بررسی اپیدمیولوژیک سوختگی های منجر به فوت در تهران طی سال 1384

زمینه و هدف:

سوختگی هنوز عوارض مرگ و میر قابل توجهی در ایران ایجاد می‏کند.با هدف کمک به پیشگیری از تلفات سوختگی، اپیدمیولوژی سوختگی‏های منجر به فوت در تهران مورد تحقیق قرار گرفت.

روش بررسی:

در یک مطالعه گذشته‏نگر که با روش سرشماری و بر اساس معاینات پس از مرگ همراه با بررسی اطلاعات بالینی و قضایی انجام شد، تجزیه و تحلیل اپیدمیولوژیک مرگ و میر و اتیولوژی مرگ‏های ناشی از سوختگی قربانیانی که در فاصله زمانی ابتدا تا انتهای سال 1384 به پزشکی قانونی تهران ارجاع شدند(388 نفر)، به اجرا درآمد و نتایج کلی با اطلاعات پنج سال گذشته مقایسه گردید.

یافته‏ها:

بروز کلی مرگ‏های ناشی از سوختگی در استان تهران 3/3 در هر 100000 نفر در سال بود.میانگین سنی قربانیان 8/27 سال(دامنه از 4 ماهگی تا 77 سالگی)بود و 24% آنها کمتر از 19 سال سن داشتند.61%از کل قربانیان مذکر و 39% مؤنث بود(5/1 {L F/M L}).بالاترین بروز (4/30%)در گروه سنی 21 تا 30 سالگی مشاهده شد.وسعت سوختگی منجر به مرگ در اکثر موارد(6/86% موارد)بالاتر از 40% کل سطح بدن بود و با مدت بستری در بیمارستان همبستگی منفی معنی‏داری داشت.عامل سوختگی در عمده موارد(7/90%)آتش‏سوزی بود.شایع‏ترین علت سوختگی، حادثه(74%)بود و پس از آن خودسوزی با 2/16% جنایت با 6/2% و علل نامشخص با 2/7% کل موارد، در مرتبه‏های بعدی قرار گرفتند.نرخ خودکشی در افراد 11 ساله و بالاتر در زنان 7/22%(34 نفر از 150 نفر)و در مردان 13% (27 نفر از 208 نفر)بود.منازل، شایع‏ترین(1/71%)محل وقوع سوختگی بودند و علت عمده آن حوادث آتش‏سوزی ناشی از مواد نفتی و گاز بود.میانگین مدت بستری بیماران تا زمان فوت 10 روز بود.

نتیجه‏گیری:

عوامل مؤثر در افزایش مرگ و میر شامل خودسوزی، اندازه سوختگی، ضایعات استنشاقی و سوختگی‏های ناشی از آتش‏سوزی می‏باشند.اغلب سوختگی‏ها در اثر حوادث خانگی رخ داده و لذا قابل پیشگیری هستند.والدین نقش مهمی در پیشگیری از سوختگی‏های اطفال، که مستعد سوختگی هستند، دارند.مطبوعات و سایر رسانه‏ها نیز باید در توسعه آموزش عمومی جهت پیشگیری از سوختگی نقش فعال تری به عهده گیرند.مرگ و میر ناشی از سوختگی طی پنج سال گذشته در کل کشور و استان تهران سیر نزولی داشته است، که باید آن را نشانه‏ای از موفقیت خدمات بهداشتی و درمانی در کشور دانست.

واژگان کلیدی:

اپیدمیولوژی، سوختگی، میزان مرگ و میر، ایران وصول مقاله:21/5/1385 پذیرش مقاله:10/8/1385 نویسنده مسئول:تهران-خ بهشت-سازمان پزشکی قانونی کشور-اتاق 117{L moc.oohay@idazahkiehsrihsedra L}

