بررسی میزان تنش شغلی و عوامل موثر در آن در پزشکان شاغل در پزشکی قانونی شهر تهران در پاییز 1384

زمینه و هدف:

تنش(استرس)شغلی به صورت عدم هماهنگی بین نیازهای شغلی با توانایی‏ها، قابلیت‏ها و خواسته‏های فرد تعریف می‏شود. تنش شغلی دارای عوارض و پیامدهای مختلف جسمی، روانی و رفتاری است.پزشکان شاغل در پزشکی قانونی به جهت ماهیت و نوع کارشان در معرض عوامل تنش‏زا(استرسور)های گوناگون قرار دارند.مطالعه فوق به هدف تعیین میزان تنش شغلی و عوامل موثر در آن در پزشکان شاغل در پزشکی قانونی تهران انجام شده است.

روش بررسی:

این تحقیق به صورت مطالعه مقطعی بر روی پزشکان شاغل در پزشکی قانونی تهران در پاییز 1384 انجام شده است.برای سنجش تنش از پرسشنامه تنش شغلی‏{L wopisO L}استفاده شده است.برای تجزیه و تحلیل داده‏ها از نرم‏افزار{L SSPS L}ویرایش 5/11 استفاده شده است.برای بررسی ارتباط متغیرها با میزان تنش از آزمون‏{L tset-T L}استفاده شده است.در کلیه آزمون‏های آماری انجام شده، خطای نوع اول معادل 05/0در نظر گرفته شده است.

یافته‏ها:

از حدود 110 نفر پزشک شاغل در پزشکی قانونی که دارای معیارهای ورود بودند، 81 نفر به پرسشنامه پاسخ دادند، که میزان پاسخ‏دهی حدود 74%بود.بیشترین میانگین نمره تنش‏زایی مربوط به ابهام نقش(9/28)و مسئولیت‏پذیری(9/26)بود.میزان تنش در افراد مسن بیشتر از افراد جوانتر بود.همچنین افراد با سابقه کاری بیشتر و متخصص‏ها تنش بیشتری نسبت به افراد با سابقه کاری کمتر و پزشکان عمومی داشتند. مردها نیز تنش بیشتری را تحمل می‏کردند و این نتایج از نظر آماری معنی‏دار بود.میزان صحت پرسشنامه توسط آزمون آلفای کرونباخ در حد 83/0#$#بود.

نتیجه‏گیری:

با توجه به اینکه بیشترین عامل تنش‏زا مربوط به ابهام نقش و مسئولیت پذیری بوده است لذا توصیه می‏شود که جهت کاهش تنش وظایف کاری پزشکان مشخص‏تر شده و سازمان، اطلاع رسانی بهتر و حمایت بیشتری از آنان انجام دهد.

وصول مقاله:7/3/1385 پذیرش مقاله:21/4/1385 نویسنده مسئول:دانشکده علوم پزشکی تهران-دانشکده پزشکی-گروه طب کار{L moc.oohay@52irimaf L}

مقدمه‏

امروزه با صنعتی‏شدن جهان، یکی از مباحث مهم، موضوع سلامت محیط کار است.توجه به این موضوع باعث ارتقاء سلامت کارکنان و بهبود کیفیت زندگی آن می‏شود و این خود باعث افزایش بهره‏وری و در پی آن سوددهی اقتصاد افزون‏تر خواهد شد.

عوامل روانی در کنار خطرات فیزیکی، شیمیایی، ارگونومیک و زیستی محیط کار، یکی از 5 خطر اصلی در محیطهای کاری محسوب می‏شود و در بین عوامل روانی تنش شغلی از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است.طبق تعریفی که توسط انستیتو ملی سلامت و ایمنی شغلی 1P} ({L HSOIN L})در سال 1999 ارائه شده است تنش شغلی وقتی رخ (1){L htlaeH

ytfaS lanoitapuccO rof eutitsnI lanoitaN)HSOIN L}P}

می‏دهد که بین نیازهای شغلی با توانایی‏ها، قابلیت‏ها و خواسته‏های فرد هماهنگی نباشد در محیطهای شغلی یک سری علل و عوامل وجود دارند که در افراد ایجاد تنش می‏نمایند، مانند حجم کاری زیاد، سرعت کاری بالا، عدم حمایت اجتماعی و...به این عوامل، تنش‏زا می‏گویند.

