرمانده یا سایر مسؤولان یگان که تنبیه را اعمال می نمایند می توانند بدون ارجاع موضوع به هیأت مذکور در تبصره (1) ماده (60) و در اجرای ماده (130) آیین نامه انضباطی نیروهای مسلح، اضافه خدمت مزبور را ببخشند یا خیر؟
اعلام نموده: «اضافه خدمت موضوع بند "الف" ماده (60) اضافه خدمت قانونی است که به صورت قهری در مقابل هر روز غیبت و فرار اعمال می شود و اجرای آن منوط به نظر فرمانده یا مسؤول مربوط نیست و موضوع منصرف از اختیارات مذکور در ماده (130) آیین‌نامه انضباطی نیروهای مسلح است، لذا چنانچه فرمانده یا مدیر یگان مربوط از انجام بقیه‌ی خدمت کارکنان وظیفه‌ی مورد بحث، رضایت داشته باشد می‌تواند در اجرای مقررات تبصره (2) ماده (60) و ماده (9) دستورالعمل از هیأت مذکور در تبصره (1) ماده (60) و ماده (5) دستورالعمل درخواست بخشش تمام یا قسمتی از اضافه خدمت مزبور را بنماید.»(4)
17- معاذیر موجهه که توسط هیات موضوع دستورالعمل مورد بررسی قرار می گیرد عبارت است از:
الف) بیماری مانع از حضور که وفق مقررات ابلاغی به تایید پزشک یگان محل خدمت فرد برسد .
ب) فوت همسر، پدر، مادر، برادر، خواهر، اولاد (در زمانی که عرفاً برای مراسم اولیه ضرورت دارد) و همچنین بیماری سخت یکی از آنان. (در صورتی که مراقب دیگری نباشد و به مراقبت وی نیاز باشد)
ج) ابتلا به حوادث بزرگ مانند حریق، سیل و زلزله.
د) در توقیف یا حبس بودن(5)
پی‌نوشت‌ها:
1- ماده (26) ق.آجا، ماده (15) ق. ناجا و ماده (11) قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران.
2- ماده (7) دستورالعمل بند "الف" و تبصره های ماده (60) قانون مجازات جرایم ن.م.
3- تبصره ماده (9) دستورالعمل ... ماده (60) قانون مجازات جرایم ن .م.
4- نظریه مشورتی شماره 678/34/7-13/6/84.
5- ماده (6) دستورالعمل بند "الف" ... ماده (60) ق.م.ج.ن.م.
شرح ماده:
1- مرتکب جرم: کارکنان وظیفه‌ی مرتکب جرم موضوع این ماده هستند، برابر مقررات قوانین استخدامی نیروهای مسلح، پرسنل وظیفه کسانی هستند که وفق قانون خدمت وظیفه عمومی در یکی از دوره‌های ضرورت، احتیاط یا ذخیره مشغول خدمت هستند.(1) مدت دوره‌های مزبور در ماده (4) قانون خدمت وظیفه عمومی مشخص شده است.
2- عنصر مادی جرم: «غیبت متوالی بیش از پانزده روز بدون عذر موجه» رکن مادی جرم فرار از خدمت موضوع این ماده را تشکیل می دهد.
3- مجازات این ماده: صرفاً ناظر بر حالت دستگیری متهم است که براساس مفاد ماده یکی از دو مجازات «حبس از سه ماه تا یک سال» و یا «اضافه خدمت از سه ماه تا یک سال » تعیین شده است. البته در صورتی که متهم واجد شرایط و کیفیات مخففه باشد، دادگاه می‌تواند به‌استناد ماده (3) یا بند "د" ماده (7) همین قانون، کیفرهای یادشده را تخفیف یا به نوع دیگری از موارد یاد شده در ماده (3) تبدیل نماید. البته شایان ذکر است که تبدیل به نوع دیگری صرفاً در رابطه با مجازات حبس امکان‌پذیر است و شامل اضافه خدمت نمی‌گردد. این مجازات تا نصف حداقل مجازات قانونی آن قابل تخفیف است.
4- سؤالی که در خصوص این ماده و یا به‌طورکلی در مورد "دستگیری" متهمین به فرار از خدمت ممکن است متبادر به ذهن گردد این است که آیا دستگیری صرفاً باید در ارتباط با اتهام فرار از خدمت باشد یا اینکه اگر متهم در رابطه با جرایم عمومی یا جرایم دیگر نیز دستگیر شود، مجازات وی به‌استناد مواد مربوط به "دستگیری" تعیین خواهد شد.