مقدمه‏

آتش یک ضرورت زیانبار است و حتی انسان‏های نخستین، قبل از آنکه استفاده از آتش را یاد بگیرند یکی از قربانیان آن بوده‏اند. سوختگی‏های حرارتی و عوارض آن یکی از آسیب‏های شایع و از مهم- ترین علل مرگ و میر و ناتوانی در سراسر دنیا به حساب می‏آیند.در جوامع مختلف، سوختگی‏ها، همواره خسارت جسمی، روانی و اقتصادی فراوانی ایجاد می‏نمایند و به عنوان یکی از معضلات جدی بهداشت و درمان محسوب می‏گردند 1P}.بستری شدن اولیه مصدومین آتش سوزی‏ها، تنها بخشی کوچکی از سیر طولانی درمان آنها است.و بسیاری از این بیماران به چندین نوبت اعمال جراحی ترمیمی و چندین سال سرپرستی و حمایت مادی و روانی نیاز دارند و هرگونه غفلتی در قبال آنان می‏تواند باعث عدم بهبودی کامل و بروز معلولیت دایمی و حتی مرگ آنها شود.سوختگی‏ها ممکن است حرارتی، الکتریکی یا شیمیایی باشند و یا در اثر آب جوش و غیره ایجاد شوند 2P}.اغلب سوختگی‏ها قابل پیشگیری هستند و اگر به طور صحیح درمان شوند، می‏توان بسیاری از بیماران سوخته را نجات داد.در کشورهای در حال توسعه، سوختگی‏ها مسأله شایعی هستند و با عوارض و مرگ و میر قابل‏ توجهی همراه می‏باشند.برای تأمین و تجهیز مراکز درمانی سوختگی و همچنین برنامه‏ریزی صحیح و موفق برای پیشگیری از سوختگی و کاهش عوارض و مرگ و میر ناشی از آن، داشتن اطلاعات دقیق از اپیدمیولوژی سوختگی ضروری است.با در دست داشتن اطلاعات لازم و کافی می‏توان منابع مادی و نیروی انسانی مورد نیاز را تخصیص داد و تلاش مؤثرتری جهت بهبود اوضاع به عمل آورد.اطلاع از میزان مرگ و میر سوختگی در یک منطقه مشخص طی سال و مقایسه آن با آمار و اطلاعات سال‏های مختلف، نیز می‏تواند به عنوان یکی از مهمترین معیارهای ارزیابی میزان تأثیر خدمات ارایه شده به آن بخش از جامعه که در معرض ابتلا به سوختگی قرار داشته و بیمارانی که گرفتار این معضل شده و در معرض تهدید و مخاطره جانی قرار گرفته‏اند، باشد. هدف این تحقیق آنالیز اپیدمیولوژیک مرگ و میر ناشی از سوختگی‏ها در تهران و مقایسه آن با اطلاعات مشابه مربوط به سال‏های گذشته می‏باشد و امیدواریم با توجه به آمار نسبتا بالای فوت بر اثر سوختگی، نتایج این تحقیق بتواند نقشی در جهت کمک به جلوگیری از پیدایش این معضل و عوارض آن و همچنین توسعه خدمات و مراکز درمانی سوختگی ایفا نماید.

روش بررسی‏

این تحقیق یک مطالعه توصیفی مقطعی گذشته نگر می‏باشد که به منظور بررسی کمیت و کیفیت سوختگی‏های منجر به فوت در سال 1384 انجام شده است.با توجه به اینکه کلیه سوختگی‏های منجر به فوت باید به پزشکی قانونی ارجع شوند، سازمان پزشکی قانونی بهترین منبع جهت این بررسی است.لذا محققین برای جمع‏آوری اطلاعات از پرونده‏های اجساد سوخته ارجاع شده به پزشکی قانونی استان تهران، صرف نظر از محل سکونت دایمی آنها، استفاده کرده‏اند تا امکان مقایسه با اطلاعات کلی پنج سال اخیر که در واحد آمار سازمان پزشکی قانونی موجود بود فراهم گردد.نمونه‏گیری به صورت سرشماری انجام شد و کلیه سوختگی‏های منجر به فوت ارجاع شده به مرکز پزشکی قانونی تهران در سال 1384 را شامل می‏شد.در سال 1384 در کل استان تهران 406 مورد مرگ در اثر سوختگی رخ داده است که 11 مورد آن در شهرستان‏های استان و بقیه در پزشکی قانونی شهر تهران مورد معاینه قرار گرفته‏اند.هفت مورد از اجسادی که در تهران معاینه شده بودند، همراه با اجسادی که در شهرستان‏ها معاینه شده بودند، به دلایل مختلفی از قبیل ناقص بودن پرونده‏ها و عدم امکان دسترسی کامل به اطلاعات مورد نیاز، از مطالعه حذف شدند و تمامی سایر موارد که 388 جسد بوده و مورد معاینه و کالبد گشایی قرار گرفته بودند، تحت بررسی قرار گرفتند.در هر یک از موارد، سن، جنس، وسعت سوختگی، شدت سوختگی، عامل سوختگی، علت وقوع سوختگی، محل وقوع سوختگی، محل ارجاع، مدت بستری، محل سکونت و وضعیت تأهل بررسی گردید و در انتها نتایج با نرم‏افزار{L SSPS L}مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و نتایج کلی با آمار و اطلاعت پنج سال گذشته مقایسه گردید.