عوامل تنش‏زای محیط کار متعدد هستند ولی به چند دسته کلی تقسیم می‏شوند:

1-عوامل تنش‏زای سازمانی مانند تغییرات، ارتباطات ناکافی، تعارض‏های بین پرسنلی و تعارض با اهداف سازمانی.

2-عوامل تنش‏زای مرتبط با پیشرفت شغلی مانند عدم فرصت پیشرفت، مسئولیت‏های جدید فراتر از سطح آموزش و بیکاری

3-عوامل تنش‏زای مرتبط با نقش فرد مانند تعارض با نقش فردی و ابهام نقش، ابتکار و اختیار کم در کارها

4-عوامل تنش‏زای مرتبط با کار فرد مانند بار کاری زیاد یا کم چه از نظر کیفی و چه از نظر کمی، مسئول بودن در قبال زندگی و سلامت دیگران.

5-عواممل تنش‏زای مرتبط با محیط کار شامل ضعف احساسی، مواجهات فیزیکی، مسائل ارگونومی و صدا

6-کارکردن شیفتی(3-1) در سال 1992 سازمان ملل متحد، تنش شغلی را بیماری قرن بیستم دانست و چندی بعد سازمان بهداشت جهانی آن را مشکلی همه‏گیر در جهان اعلام نمود.انجمن بین‏المللی کار هزینه‏های وارده به کشورها به علت تنش شغلی را 1 تا 5/3 درصد تولید ناخالص داخلی تخمین زده است.در تحقیقات مختلف مشخص شده است که حدود 30 درصد نیروی کار در کشورهای توسعه یافته از تنش‏های کاری رنج می‏برند، و این میزان در کشورهای در حال توسعه بیشتر نیز می‏باشد (5، 4)

تنش شغلی دارای عوارض و پیامدهای مختلف جسمی، روانی و رفتاری است عوارض جسمی شامل بیماری‏های قلبی-عروقی، گوارشی، اسکلتی-عضلانی، اختلالات سیستم ایمنی و سرطان‏های مختلف و افزایش بروز صدمات و حوادث می‏باشد.عوارض روانی طیف وسیعی از بیماری‏ها از علایم خفیف عصبی-روانی تا بیماری‏های شدید روانی را در بر می‏گیرند.علایم اولیه و خفیف ممکن است شامل از بین رفتن اشتها، بی‏خوابی، تکان عصبی، سردرد، سوء هاضمه، ناخن جویدن و کاهش تمرکز باشد.با تشدید و ادامه اثر تنش بر روی فرد بیماری‏های واضح مانند افسردگی، اختلالات اضطرابی، سوماتیفرم و دردهای سایکولوژیک ممکن است رخ دهد.پیامدهای رفتاری تنش شغلی نیز شامل غیبت از کار، مصرف دخانیات، اختلال خواب، سوء مصرف دارو، الکل و اعتیاد است(3-1)

مسلما یکی از مشاغل پرتنش، شغل پزشکی است و در بررسی‏های قبلی مشخص شده که سطح تنش در شاغلین حرفه‏های بهداشتی و پزشکی و پزشکان، بالاتر از شاغلین دیگر می‏باشد(7، 6).از این میان پزشکان شاغل در پزشکی قانونی به جهت ماهیت و نوع کارشان در معرض عوامل تنش زای گوناگون قرار دارند به نظر می‏رسد عوامل تنش زای مهم در این شغل شامل موارد ذیل باشد:

1-نقش پزشکان قانونی در تعیین دقیق علت و زمان مرگ یا سانحه و تأثیری که کار آنها بر قضاوت می‏گذارد بر کسی پوشیده نیست.احساس چنین مسئولیت سنگین و امکان احتمال خطا حتی سال‏ها بعد می‏تواند باعث تنش در پزشک مسئول گردد.