در پاسخ به این سؤال باید گفت: «وفق مقررات مربوط به فرار از خدمت، مذکور در قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح، مجازات مرتکب این جرم براساس یکی از دو حالت "دستگیری" یا "مراجعت" تعیین خواهد شد.» و با توجه به اینکه این وضعیت را نمی‌توان مراجعت تلقی نمود و از طرفی واژه "دستگیری" اطلاق و عمومیت دارد، بنابراین در صورتی که متهم به اتهامات دیگر اعم از جرایم خاص نظامی یا جرایم عمومی نیز دستگیر و جهت رسیدگی به اتهام فرار از خدمت وی تحویل دادسرای نظامی شود، مجازات وی حسب مورد برابر مواد قانونی مربوط به دستگیری خواهد بود.
ماده (60): «کارکنان وظیفه فراری در زمان صلح، هرگاه شخصاً خود را معرفی و مشغول خدمت شوند به ترتیب زیر با آنان رفتار می شود:
الف – چنانچه برای اولین بار مرتکب فرار از خدمت شده و ظرف مدت شصت روز از شروع غیبت مراجعت نمایند، بدون ارجاع پرونده به مرجع قضائی در مقابل هر روز غیبت و فرار، دو روز به خدمت دوره ضرورت آنان افزوده می‌شود. این اضافه خدمت بیش از سه ماه نخواهد بود.
ب – چنانچه پس از مدت یاد شده در بند «الف» این ماده، خود را معرفی کنند و یا سابقه فرار از خدمت داشته باشند، به حکم دادگاه به حبس از دو تا شش ماه محکوم می گردند.
ج – چنانچه در زمان جنگ یا بسیج و فراخوان عمومی یا هنگامی که یگان مربوط در آماده باش رزمی باشد و ظرف حداکثر دو ماه از تاریخ شروع جنگ یا بسیج و فراخوان عمومی یا اعلام آماده باش رزمی خود را معرفی کنند، از تعقیب و کیفر معاف خواهند بود. در صورتی که معرفی پس از مدت مذکور باشد یا در این مدت و یا پس از آن دستگیر شوند حکم فراری در زمان جنگ را خواهند داشت.»
تبصره 1: «فراریان مشمول بند "الف" فوق در صورتی که مدعی عذر موجهی باشند، ادعای آنان در هیأتی که با شرکت فرماندهان و مسؤولان عقیدتی سیاسی و مسؤولان حفاظت یا معاونان آنان در سطح لشگرها، تیپ‌های مستقل، نواحی انتظامی و رده‌های هم‌طراز و بالاتر تشکیل می‌گردد، بررسی شده و نظر اکثریت قطعی است .در صورت عذر موجه به تشخیص هیأت مذکور، به تناسب روزهای موجه از اضافه خدمت وی کسر می گردد.»
تبصره 2: «در صورتی که انجام بقیه خدمت این افراد، مورد رضایت فرماندهان باشد ممکن است با تصویب هیأت یاد شده در تبصره (1) این ماده، تمام یا قسمتی از اضافه خدمت مزبور بخشیده شود.»
تبصره 3: «دستورالعمل بند "الف" و تبصره های این ماده ظرف سه ماه پس از تصویب این قانون، توسط ستاد کل نیروهای مسلح تهیه و تصویب و ابلاغ می شود.»
شرح ماده:
مقررات بند "الف" ماده (60) قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح یکی از مصادیق سیاست کیفری، کیفر زادیی از قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح است، این سیاست گام مهم و مفیدی در جهت برخورد توام با تدبیر با رفتار مجرمانه و کاهش آمار پرونده‌های کیفری در مرجع قضائی محسوب می‌شود.
بدون تردید اثر بازدارندگی و دادن فرصت به کارکنان وظیفه، جهت تجدیدنظر در رفتار برخلاف مقررات خود نیز، مورد نظر مقنن بوده است.
ماده (60) هر چند به ظاهر به شیوه گویا و روشن، مقررات خاص خود را بیان نموده است، اما به لحاظ اینکه بیشتر مندرجات آن تأسیس حقوقی جدید به شمار می‌رود، حاوی نکات مهم و قابل بحثی است که به شرح ذیل از نظر خواهد گذشت:
1- ماده (60) ناظر بر کارکنان وظیفه است که در ماده قبل توضیح لازم داده شد.
2- در بند "الف" این ماده با تحقق شرایط آن«اضافه خدمت قانونی» جایگزین پاسخ کیفری یا مجازات گردیده است.