یافته‏ها

235 نفر از قربانیان(61%)مذکر و 153 نفر(39%)مؤنث بودند و تعداد مردان 5/1 برابر زنان بود.میانگین سنی کل افراد مورد بررسی 8/27 سال(میانگین سنی زنان 8/26 سال و میانگین سنی مردان 3/28 سال)بود، که در دو جنس اختلاف آماری معنی‏داری نداشت. بیشترین قربانیان در گروه سنی 21 تا 30 سال(4/30%)قرار داشتند و پس از آن گروه‏های 31 تا 40 سال(3/17%)و 11 تا 20 سال (2/16%)بیشترین قربانیان را در خود جای داده بودند(نمودار 1).از نظر وضعیت تأهل 44% از کل افراد مورد بررسی مجرد و 56% متأهل بودند.

وسعت کل سطح سوختگی بدن({L ASBT L})-که بر اساس قانون 9 محاسبه شده-در اکثر موارد بیشتر از 40% سطح بدن بود، ولی در 4/13% موارد نیز معادل یا کمتر از 40% سطح بدن قربانیان دچار سوختگی شده بود، که این عده عمدتا در گروه سنی اطفال و یا گروهی که دچار سوختگی راه‏های هوایی شده بودند، قرار

درصد سوختگی منجر به فوت با مدت بستری همبستگی منفی معنی‏داری داشت(01/0{L P L}و365/0-{L r L})به طوری که هر چه درصد سوختگی بیشتر بود، تعداد روزهای بستری منجر به فوت کمتر بود. عمده قربانیان دچار سوختگی‏های مختلط از درجه 2 و 3 یا عمیق‏تر بودند، ولی 7/7% از فوت شدگان فقط دارای سوختگی‏های درجه 2 بودند، که عمده این افراد نیز در معرض استنشاق گازهای ناشی از آتش‏سوزی و سوختگی راههای هوایی قرار گرفته بودند.علت وقوع سوختگی در اکثر موارد(74%)حادثه بود و خودسوزی با 2/16% و سوختگی با علل نامشخص با 2/7%و قتل با 6/2%در رده‏های بعدی قرار داشتند.

عامل ایجاد سوختگی‏

آتش(352 نفر)

سوختگی‏های ناشی از آتش سوزی که شامل 7/90% از کل افراد مورد مطالعه بود، از نظر محل وقوع، سن، جنس، علت وقوع و سایر پارامترهای مورد بررسی، از فراوانی کلی نتایج مطالعه پیروی کردند، که با توجه به اینکه شایع‏ترین عامل سوختگی نیز بودند، این همخوانی نتایج، یافته‏ای قابل انتظار است.محل وقوع سوختگی در سه حالت شامل منزل، محل کار و سایر اماکن، بررسی گردید.به طور کلی، منازل شایع‏ترین محل وقوع سوختگی بودند که با 1/71% بیشترین موارد را به خود اختصاص دادند.در 1/10% از کل‏موارد، سوختگی در محل کار اتفاق افتاده بود و بقیه موارد(8/18%)در سایر اماکن، که از گروه اخیر تعدادی مربوط به یک آتش‏سوزی عمدی در یک دفترخانه اسناد رسمی و بخشی نیز شامل نوجوانانی بود که در مراسم چهارشنبه سوری در خیابان‏ها دچار حادثه شده بودند.بین جنسیت قربانیان و محل وقوع سوختگی تفاوت آماری معنی‏داری وجود داشت(0/10{L P L}) زنان بیش از مردان، قربانی سوختگی‏هایی بودند که در منازل اتفاق افتاده بود(52% در مقابل 48%)و علت عمده سوختگی در این موارد آتش سوزی ناشی از حوادث ناشی از مواد نفتی و گاز در آشپزخانه بود؛در حالی که در سوختگی‏هایی که در محل کار رخ داده بودند، عمده قربانیان مرد(4/97% مرد در مقابل 6/2% زن)بودند و اغلب در گروه سنی 21 تا 30 سال و پس از آن به ترتیب شیوع در گروه‏های سنی 31 تا 40 سال و 11 تا 20 سال قرار داشتند.قربانیان سوختگی‏هایی که در محل‏هایی غیر از منزل و محل کار رخ داده بودند نیز عمدتا مردها(9/78%مذکر در مقابل 1/21% مؤنث)بودند.

در بررسی واحدهای ارجاع کننده اجساد قربانیان سوختگی، بیشترین تعداد مربوط به مرکز آموزشی و درمانی شهید مطهری بود (8/88%)از کل موارد)که علت آن بیشتر بودن تعداد مراجعات بیماران سوخته به آن مرکز و تعطیلی بیمارستان سوانح و سوختگی توحید در زمان این تحقیق می‏باشد.اجسادی که در محل وقوع سوختگی فوت نموده و مستقیما توسط واحدهای نیروی انتظامی به تالار تشریح پزشکی قانونی ارجاع شده بودند، با 8/8% از کل موارد، در مرتبه دوم قرار داشتندو فقط 4/2% از کل قربانیان سوختگی از سایر مراکز درمانی ارجاع شده بودند.