2-فشار کاری زیاد این افراد به جهت روشن شدن هر چه زودتر ابهامات یک پرونده

3-مورد سؤال قرار گرفتن از طرف وکلای مدافع مجرمین و سعی آنها در هدایت فکر و نظر پزشک به نفع موکل خود

4-ترس از آشکار شدن هویت پزشک در دادگاه‏های عام و مورد تهدید واقع شدن خود یا خانواده از طرف مجرمین(9، 8)

با توجه به اینکه تاکنون هیچ تحقیقی در مورد تنش شغلی در پزشکان قانونی کشورمان صورت نگرفته است و با توجه به اهمیت و سنگینی کار این عزیزان بر آن شدیم تا با بررسی تنش شغلی و عوامل مؤثر در آن در پزشکان شاغل در پزشکی قانونی شهر تهران گامی هر چند کوچک در بهبود سلامت شغلی این عزیزان برداریم و این آغازی جهت تحقیقات بیشتر در مورد تنش شغلی و راه‏های پیشگیری ازان در جامعه ایران باشد.

روش بررسی‏

این مطالعه از نوع مقطعی و توصیفی-تحلیلی بوده و بر روی پزشکان شاغل در سازمان پزشکی قانونی تهران اعم از پزشک عمومی و متخصص شامل متخصص پزشکی قانونی و متخصصین رشته‏های دیگر که در پزشکی قانونی مشغول به فعالیت هستند در پاییز 1384 انجام شده است.در این مطالعه دستیاران پزشکی قانونی و افرادی که سابقه کاریشان کمتر از 1 سال تمام بود وارد مطالعه نشدند.با توجه به تعداد محدود جامعه مورد مطالعه و فرصت کافی، نمونه‏گیری لازم نبوده، اطلاعات از طریق سرشماری کسب شد.تعداد افراد وارد شده طرح، با توجه به معیار ورود و خروج حدود 110 نفر بودند.

جهت جمع‏آوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده شده است. پرسشنامه شامل دو قسمت بود.در قسمت اول اطلاعات دموگرافیک پرسیده شده است که شامل سال تولد، جنسیت، سمت سازمانی، وضعیت تأهل، وضعیت مصرف سیگار، سابقه کار در پزشکی قانونی، انجام یا عدم انجام معاینه جهت تعیین علت مرگ، درجه علمی، اخرین مدرک تحصیلی، محل کار و میزان حقوق دریافتی بوده است.

سپس جهت تعیین سنجش میزان تنش از پرسشنامه تنش شغلی {L wopisO L}که در سال 1998 مورد تجدید نظر و اصلاح قرار گرفته بود استفاده گردید.پرسشنامه‏{L wopisO L}بر اساس بررسی نقش({L eloR L}) شغلی طراحی شده است و به پنج زیرگروه تقسیم می‏شود. این زیر گروه‏ها شامل بار کاری({L daolrevo kroW L})، ابهام نقش(به تصویر صفحه مراجعه شود)

({L ytiugibma eloR L})، کمبود نقش({L ycneiffusni eloR L})، تعارض نقش‏{L tcilfnoc eloR L})و مسئولیت‏پذیری({L ytibisnopseR L}) است.

بار کاری به میزان کاری که فرد در یک زمان مشخص انجام می‏دهد اشاره دارد.ابهام نقش وقتی رخ می‏دهد که مسئولیت‏های فردی به خوبی تعریف نشده باشد و انتظارات روشنی در تصویر ذهنی فرد نباشد و یا اینکه اهداف سازمانی برای فرد مشخص نباشد.کمبود نقش وقتی رخ می‏دهد که به فرد کاری کمتر از توانایی‏های جسمی و ذهنی، محلول شود.تعارض نقش یعنی اینکه از فرد انتظار انجام وظایف متضادی رود؛مثلا کاری که فرد انجام می‏دهد با سیاست‏های سازمانی در تضاد باشدمسئولیت پذیری به نقش فرد در مسئول بودن در برابر زندگی و رفاه دیگران اشاره دارد.