شرایط و ضوابط معافیت از تعقیب و مجازات در بند "الف" ماده، عبارتند از:
الف) فرار باید برای اولین بار باشد؛ فلذا فرارهای مراحل بعدی مشمول مقررات ماده نمی شود یا به عبارت دیگر اگر متهم سابقه فرار از خدمت داشته باشد، نمی‌تواند از مزایای مقرر در ماده‌ی مزبور استفاده نماید.
ب) فرار باید در زمان صلح باشد تا معافیت یاد شده شامل آن گردد، به عبارت دیگر فرار در زمان جنگ را نمی‌توان ملحق به مقررات بند "الف" کرد.
ج) مرتکب باید شخصاً به یگان متبوع مراجعت و مشغول خدمت شود تا بتواند از مزایای مزبور بهره مند شود والاّ در صورت دستگیری، مشمول معافیت مذکور در ماده نمی‌شود.
د) مراجعت باید ظرف مدت شصت روز از تاریخ شروع غیبت باشد و مراجعه بعد از مدت یاد شده از مقررات بند "الف" خارج است.
در ماده (1) دستورالعمل بند "الف" و تبصره های ماده (60) قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح که در مورخ 28/5/83 به تصویب ستاد کل نیروهای مسلح رسیده، آمده است:
«با کارکنان وظیفه نیروهای مسلح که در زمان صلح برای اولین بار مرتکب فرار از خدمت شده و ظرف مدت شصت روز از شروع غیبت "از روزی که درمحل خدمت حاضر نشده تا پایان شصتمین روز" مراجعه نمایند، بدون ارجاع پرونده به مرجع قضائی براساس این دستورالعمل رفتار خواهد شد.»
با عنایت به مراتب یاد شده، چنانچه شرایط و ضوابط مذکورمحقق باشد، بدون ارجاع پرونده به مرجع قضائی، در مقابل هر روز غیبت و فرار، دو روز به خدمت دوره‌ی ضرورت مرتکب اضافه می شود و در هر حال این اضافه خدمت بیش از سه ماه نخواهد بود.
3- چنانچه فرار فاقد شرایط مزبور باشد از قبیل فرار در زمان جنگ، داشتن سابقه فرار، دستگیری متهم و یا معرفی پس از مدت شصت روز، مرتکب تحت تعقیب کیفری قرار می‌گیرد و حسب مورد به مجازات قانونی مذکور در مواد مربوط محکوم می گردد.
در ضمن شایان ذکر است که جهت برخورداری از معافیت مذکور در بند "الف" اجتماع تمام شرایط یاد شده ضروری است و با فقدان یکی از شرایط، موضوع از مقررات بند "الف" خارج می‌گردد.
سؤال:
چنانچه سربازی برای بار اول مرتکب فرار از خدمت شود و ظرف مدت شصت روز از تاریخ شروع غیبت مثلاً پس از گذشت سی روز توسط مأموران انتظامی دستگیر شود؛ آیا عمل وی مشمول مقررات بند "الف" ماده (60) می‌گردد یا خیر؟
جواب:
با عنایت به صراحت ماده (59) قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح، چنانچه کارکنان وظیفه‌ی نیروهای مسلح در زمان صلح، بیش از پانزده روز متوالی مرتکب غیبت شوند و عذر موجهی نداشته باشند، فراری محسوب و در صورت دستگیری به مجازات مقرر در ماده، محکوم می‌شوند و ماده (60) بند "الف" صرفاً ناظر بر مراجعت از فرار مرحله اول، ظرف مدت شصت روز است و دستگیری متهم باعث خروج موضوع از مقررات بند "الف" می‌گردد.
سؤال:
آیا یگان های نظامی و انتظامی موظفند موضوع فرار مشمولین بند "الف" را ظرف مدت شصت روز به مرجع قضائی منعکس نمایند یا خیر؟
جواب:
«به صراحت مقررات ماده (4) دستورالعمل بند "الف" و تبصره‌های ماده (60)، پرونده‌ی فرار کارکنان وظیفه فراری در طول مدت فرار تهیه و در صورت دستگیری در طول مدت فرار و یا بلافاصله پس از گذشت دو ماه از تاریخ غیبت، جهت رسیدگی به مرجع قضائی ذی صلاح ارسال خواهد شد.
پس ارسال پرونده به مرجع قضائی در طول این مدت، در صورتی که متهم دستگیر نشده باشد، ضرورتی ندارد.»