در بررسی اجسادی که در محل وقوع سوختگی فوت کرده و مستقیما توسط کلانتری‏ها به تالار تشریح پزشکی قانونی معرفی شده بودند، تفاوت قابل توجهی بین محل‏های وقوع سوختگی وجود داشت. بدین معنا که 7/69% از این اجساد در محل‏هایی غیر از منزل و محل کار یافت شده بودند، 2/42% در منازل و بقیه در محل کار دچار سوختگی شده و قبل از رسیدن به بیمارستان فوت شده بودند.

در مواردی که افراد سوخته در بیمارستان بستری شده بودند میانگین زمان بستری افراد تا زمان فوت 10 روز بود.کمترین مدت بستری در قربانیان سوختگی در این پژوهش صفر روز و بیشترین مدت زمان بستری در افراد مورد پژوهش 45 روز بود.70% از موارد کمتر از 11 روز در بیمارستان بستری شده بودند.همبستگی معنی‏داری بین تعداد روزهای بستری با سن و جنس قربانیان وجود نداشت.همچنین در مقایسه سن، جنس و وضعیت تأهل تفاوت آماری معنی‏داری میان ساکنین مناطق شهری و روستایی وجود نداشت.

آب جوش(26 نفر)

سوختگی‏های ناشی از آب جوش شامل 7/6% از کل موارد سوختگی‏های منجر به فوت بودند که در 6/82% موارد در منزل، در 7/8% موارد در محل کار و در 7/8% موارد نیز در سایر اماکن رخ داده بودند.بیشترین قربانیان این نوع سوختگی(3/58%)اطفال زیر 10 سال و 7/16% افراد بالای 60 ساله بودند؛3/83% آنها مذکر و فقط 7/16% مؤنث بودند.تمام سوختگی‏های ناشی از آب جوش در اثر حادثه رخ داده بودند هیچ یک از آنها در محل وقوع حادثه، منجر به فوت نشده و همگی قبل از فوت به بیمارستان رسیده بودند.در هیچ موردی شدت سوختگی بالاتر از درجه 3 نبود.همچنین‏7/33% از قربانیان سوختگی با آب جوش، شهرنشین و 7/66% آنها ساکن روستا بودند.

سوختگی اطفال(30 نفر)

در بررسی اطفال زیر 11 سال در این پژوهش که 7/7% از کل قربانیان(30 نفر از 388 نفر)بودند، 27 نفر(90%)پسر و 3 نفر (10%)دختر بودند و در 2/17% از آنها وسعت سوختگی کمتر از 31% سطح کل بدن بود.در بیش از 82% موارد سوختگی در منزل اتفاق افتاده و عامل آن در 50% موارد آب جوش، در 7/46% موارد آتش‏سوزی در 3/3% نیز در اثر تماس سایر اجسام داغ رخ داده بود. علت وقوع سوختگی در این گروه سنی، در 7/96% حادثه و در بقیه موارد قتل بود.از نظر محل سکونت نیز این گروه سنی در 40% موارد شهری و در 60% موارد روستایی بودند.

بررسی قربانیان از نظر چگونگی وقوع فوت‏

جنسیت بیش از 60%قربانیان سوختگی‏های اتفاقی و قتل، مذکر بود، در حالیکه 7/55% از قربانیان خودسوزی زنان بودند، ولی این تفاوت از نظر آماری معنی‏دار نبود.از طرفی بین درصد سوختگی و چگونگی وقوع فوت(حادثه، جنایت، خودکشی)رابطه معنی‏دار وجود داشت.به نحوی که در سوختگی‏های اتفاقی در حدود 2/9% موارد مساحت سوختگی کمتر از 31% سطح کل بدن بود، در حالیکه در بررسی قربانیان خودسوزی و قتل در هیچ یک از افراد مورد مطالعه در این پژوهش وسعت سوختگی کمتر از 31% سطح بدن نبود (05/0{L P L}).

محل وقوع سوختگی در حوادث در 4/70% موارد و در خودسوزی در 2/90% موارد در منازل بود، در حالیکه در سوختگی‏های جنایی فقط 30% موارد در منزل بود و 70% در سایر اماکن رخ داده و هیچ موردی از سوختگی‏های جنایی در محل کار اتفاق نیفتاده بود (05/0{L P L}).