لازم به ذکر است هر کدام از این زیر گروه‏ها با 10 سؤال بررسی می‏شوند.درجه‏بندی سؤالات پرسشنامه بصورت لیکرت 5 درجه‏ای است به طوری که به ترتیب پاسخ«هرگز»امتیاز 1و«بیشتر اوقات»امتیاز 5 می‏گیرد.طبق راهنمای تفسیر پرسشنامه برای سنجش تأثیر هر عامل تنش‏زا، امتیازات مجموع هر 10 سؤال و جهت ارزیابی میزان تنش کلی مجموع امتیازات 50 سؤال محاسبه می‏شود.بر اساس امتیازات کسب شده میزان اثر هر عامل تنش‏زا در 4 طبقه کم(10تا 19 امتیاز)، کم تا متوسط (20تا 29 امتیاز)، متوسط تا شدید(30 تا 39 امتیاز)و شدید(40 تا 50 امتیاز)قرار می‏گیرد.میزان تنش کلی نیز به همین ترتیب در 4 طبقه کم (50تا 99 امتیاز)، کم تا متوسط(100 تا 149 امتیاز)، متوسط تا شدید (150 تا 199 امتیاز)و شدید(200 تا 250 امتیاز)قرار می‏گیرد(10).

پرسشنامه‏ها توسط محقق به تمام افراد تحت مطالعه به صورت حضوری داده و پس از حدود یک هفته فرصت جهت تکمیل کردن پرسشنامه، جمع‏آوری شدند.در این بین به افرادی که پرسشنامه خود را تکمیل ننموده بودند حدود یک هفته دیگر فرصت داده شد و سپس اطلاعات جمع‏آوری گردید.برای تجزیه و تحلیل داده‏ها از نرم افزار {L SSPS L}ویرایش 5/11 استفاده شد.برای بررسی ارتباط متغیرها با میزان تنش از آزمون‏{L tset-t L}استفاده شد.در کلیه آزمون‏های آماری انجام شده خطای نوع اول معادل 05/0 در نظر گرفته شده است.

یافته‏ها

از حدود 110 نفر پزشک شاغل در پزشکی قانونی که دارای

جدول 1-اطلاعات دموگرافیک پزشکان شاغل در پزشکی قانونی‏

#$#معیارهای ورود بودند 81 نفر به پرسشنامه پاسخ دادند، که میزان پاسخ دهی حدود 74%بود، از این تعداد 39 نفر(48%)در بخش معاینات، 10 نفر(12%)در سالن تشریح و همین تعداد در بخش کمیسیون، 7 نفر(9%)در آزمایشگاه و قسمت اداری حضور داشتند.سایر اطلاعات دموگرافیک در جداول 1 و 2 خلاصه شده است.

#$#مطالعه، تنشی در حد کم تا متوسط دارند و هیچ کدام از افراد فوق از تنش شدید رنج نمی‏برند.میزان نقش هر عامل تنش‏زا در این افراد در اکثر موارد در حد کم تا متوسط بوده است.

به جهت آنکه نیمی از افراد تحت مطالعه کمتر از 36 سال سن داشتند و نیمی دیگر بالای 36 سال بودند افراد به دو گروه سنی کمتر از 36 سال و بیشتر از 36 سال تقسیم شدند و میزان تنش در دو گروه سنی با هم مقایسه شد.میانگین تنش کل در گروه سنی بالای 36 سال 158 و زیر 36 سال 147 بود(027/0{L eulavP L}).

همچنین میانگین نمره تنش کلی در مردان 162 و در زنان 148 بود(003/0{L eulavP L}).