سؤال:
آیا ضابطین می توانند قبل از انقضای مدت شصت روز به درخواست یگان، متهم به فرار از خدمت موضوع بند "الف" ماده (60) را دستگیر کنند یا خیر؟
جواب:
«دستگیری کارکنان وظیفه‌ی فراری مورد نظر توسط ضابطین و یا مأموران دژبان در اجرای تبصره ماده (1) قانون الحاق موادی به قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب سال 65 و یا ماده (198) آیین نامه اجرایی قانون خدمت وظیفه عمومی و یا سایر مقررات مربوط بلامانع است.»
سؤال:
منظور از عبارت «یا سابقه فرار از خدمت داشته باشد» مذکور در بند "ب" ماده (60) چیست؟
جواب:
«منظور از این عبارت اعم است از اینکه فرار قبلی متهم مشمول مقررات بند "الف" ماده (60) شده یا در دادسرا و دادگاه نظامی حسب مورد منجر به صدور قرارهای تعلیق تعقیب یا موقوفی تعقیب یا حکم محکومیت گردیده باشد. اما اگر در مورد فرار قبلی به لحاظ داشتن عذر موجه قرار منع تعقیب صادر شده باشد، این مورد سابقه فرار تلقی نگردیده و فرار جدید، فرار مرحله اول محسوب می‌شود؛ مشروط بر اینکه باقی مانده فرار متهم شامل مقررات بند "الف" ماده (60) نشده باشد.»
4- در ماده (8) دستورالعمل مزبور آمده است، چنانچه توسط مرجع قضائی نسبت به قسمتی از ایام فرار به لحاظ داشتن عذر موجه قرار منع پیگرد صادر شود و باقی‌مانده فرار، مشمول این دستورالعمل باشد مراتب از سوی مرجع قضائی به یگان مربوط، اعلام و یگان مطابق مقررات این دستورالعمل اقدام خواهد نمود.
5- به موجب مقررات ماده (3) دستورالعمل بند "الف" و تبصره های ماده (60)، چنانچه معرفی کارکنان وظیفه فراری به محل خدمت خود، پس از شصت روز از تاریخ غیبت باشد و یا اینکه کارکنان مزبور دستگیر شوند و یا سابقه فرار از خدمت داشته باشند، به فرار آنان در مراجع قضائی رسیدگی خواهد شد.
6- هر چند که برابر مقررات بند "الف" ماده (60) در مقابل هر روز فرار، دو روز اضافه خدمت در نظر گرفته شده است، اما به هر حال حداکثر بیش از سه ماه نمی‌توان برای مرتکبین مشمول این بند اضافه خدمت احتساب نمود.
7- اگر متهم دارای چند مرحله فرار از خدمت باشد و فرار مرحله اول آن شرایط مذکور در بند "الف" را داشته باشد، نسبت به فرار مرحله اول وفق مقررات این بند رفتار می‌شود و سایر مراحل فرار وی رسیدگی قضائی خواهد شد.
8- اگر فرار مرحله اول واجد شرایط بند "الف" مربوط به قبل از حاکمیت قانون جدید باشد، از نظر مقررات آیین دادرسی کیفری به لحاظ نسخ مجازات قانونی یا نسخ قانون جزا ، قرار موقوفی تعقیب صادر می‌شود.
9- برابر نص مقررات بند "الف" ماده (60) نیازی به ارسال پرونده‌ی موضوع این بند، به مرجع قضائی نیست؛ لکن اگر به عللی پرونده‌ی مربوط به دادسرای نظامی ارسال شود به علت فقد وصف کیفری قرار منع تعقیب صادر می شود و مراتب جهت اعمال اضافه خدمت مذکور در ماده، به یگان متبوع اعلام می‌گردد.
10- در صورتی که مرتکب پس از مدت یاد شده در بند "الف" خود را معرفی کند یا دارای سابقه فرار باشد، مجازات وی حبس از دو تا شش ماه خواهد بود که به لحاظ اینکه مجازات قانونی جرم کمتر از حد نصاب مذکور در بند "ه " ماده (9) قانون تجدیدنظر آراء دادگاه ها مصوب سال 72 است، حکم دادگاه قطعی و غیر قابل تجدیدنظر خواهد بود.
11- اگر شروع فرار در زمان جنگ یا بسیج و فراخوان عمومی یا هنگامی که یگان مربوط در آماده باش رزمی است، باشد و مرتکب حداکثر ظرف مدت دو ماه از تاریخ شروع جنگ یا بسیج و فراخوان عمومی یا اعلام آماده باش رزمی خود را معرفی کند، از تعقیب و کیفر معاف خواهد بود. ولی معرفی پس از مدت مذکور یا دستگیری در این مدت و یا پس از آن، حکم فرار در زمان جنگ را خواهد داشت، یعنی مقررات زمان جنگ از لحاظ کیفر در خصوص وی اعمال می‌شود.