در سه حالت، آتش‏سوزی شایع‏ترین عامل ایجاد سوختگی بود.بیش از 66% سوختگی‏های منجر به فوت که در اثر حادثه یا جنایت رخ داده بودند، مربوط به ساکنین مناطق شهری بود در حالیکه حدو 51% از خودسوزی‏های منجر به فوت متعلق به افراد ساکن روستاها بود.

محل سکونت قربانیان‏

248 قربانی(9/63%)در مناطق شهری و 140 نفر(1/36%) در مناطق روستایی سکونت داشتند.در مقایسه قربانیان شهری و روستایی سوختگی‏ها، از نظر محل وقوع سوختگی تفاوت قابل انتظاری در مورد سوختگی‏هایی که در محل کار رخ داده بود وجود داشت. محل وقوع سوختگی در 12% از کل قربانیان شهرنشین و 5/7% از کل قربانیان روستایی در محل کار بود.در رابطه با سوختگی‏های ناشی از آب جوش نیز 3/33% از قربانیان این نوع سوختگی شهرنشین و 7/66% آنها ساکنین مناطق روستایی بودند.در مورد علت وقوع سوختگی، اگر چه در میان هر دو گروه، شایع‏ترین علت سوختگی حادثه بود، ولی مرگ‏های ناشی از خودسوزی درمیان کل قربانیان ساکن مناطق شهری در این پژوهش(9/12%)به طور قابل توجهی کمتر از مناطق روستایی(1/23%)بود(01/0{L P L}).

خودسوزی‏

نرخ خودکشی موفق از طریق خودسوزی در قربانیان 11 ساله و بالاتر در مجموع 17%(61 نفر از 358 نفر)بود، که در مورد زنان 7/22%(34 نفر از 150 نفر)و در مورد مردان 13%(27 نفر از 208 نفر)برآورد گردید.

بحث‏

سوختگی وقتی رخ می‏دهد که لایه‏های پوست یا مخاط در اثر شعله آتش، مایع داغ، بخارات و جسم داغ تخریب شود.سوختگی در اثر شعله رادیواکتیو، اشعه ماواری بنفش، مواد شیمیایی و غیره نیز رخ می‏دهد.در سال 2000 میلادی سوختگی مسئول مرگ 238 هزار نفر در سراسر دنیا بوده است.بیش از 95% مرگ‏های ناشی از سوختگی در کشورهای با درآمد کم یا متوسط رخ می‏دهد (3).در کشورهای توسعه یافته مصرف سیگار و الکل علت عمده آتش‏سوزی در خانه‏ها است.مصرف سیگار به تنهایی مسئول 28% سوختگی‏های کشنده در آمریکا می‏باشد 3P}.هر ساله در ایالات متحده آمریکا تقریبا 1/1 میلیون نفر در اثر سوختگی آسیب می- بینند که 45 تا 51 هزار نفر از آنها بستری می‏شوند و 4500 نفر از آنها می‏میرند، که از این تعداد 17000 مورد بستری و 3000 مورد مرگ7ناشی از حریق در منازل است(7-4).هزینه جاری مراقبت پزشکی برای یک بیمار بستری با سوختگی در آمریکا بطور متوسط سه هزار تا پنج هزار دلار در روز است که تنها 23% از کل هزینه‏های مربوط به یک بیمار سوخته را تشکیل می‏دهد 3P}. بیش از 90% سوختگی‏ها قابل پیشگیری هستند و حدود نیمی از آنها با سیگار کشیدن و سوء مصرف مواد مرتبط هستند 7P}. آمار مشابهی در سایر کشورهای توسعه یافته وجود دارد.مشکل سوختگگی در کشورهای در حال توسعه، بیشتر است و به علت عدم دسترسی به مراقبت‏های تخصصی، عوارض، ناتوانی و مرگ و میر بیشتری قربانیان را تهدید می‏کند 4P}.در کشور کره جنوبی در یک مطالعه 10 ساله(1991 تا 2000 میلادی)، 9109 مورد مرگ در اثر سوختگی اتفاق افتاده است.این میزان که 6/2 درصد از کل مرگ‏های ناشی از تروما را شامل شده، سوختگی را در زمره ششمین علت مرگ‏های غیر طبیعی در آن کشور قرار داده است 8P}.در ایران نیز، سوختگی هنوز مرگ و میر و عوارض قابل ملاحظه‏ای ایجاد می‏کند و بخصوص اقشار جوان و فعل جامعه را درگیر می‏کند 9P}(جدول 1).بر اساس تحقیقی که در سال 1375 تحت عنوان«بررسی اپیدمیولوژیک سوختگی در بیماران بستری شده در مرکز آموزشی سوانح و سوختگی شهید مطهری»انجام شد، بیشترین موارد بستری در گروه سنی 29-20 سال(27%) و بعد از آن در گروه سنی 19-10 سال(23%)قرار داشتند و نسبت مردان به زنان بستری شده در اثر سوختگی 73% در مقابل 27% بود.همچنین بر اساس نتایج آن تحقیق 22% از مراجعین سوخته آن بیمارستان فوت شده بودند 10P}.در تحقیق دیگری که تحت عنوان«بررسی اپیدمیولوژیک سوختگی‏های منجر به فوت ارجاع شده به پزشکی قانونی تهران در سال 1376»انجام و نتایج آن در هفدهمین شماره مجله علمی پزشکی قانونی منتشر شده است، از 744 مورد مرگ ناشی از سوختگی که طی سال مذکور #$#به پزشکی قانونی تهران ارجاع شده بودند، 52% مؤنث و 48% مذکر بودند و میانگین سنی آنها 29 سال بود.همچنین میانگین مدت بسیتری افراد سوخته در بیمارستان در آن تحقیق 9 روز بود و 18 درصد از قربانیان در گروه سنی کمتر از 15 سال قرار داشتند(19)، در تحقیق دیگری که تحت عنوان«اپیدمیولوژی و مورتالیتی سوختگی‏ها در جنوب غربی ایران»انجام شده است، آسیب‏های ناشی از سوختگی در افراد مؤنث، بسیار شایع‏تر و وسیع- تر بوده و با مرگ و میر بالاتری نیز همراه بوده است(11).در تحقیق انجام شده در دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال 1374 از میان 1239 بیمار بستری در بخش سوختگی، 737 نفر فوت شدند (12)، در حالی که در مطالعه دیگری که طی سال‏های 1375 تا 1377 در همان دانشگاه انجام و نتایج آن در فوریه سال 2000 میلادی به چاپ رسید، میزان کلی مرگ و میر ناشی از سوختگی در حدود 20% برآورد گردید(13).بالاخره در پژوهشی که در استان کهکیلویه و بویر احمد از سال 1382 تا 1383 روی 235 بیمار سوخته بستری شده در بیمارستان شهید بهشتی شهرستان یاسوج انجام شد علت سوختگی در 63% موارد، اتفاقی و در 37% موارد خودسوزی گزارش گردید و اختلاف آماری معنی‏داری بین جنس و علت سوختگی وجود داشت، بطوری که در سوختگی‏های اتفاقی اکثریت با جنس مذکر و در خود سوزی‏ها، اکثریت با جنس مؤنث بود و میزان مزگ و میر در سوختگی‏های اتفاقی حدود 2% و در خود سوزی‏ها نزدیک به 60% بود.در همان مطالعه میانگین سنی مصدومین سوختگی‏های اتفاقی حدود 19 سال و در مورد خودسوزی‏ها، نزدیک به 25 سالگی بود(14).