در مورد مسابقه کاری نیز افراد به دو گروه کمتر از 6 سال و بیش از 6 سال تقسیم‏شدند.با مقایسه میزان تنش در این دو گروه مشخص شد، افرادی که بیش از 6 سال مشغول به کار بوده‏اند(میانگین 161) از تنش بیشتری نسبت به گروه مقابل(میانگین 149)برخوردار بودند (014/0{L eulavP L}).

همچنین میانگین تنش کل در پزشکان متخصص 160 و در پزشکان عمومی 150 بود.(04/0{L eulavP L}).

در مورد وضیت تأهل، وضعیت سیگاری بودن، سمت سازمانی، محل کار، وضعیت معاینه جسد، میزان حقوق دریافتی با میزان تنش ارتباط معناداری دیده نشد.

هر کدام از عوامل تنش‏زای پنج‏گانه نیز با متغیرها مقایسه شدند.تمامی عوامل تنش‏زا با سن ارتباط معنی‏دار داشتند.در افراد مسن‏تر میزان این عوامل تنش‏زا بیشتر بود.تنها بین ابهام نقش و جنسیت ارتباطی وجود نداشت و مانند میزان تنش مردها عامل تنش- زای بیشتری داشتند.بین سابقه کار و بارکاری، عدم کفایت نقش و مسئولیت‏پذیری ارتباطی دیده شد.افراد با سابقه کاری بیشتر، عامل تنش‏زای بیشتری داشته‏اند.همچنین پزشکان عمومی مسئولیت پذیری و عدم کفایت نقش کمتری نسبت به افراد متخصص تجربه می‏کردند.در بقیه موارد ارتباط واضحی بین سطح عامل تنش‏زا و متغیرها دیده نشد.

میزان صحت({L ytilibaileR L})

میزان صحت پرسشنامه توسط آزمون آلفای کرونباخ محاسبه شد که در حد 83/0#$#بود.

بحث‏

میزان پاسخ‏دهی به پرسشنامه مورد نظر(74%)در مقایسه با تحقیقات دیگری که توسط پرسشنامه انجام گرفته بود، بالا بود؛چون میزان پاسخ‏دهی در مقالات مختلف به پرسشنامه از 40% تا 76% متفاوت بوده است.

در تحقیقی که توسط{L rednaV L}و همکارانش در سال 2003 در هلند در خصوص بررسی اثر وقایع بحرانی حاد و عوامل تنش‏زای فرضی بر روی 84 نفر از پزشکان شاغل در پزشکی قانونی انجام شد، وی فرسودگی شغلی را توسط پرسشنامه‏{L hcalsaM L}، اثر وقایع تنش‏زا را توسط پرسشنامه 2P}{L SEI L}و خستگی را توسط چک لیست توان فردی 3P}بررسی کرد.

طبق بررسی انجام شده، 25% پزشکان فوق در آیتم خستگی احساسی و 5/40% در زوال شخصیت نمره بالا داشته‏اد و 2/20% نمره پایین در عملکرد فردی داشته‏اند، این نشان می‏دهد که آنها در در معرض خطر ابتلا به فرسودگی شغلی هستند.

در مورد عوامل تنش‏زای مزمن نیز این افراد از نیازهای احساسی بالا، درآمد و پاداش ناکافی و اطلاعات کم در کارشان رنج می‏برند 9P}.

مطالعه ما به جهت آنکه در آن از پرسشناممه تنش شغلی {L wopisO L}استفاده شده است، با تحقیق فوق قابل مقایسه نیست.ولی ({L elacS tnevE fO tcapmI L})P}

({L tsilkcehC htgnertS laudividnI L})P}

تنش‏زای ابهام نقش(9/28)بیش از نمرات عوامل تنش‏زای دیگر بود (6/25)؛می‏توان گفت که ابهام نقش در مطالعه ما نقشی مانند کمبود اطلاعات در مطالعه‏{L geolP L}دارد.چون یکی از دلایل ابهام نقش، کمبود اطلاعات در مورد انجام کار است.