12- فراریان مشمول بند "الف" ماده (60)، چنانچه مدعی داشتن عذر موجه باشند، ادعای آنان در هیأت مذکور درتبصره (1) ماده مزبور که با شرکت فرماندهان، مسؤولان عقیدتی _ سیاسی و حفاظت یا معاونان آنان در سطح لشگر، تیپ‌های مستقل، فرماندهی انتظامی استان و رده‌های هم‌طراز و بالاتر تشکیل می‌گردد، بررسی می شود و نظر اکثریت هیأت، قطعی است.
13- در صورت تأیید عذر موجه توسط هیأت یادشده، به ایام غیبت و فرار مربوط، اضافه خدمت تعلق نمی گیرد و همچنین در صورتی که به تشخیص هیأت، بخشی از مدت غیبت و فرار موجه تلقی گردد، به گونه‌ای که باقی‌مانده ایام غیبت بیش از پانزده روز نباشد فعل ارتکابی فرار محسوب نخواهد شد و فقط مقررات انضباطی مربوط به غیبت توسط فرماندهان درباره‌ی متخلف اجرا خواهد شد.(2)
14- در صورتی که انجام بقیه خدمت افراد مشمول بند "الف" مورد رضایت فرماندهان باشد، ممکن است با تصویب هیأت یاد شده در تبصره (1)، تمام یا قسمتی از اضافه خدمت مزبور بخشیده شود.
15- عدم پذیرش عذر موجه، مانع رسیدگی به درخواست کسر اضافه خدمت با اعلام رضایت فرمانده نخواهد بود و آراء هیأت مزبور نیز قطعی است.(3)
16- کمیسیون قضائی و حقوقی سازمان قضائی نیروهای مسلح در پاسخ به این سؤال که آیا فرمانده یا سایر مسؤولان یگان که تنبیه را اعمال می نمایند می توانند بدون ارجاع موضوع به هیأت مذکور در تبصره (1) ماده (60) و در اجرای ماده (130) آیین نامه انضباطی نیروهای مسلح، اضافه خدمت مزبور را ببخشند یا خیر؟
اعلام نموده: «اضافه خدمت موضوع بند "الف" ماده (60) اضافه خدمت قانونی است که به صورت قهری در مقابل هر روز غیبت و فرار اعمال می شود و اجرای آن منوط به نظر فرمانده یا مسؤول مربوط نیست و موضوع منصرف از اختیارات مذکور در ماده (130) آیین‌نامه انضباطی نیروهای مسلح است، لذا چنانچه فرمانده یا مدیر یگان مربوط از انجام بقیه‌ی خدمت کارکنان وظیفه‌ی مورد بحث، رضایت داشته باشد می‌تواند در اجرای مقررات تبصره (2) ماده (60) و ماده (9) دستورالعمل از هیأت مذکور در تبصره (1) ماده (60) و ماده (5) دستورالعمل درخواست بخشش تمام یا قسمتی از اضافه خدمت مزبور را بنماید.»(4)
17- معاذیر موجهه که توسط هیات موضوع دستورالعمل مورد بررسی قرار می گیرد عبارت است از:
الف) بیماری مانع از حضور که وفق مقررات ابلاغی به تایید پزشک یگان محل خدمت فرد برسد .
ب) فوت همسر، پدر، مادر، برادر، خواهر، اولاد (در زمانی که عرفاً برای مراسم اولیه ضرورت دارد) و همچنین بیماری سخت یکی از آنان. (در صورتی که مراقب دیگری نباشد و به مراقبت وی نیاز باشد)
ج) ابتلا به حوادث بزرگ مانند حریق، سیل و زلزله.
د) در توقیف یا حبس بودن(5)
پی‌نوشت‌ها:
1- ماده (26) ق.آجا، ماده (15) ق. ناجا و ماده (11) قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران.
2- ماده (7) دستورالعمل بند "الف" و تبصره های ماده (60) قانون مجازات جرایم ن.م.
3- تبصره ماده (9) دستورالعمل ... ماده (60) قانون مجازات جرایم ن .م.
4- نظریه مشورتی شماره 678/34/7-13/6/84.
5- ماده (6) دستورالعمل بند "الف" ... ماده (60) ق.م.ج.ن.م.
تبلیغات