نتایج مطالعه ما با یافته‏های سایر مطالعات مطابقت دارد، اصولا سه عامل خطر عمده برای مبتلایان به سوختگی تعیین شده است، که شامل سن بالای 60 سال، وسعت سوختگی بیش از 40% و ضایعات استنشاقی می‏باشد.در افراد بدون عامل خطر، میزان مرگ و میز 3/0% است.در افرادی که یک عامل خطر دارند، مرگ و میر 3%، در افراد دارای دو عامل خطر، مرگ و میر 33% و در افراد با سه عامل خطر مرگ و میر به 90% می‏رسد.همچنین وجود ضایعات استنشاقی مرگ و میر را تا 6 برابر افزایش می‏دهد(6، 4).

اگر چه خطر مرگ و میر در مورد سوختگی‏های با وسعت بیش از 40%در اکثر کشورهای دنیا بالا است، ولی مشاهده این بافته که 4/13% از قربانیان سوختگی مطالعه ما، وسعت سوختگی مساوی با کمتر از 40% از کل سطح بدن داشتند، ما را به بررسی بیشتر علت آن هدایت می‏کند.در این دسته از قربانیان استنشاق گازهای حاصل از آتش‏سوزی و در نتیجه سوختگی راه‏های هوایی بیمار، فراوانی بیشتری داشت و به عنوان یکی از عوامل خطر مطرح گردید.

