قانون به زبان ساده

1_ اصل هشتم قانون اساسی ایران به موضوع امر به معروف و نهی از منکر می‌پردازد. این موضوع را وظیفه‌ای همگانی دانسته که حتی نسبت به دولت نیز جاری است.
2_ اصل نهم، اعلام می‌دارد که آزادی و استقلال و وحدت و تمامیت ارضی را نمی‌‌توان از یکدیگر جدا کرد.
3_ بخش انتهایی اصل نهم، تأکید صریحی است بر اینکه هر مقامی با هر عنوانی تحت هیچ شرایطی، به هیچ‌وجه نمی‌تواند آزادی‌های مشروع را از مردم سلب کند.
4_ یکی از مصادیق مهم سلب آزادی‌های مشروع، حکومت نظامی و اعلام شرایط اضطراری است. اصل هفتادونهم به‌طور مطلق، حکومت نظامی را ممنوع کرده ولی اعلام شرایط اضطراری و نظیر آن را مجاز دانسته است. باتوجه به اصل نهم، حتی در زمان اعلام شرایط اضطراری نیز نمی‌توان آزادی‌های مشروع مردم را از آن‌ها سلب کرد.
5_ اصل دهم، خانواده را اساس جامعه دانسته و اعلام می‌دارد که قوانین، مقررات و برنامه‌ریزی‌ها باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده باشد.
6_ اصل یازدهم، یکی از اصول پایه‌ای سیاست خارجی ایران تلقی می‌شودو در آن تأکید شده که پیوستگی و اتحاد میان ملل اسلامی توسط دولت باید تحقق پذیرد.
7_ اصل دوازدهم، به موضوع دین و مذهب رسمی ایران می‌پردازد. دین و مذهب ایران را غیرقابل تغییر دانسته؛ ولی سایر مذاهب اسلامی را مجاز می‌داند که در انجام برخی مسایل بر طبق عقید‌ه‌ی خاص خود رفتار کند.
8_ این اصل یکی از اصولی است که تقریباً در متن تمام قوانین اساسی کشورهای جهان به چشم می‌خورد و اغلب به رسمیت یک دین در یک کشور جنبه‌ی قانونی می‌دهد.
9_ اصل سیزدهم، بر آزادی دینی سایر اقلیت‌های مذهبی غیرمسلمان (زرتشتی، یهودی و مسیحی) تأکید دارد.
10_ اصل چهاردهم، دولت و مردم مسلمان ایران را موظف کرده است که رفتار متعادلی با افراد غیرمسلمان داشته باشند.
11_ این اصل دارای استثنایی است، آنان که بر ضد اسلام و جمهوری اسلامی ایران توطئه و اقدام کنند، مشمول این اصل نمی‌شوند. بدیهی است عملیات آن‌ها باید مطابق قانون توطئه یا اقدام بر ضد اسلام و ایران باشد و صرف اتهام کافی نیست. به‌عبارت دیگر، باید اتهام قانونی باشد.
12 _ اصل پانزدهم، به موضوع زبان و خط‌ رسمی ایران می‌پردازد. هرچند این اصل زبان و خط رسمی و مشترک ایران را فارسی می‌داند ولی تأکید می‌کند که استفاده از زبان‌های محلی و قومی و تدریس ادبیات آن‌ها در کنار زبان فارسی آزاد است.
13_ اصل شانزدهم، اعلام می‌دارد که زبان عربی باید از دوره‌ی راهنمایی تا پایان دبیرستان به‌طور اجباری تدریس شود.
14¬_ اصل هفدهم، به تاریخ رسمی و روز تعطیل هفتگی اشاره دارد و تاریخ هجرت پیامبر را مبنای تاریخ ایران و روز جمعه را تعطیل رسمی اعلام می‌کند.
15_ اصل هجدهم، به رنگ‌ها و طرح پرچم ایران می‌پردازد.
16_ اصول نوزدهم تا چهل و دوم، در ذیل فصل سوم قانون اساسی گنجانده شده است. عنوان این بیست و چهار اصل، حقوق ملت نام دارد.
17_ این اصول به دقیق‌ترین موارد آزادی‌های فردی پرداخته‌اند.
18_ اصل نوزدهم به تساوی حقوق تمام مردم ایران تأکید دارد و هیچ‌کس را بر دیگری برتری نمی‌دهد.
19 _ اصل بیستم، به حمایت قانون از همه‌ی مردم به‌طور یکسان اشاره دارد و اعلام می‌کند که همه‌ی مردم از کلیه‌ی حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار هستند.
20 _ اصل بیست و یکم، طی پنج بند دولت را موظف به تضمین حقوق زنان در زمینه‌های گوناگون می‌کند؛ ازجمله اینکه دولت موظف است دادگاه‌هایی اختصاصی و تخصصی برای حمایت از خانواده تأسیس کند.
21_ اصل بیست و دوم، به موضوع مصونیت حیثیت، جان، مال، حقوق، مسکن و شغل اشخاص می‌پردازد و این را به‌طور کلی از تعرض مصون می‌شناسد. استثنایی که در انتهای این اصل وارد شده، مربوط به تجویز قانون است؛ یعنی فقط زمانی می‌توان وارد این حیطه شد که در قانون اجازه‌ی صریحی درمورد موضوع وجود داشته باشد. ولی در هر حال باید توجه کرد که قانون مذکور نباید با اصل نهم قانون اساسی مخالفت داشته باشد.
22_ اصل بیست و سوم، به‌موضوع ممنوعیت تفتیش عقاید می‌پردازد؛ یعنی اینکه هیچ کسی را نمی‌توان به دلیل اعتقاد به روش فکری از حقوق انسانی‌اش محروم کرد.
24_ آزادی مطبوعات در حقیقت بخشی از آزادی اطلاعات و یکی از حقوق بنیادین است که در اعلامیه‌های بین‌المللی نیز بر آن تأکید شده است.
25_ یکی از مظاهر امر به معروف و نهی از منکر مردم نسبت به دولت (مذکور در اصل هشتم) می‌تواند آزادی مطبوعات و اطلاعات باشد؛ چون مطبوعات، چشم و گوش ملت محسوب می‌شوند.
26_ اصل بیست و پنجم، به موضوع آزادی زندگی خصوصی و ممنوعیت بازرسی نامه‌ها، ضبط و فاش‌کردن مکالمه‌های تلفنی و افشای مخابرات و سانسور و استراق سمع و هرگونه تجسس می‌پردازد.
27_ اصل بیست و ششم، به آزادی احزاب و جمعیت‌ها می‌پردازد. احزاب، جمعیت‌ها، انجمن‌های سیاسی، صنفی و غیره را در فعالیت آزاد اعلام داشته و متذکر می‌شود که هیچ کس را نمی‌توان مجبور به شرکت در آن انجمن‌ها و یا مجبور به خروج از آن‌ها کرد.
28_ تنها استثنای اصل آزادی احزاب و جمعیت‌ها، این است که آن‌ها نباید اصول استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را مورد تجاوز قرار دهند.
29_ اصل بیست و هفتم، به موضوع آزادی تشکیل اجتماعات و راه‌پیمایی‌ها می‌پردازد و تنها دو شرط برای محدود کردن آن‌ها شناخته است: حمل نکردن سلاح، عدم اخلال به مبانی اسلام.
30 _ اصل بیست و هشتم، حق داشتن شغل را تصریح و تأکید می‌کند و دولت را موظف می‌کند که با رعایت و توجه به نیاز جامعه برای همه‌ی مردم، امکان اشتغال به کار و شرایط مساوی برای کارکردن افراد جامعه را ایجاد کند.