همچنین در مطالعه دیگری که توسط{L sorednaxelA L}در سال 2003 بر روی پزشکان عمومی و متخصصین مختلف در یونان انجام شد میزان تنش شغلی توسط پرسشنامه‏{L ISO L}که توسط{L repooC L} طرحی شده بود بررسی شد.در آن تحقیق بیشترین عامل تنش‏زای کاری مربوط به عدم آشنایی با محیط کار بود 11P}.شاید بتوان گفت عدم آشنایی با محیط، معادل ابهام نقش در مطالعه ما است.چون عدم آشنایی با محیط می‏توان باعث ابهام نقش در فرد شود.

میزان تنش کلی در پزشکان شاغل در پزشکی قانونی کم تا متوسط بود.به طوری که 84% افراد تنشی در این حد داشتند.این موضوع در مورد شدت عوامل تنش‏زا نیز صادق بود.بیشترین نمره تنش‏زایی مربوط به ابهام نقش، مسئولیت‏پذیری بود.در مطالعه‏ای که توسط پرفسور{L kcirraB L}در دانشگاه ایالت‏{L oihO L}در زمستان 1989 صورت گرفت، فرسودگی شغلی و رضایت شغلی در بازرسان مشاغل بررسی شد.پرسشنامه استفاده شده در این تحقیق پرسشنامه تنش شغلی‏{L wopisO L}بود.در آنجا مانند تحقیق ما بسیاری از افراد (79%)تنش کم تا متوسط داشتند و این موضوع در مورد سایر عوامل تنش‏زا نیز صدق می‏کرد 12P}.شاید بتوان گفت که بازرسان مشاغل نیز مانند پزشکان شاغل در پزشکی قانونی از عوامل تنش‏زایی مانند بار کاری زیاد، مسئولیت‏پذیری، مورد تهدید واقع شدن از طرف کارگر یا کارفرما رنج می‏برند و این تشابه، تصادفی حاصل نشده است.

در مورد نقش سن و اثر آن در تنش همانطور که گفتیم افرادی که سن بیشتری داشتند دچار تنش بیشتری بودند و این مطابق نظریه {L wopisO L}و{L nekopS L}می‏باشد.آنها در تحقیقات خود دریافتند که کارگران مسن‏تر بار کاری و مسئولیت بیشتر و عدم رضایت نقش و تضاد نقش کمتری دارند و از فشار کار({L niarts L})کمتری رنج می‏برند. آنها نتیجه گرفتند که افراد مسن به جهت استفاده بهتر از روش‏های مقابله، با وجود تنش بیشتر از فشار کار کمتری شکایت دارند.در مطالعه ما نیز افراد مسن‏تر بار کاری بیشتری داشتند که این تا حدی معنی‏دار بود(054/0{L P L})ولی در مورد مسئولیت پذیری چنین نبود.

در مورد ارتباط جنسیت با تنش همانطور که گفتیم میزان تنش در مردان بیش از زنان بود(003/0{L P L}).در مورد نقش جنسیت بر روی تنش اختلاف نظر وجود دارد.{L repooC L}و{L thgirB L}در سال 20001 نشان دادند که مردان نسبت به زنان 4 بار بیشتر به بیماری‏های قلبی و 5 بار بیشتر به بیماری‏های ناشی از الکل دچار می‏شوند.همچنین مردان میزان امید به زندگی کمتری نسبت به زنان دارند.البته در تحقیقات دیگر دیده شده است که زنان نسبت به مردان از فشار کاری بیشتری شکایت داشته، میزان افسردگی بیشتری دارند 13P}.شاید بتوان گفت با توجه به اینکه تنش باعث بروز بیماری‏های قلبی-عروقی و اعتیاد به سوءمصرف الکل می‏شود شیوع بیشتر این بیماری‏ها در مردان نشانه تنش بیشتر در آنها باشد.این موضوع در تحقیق ما دیده شد.