در این پژوهش، حادثه شایع‏ترین علت سوختگی‏های منجر به فوت بود و آتش‏سوزی در منازل، شایع‏ترین نوع این حوادث شناخته شد.در سایر مطالعات نیز سوختگی‏های اتفاقی در اثر شعله آتش و در منازل، شایع‏ترین نوع و عامل سوختگی‏ها بوده‏اند(15، 3).در مطالعه ما در مجموع بالاترین بروز سوختگی‏های منجر به مرگ در گروه سنی 21 تا 30 و پس از آن در افراد 31 تا 40 ساله قرار داشتند، و جمعیت مردان مورد مطالعه 5/1 برابر زنان بود، ولی در مورد زنان، گروه‏های سنی 21 تا 30 ساله و پس از آن دختران 11 تا 20 ساله بیشترین تعداد قربانیان در اثر آتش‏سوزی‏های اتفاقی در منازل بودند.این یافته می‏تواند بیانگر این باشد که دختران جوان و بانوان خانه‏دار بیشتر وقت خود را در منزل و بخصوص آشپزخانه می‏گذرانند و بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به سوختگی هستند.بروز بالای سوختگی‏های حرارتی نیز از یافته‏هایی است که باید مورد توجه قرار گیرد.مواد نفتی و سیلندرهای گاز با استاندارد پایین و اتصالات غیر استاندارد، استفاده از ذغال و آتش چوب برای گرم‏کردن منازل در روستاها و استفاده از کپسول‏های گاز در شهرهای حاشیه‏ای از عوامل هستند که در بروز بالای سوختگی‏های حرارتی ذخیل هستند.

سوختگی با آب جوش در میان اطفال، به ویژه پسر بچه‏ها پدیده شناخته شده ای است که شایع‏ترین علت سوختگی آنها را تشکیل می‏دهد و این یافته با نتایج تحقیقات مشابه همخوانی دارد(15، 11، 9) این نوع از سوختگی در افراد مسن که اغلب تنها زندگی م کردند و در محل زندگی دچار حادثه شده بودند، نیز نسبتا شایع بود.مواردی از سوختگی با آب جوش که در بالغین جوان و میانسال مشاهده شد همگی ناشی از حوادث شغلی بود.

استفاده از سیم‏کشی‏های قدیمی و کهنه در منازل و محل‏های کار و نیز سیم‏کشی‏های غیر مجاز در مناطق حاشیه‏ای شهرهای بزرگ از عوامل حوادث آتش‏سوزی و نیز سوختگی‏های الکتریکی هستند.

در این مطالعه حداکثر مرگ‏های ناشی از خودسوزی در زنان دیده شد و بیش از 75% آنها در سنین بین 11 تا 40 سال بودند.بیش از 90 درصد خودسوزی‏ها در منازل رخ داده بود و اکثریت آنها ساکنین مناطق روستایی و متأهل بودند و اختلافات خانوادگی شایع‏ترین علت خودسوزی بود.حمایت‏های جدی روانی از زوج‏های جوان ممکن است در کاهش بروز خودسوزی مؤثر باشد.

در این مطالعه کمترین میزان وقوع سوختگی‏ها از نظر علت، متعلق به سوختگی‏های جنایی بود.اگر چه سوزانیدن اجساد مقتولینی که به روش‏های مختلف به قتل رسیده‏اند پدیده شایعی است که به منظور جلوگیری از شناسایی مقتول و پنهان ماند علت مگر انجام می‏شود، ولی اصولا کشتن اشخاص از طریق ایجاد حریق عمدی پدیده نادری است .زیرا بسیاری از افرادی که بدین طریق مورد تهدید قرار گیرند، قادر خواهند بود از مهلکه گریخته و جان خود را نجات دهند.

عمده قتل‏هایی که در این مطالعه وارد شد ناشی از یک مورد آتش‏سوزی عمدی بود که شخصی با آتش‏زدن یک دفتر خانه موجب مرگ چند نفر از کارکنان و مراجعین آن مرکز شد.برای متخصصان پزشکی قانونی، تشخیص مرگ‏هایی که در اثر سوختگی رخ داده از اجساد مقتولینی که بعد از مرگ به آتش کشیده می‏شوند کار دشواری نیست.

مقایسه قربانیان سوختگی سال 1384 با سال‏های قبل از آن حاکی از یک سیر نزولی در مرگ و میر ناشی از سوختگی در کشور ما می‏باشد.در سال‏های 1380 تا 1384 در کل کشور به ترتیب 3234 نفر در سال 1380، 3171 نفر در سال 1381، 3026 نفر در سال 1382، 2847 نفر در سال 1383 و 2576 نفر در سال 1384 در کل کشور در اثر سوختگی فوت کرده‏اند(جدول 1).در سال 1383، حدود 60% و در سال 1384 حدود 57% از قربانیان، مؤنث بوده‏اند.در پنج سال گذشته در استان تهران نیز نظیر آمار مجموع کشور(با یک استثنا)سیری نزولی در تعداد سوختگی‏های منجر به مرگ مشاهده می‏شود.بدین ترتیب که در این استان در سال 1380 تعداد 586 نفر، در سال 1381 تعداد 608 نفر، در سال 1382 تعداد 594 نفر، درسال 1383 تعداد 523 نفر و در سال 1384 تعداد 406 نفر در اثر سوختگی فوت کرده‏اند.ولی در استان تهران در دو سال اخیر تعداد قربانیان مؤنث به ترتیب 39% در سال 1383 و 38%(153 نفر از 406 نفر)در سال 1384 بوده است. بدین ترتیب با توجه به برآورد جمعیت کل کشور و استان تهران در سال 1384 که در سایت رسمی مرکز آمار ایران منتشر و جمعیت ایران 64467413 نفر و جمعیت استان تهران 12150742 نفر برآورد و اعلام شده است(16)، میزان قربانیان سوختگی در سال مذکور در هر یکصد هزار نفر جمعیت ایران 8/3 نفر و در استان تهران 3/3 نفر در سال بوده است.این یافته سیر نزولی قربانیان سوختگی را در پنج سال گذشته در کشورمان و همچنین در استان تهران تأیید می‏نماید.

سیر نزولی مرگ و میر ناشی از سوختگی در پنج سال گذشته که علیرغم افزایش جمعیت، دارای رشد منفی است را می‏توان نشانه موفقیت در ارایه خدمات بهداشتی و درمانی در رابطه با سوختگی‏ها دانست.

علت وجود تفاوت قابل ملاحظه در جنسیت قربانیان سوختگی در اجساد ارجاعی به پزشک قانونی استان تهران در مقایسه با سایر مناطق کشور نکته‏ای است که خود نیازمند انجام تحقیقات دیگر، می‏باشد.

نتیجه‏گیری‏

بر اساس یافته‏های این تحقیق، که با نتایج سایر مطالعات نیز مطابقت دارد، قربانیان سوختگی از نظر سنی در زمره اقشار فعال اجتماع قرار دارند.بنابراین خسارت ناشی از این تلفات در عرصه‏های مختلف اجتماعی-اقتصادی قابل توجه بوده ضرورت اقدامات لازم جهت کاهش تلفات را دو چندان می‏سازد.زنان خانه‏دار در معرض خطر بالایی برای سوختگی‏های حرارتی که در منازل اتفاق می‏افتد قرار دارند.توسعه برنامه‏های آموزشی جهت پیشیگیری از بروز حوادث، نصب دستگاه‏های حساس به دود و آتش‏سوزی در ساختمان‏ها، کاهش قابلیت اشتعال لباس‏ها و تحول در تولید سیگارهایی که قدرت آتش‏سوزی نداشته باشند، می‏تواند به کاهش بروز حوادث آتش‏سوزی کمک نماید.

پسران جواد در بالاترین خطر برای سوختگی لباس‏ها قرار دارند، زیرا علاقه زیادی به آتش‏بازی داشته و سناریوی معمول در این گونه موارد، پاشیدن مواد نفتی بر روی آتش است که باعث شعله‏ور شدن آن و آتش‏گرفتن لباس‏ها می‏شود.همچنین این گروه از افراد در آتش‏بازی مراسم چهارشنبه سوری به طور شایعی در معرض خطر آتش‏سوزی هستند.لباس‏هایی که از مواد مصنوعی(سنتتیک)تولید می‏شوند نسبت به لباس‏های نخی خطر بسیار بالاتری جهت اشتعال دارند.تدوین و اجرای استانداردهایی جهت پتو البسه شیرخواران به نحوی که قابلیت اشتعال آنها را پایین آورد، از جمله راهکارهایی است که می‏تواند مورد توجه قرار گیرد.

ارایه خدمات لازم جهت بهبود وضعیت بهداشت روانی به زوج‏های جوان می‏تواند در کاهش بروز موارد خودسوزی مؤثر باشد.

کشورهای توسعه یافته دردهه‏های اخیر به صورت قابل توجهی عوارض و مرگ و میر ناشی از سوختگی‏ها را کنترل کرده‏اند(7).کشور ما در سال‏های اخیر موفقیت چشمگیری در کاهش تلفات سوختگی‏ها داشته است.بخشی از آن می‏تواند به بهبود روش‏های درمانی و توسعه مراکز درمانی مربوط باشد. آموزش عمومی به ویژه در سطح خانواده جهت پیشگیری از وقوع سوختگی، تأسیس و تجهیز مراکز درمان تخصصی سوانح و سوختگی، تأسیس بخش‏های ویژه سوانح و سوختگی اطفال پیشنهادهای فوق الذکر، از جمله مواردی هستند که می‏تواند موجب تداوم پیشرفت‏هما و موفقیت‏های اخیر ما در برخورد با معضل سوختگی گردند.