همچنین در مورد ارتباط هر یک از عوامل تنش‏زا با جنسیت، مردان از بار کاری(008/0{L eulavP L})، عدم کفایت نقش و تعارض نقش(025/0{L eulavP L})و مسئولیت‏پذیری(013/0{L eulavP L}) بیشتری رنج می‏برند و این نتایج کاملا قابل توجیه است چون مردان نسبت به زنان معمولا در پست‏های بالاتر سازمانی بوده، مسئولیت بیشتری دارند و زنان بعلت وظایف خانه‏داری و مادری کمتر دچار عدم کفایت نقش می‏شوند.

در مورد وضعیت تحصیلی همانطور که گفتیم میزان تنش در افراد متخصص بیش از پزشکان عمومی بود(04/0{L eulavP L})همچنین در مورد هر یک از عوامل تنش‏زا، عدم کفایت نقش(008/0{L eulavP L}) و مسئولیت پذیری(012/0{L eulavP L})در افراد متخصص بیشتر بود و شاید اینگونه توجیه شود که افراد متخصص انتظارات بیشتری از شغل خود داشته و مسئولیت بیشتری نسبت به پزشکان عمومی دارند.

در مورد مطالعه سابقه کاری با میزان تنش همانطور که دیدیم میزان تنش در افراد با سابقه کاری بیش از 6 سال، بیشتر بود.با بررسی عوامل تنش‏زا و ارتباط آن‏ها با سابقه کاری مشخص شد افراد با سابقه کاری بیشتر، بار کاری(010/0{L eulavP L})، عدم کفایت نقش (016/0{L eulavP L})و مسئولیت‏پذیری(006/0{L eulavP L}) بیشتری داشتند.شاید بتوان گفت به جهت مهارت بیشتری این افراد، کارهای بیشتری به آنها محول می‏شود.همچنین مسئولیت بیشتری نسبت به افراد دیگر دارند.چون اکثر آنها احتمالا سرپرست کارکنان جوان‏تر هستند.

همانطور که گفتیم بین متغیرهای دیگر و میزان تنش، ارتباط معناداری پیدا نشد.شاید علت آن تعداد کم افراد تحت مطالعه باشد و با افزایش تعداد افراد تحت مطالعه این ارتباطها معنادار شوند.

در مورد اثر مخدوش کننده سن و سابقه کاری، این دو متغیر به وسیله آنالیز رگرسیون بررسی شدند و اثر مخدوش‏کننده‏ای بر روی هم نداشتند(315/0{L r L}و{L ateB.dtS L}برای سن 158/0 و برای سابقه کاری 179/0 به دست آمد).

صحت پرسشنامه همانطور که گفتیم در حد 83/0 بود.صحت این پرسشنامه در مطالعات مختلف از 61/0 تا 94/0 متغیر بوده است.

در پایان باید به این نکته اشاره کرد که عوامل مخدوش کننده متعددی می‏توانند روی تنش شغلی تأثیر بگذارند، این عوامل شامل تنش‏های غیر شغلی، تفاوت‏های فردی در پاسخ به عوامل تنش‏زا، میزان حمایت اجتماعی و خانوادگی از فرد و...می‏باشد.

تنش‏های غیر شغلی شامل مواردی است که جدا از شغل افراد هستند مانند مشکلات خانوادگی و مسائل شخصی افراد، نکته مهم این است که جدا کردن این عوامل تنش‏زا از عوامل تنش‏زای شغلی بسیار (4)-{L rotceridnI ssertS lanoitapuccO L}P}

سخت است، زیرا به شدت به هم آمیخته‏اند و بر هم تأثیر می‏گذارند؛ یعنی وقتی فرد در محیط کار مشکل داشته باشد، زندگی شخصی نیز دچار مشکل می‏گردد و این موضوع باعث تشدید تنش و افت کیفیت کاری وی خواهد شد و دوباره تنش وی تشدید شده و یک سیکل بسته خواهیم داشت.

تفاوت‏های فردی در پاسخ به عوامل تنش‏زا به چند علت است، یکی از آنها ساختار شخصیتی افراد است.مشخص شده اشت که افراد با تیپ {L A L}نسبت به افراد با تیپ‏{L B L}احتمال بیشتری برای ابتلا به تنش دارند. مقابله({L gnipoC L})به معنای مجموعه تلاش‏هایی است که موجب کاهش اثرات منفی تنش بر روی احاس سلامتی فرد گردد و شیوه‏های مقابله، از ترکیبی از تفکرات، باورها و رفتارهای فرد به وجود می‏آیند.افرادی که از این روش بهتر استفاده میکنند دچار استرس کمتری می‏شوند.

یکی از عوامل دیگر که مطالعات زیادی در مورد آن صورت گرفته است میزان حمایت اجتماعی از کارگر است.در حقیقت حمایت اجتماعی خوب از کارگر چه از طرف مافوق یا همکاران باشد و چه از طرف خانواده و دوستان باعث کاهش اثرات تنش بر روی فرد و عوارض کمتری در وی می‏شود.

ما در این تحقیق تنها به بررسی تنش شغلی افراد پرداختیم و به جهت کمبود وقت و هزینه و زیاد شدن سؤالات پرسشنامه و سختی آنالیز از بررسی این عوامل معذور بودیم و در اکثر مقالات خارجی از این نوع نیز، تنها به عوامل تنش‏زای غیر شغلی اشاره شده است و با یک یا دو عامل در کنار تنش شغلی بررسی شده است.

نتیجه‏گیری‏

در مطالعه ما مشخص شد با آنکه اکثریت پزشکان شاغل‏#$#(6)-بحرینیان ع، سحایی ع.میزان تنش در گروهی از متخصصان و دستیاران رشته‏های مختلف پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی مجله پژوهش در پزشکی و دانشکده پزشکی شهید بهشتی، 1378، دوره 23 زمستان، P}

در سازمان پزشکی قانونی تهران از تنش کم تا متوسط رنج می‏بردند ولی بیشترین عامل تنش را در محیط کاری این عزیزان ابهام نقش و مسئولیت کاری است.در این راستا سازمان می‏تواند با اطلاع رسانی بهتر و مشخص‏تر نمودن وظایف کاری و همچنین حمایت بیشتر از پزشکان خود در جهت کاهش تنش شغلی گام بردارد.همچنین به جهت بیشتر بودن تنش در افراد مسن‏تر، با سابقه کاری بیشتر و متخصصان، توجه بیشتری به این افراد مبذول شود و از حمایت کاری و اجتماعی بیشتری برخوردار شوند.همانطور که گفته شد به جهت تعداد کم افراد ارتباط میان بعضی از متغیرها و تنش قابل بررسی نبود، همچنین به علت محدودیت زمانی، متغیرهای دیگر مانند تنش‏های غیر شغلی بررسی نشده است، بنابراین توصیه می‏شود در پژوهش‏های بعدید سازمان، تنش شغلی در کل پزشکی قانونی کشور مورد بررسی قرار گیرد.

تقدیر و تشکر

پژوهش حاضر در قالب طرح تحقیقاتی مصوب معاونت پژوهشی سازمان پزشکی قانونی کشور انجام شده است.نویسندگان مقاله از استاد محترم جناب آقای دکتر سید شهاب الدین صدر ریاست محترم سازمان پزشکی قانونی کشور، جناب آقای دکتر برزگر مدیر کل محترم اداره کل پزشکی قانونی استان تهران، جناب آقای دکتر قدیانی معاونت محترم پژوهشی، سرکار خانم دکتر ابوالمعصومی، جناب آقای دکتر رادخواه و تمامی پزشکان و پرسنل سازمان پزشکی قانونی کمال تشکر را داشته، سلامت و توفیق این عزیزان را آرزومندند.