دانش آموزان و بحثهای گروهی

نیاز به علم و آگاهی، جست و جو و کنجکاوی، دست‏یابی به حقیقت و کشف علت پدیده‏ها از جمله گرایشهای فکری و انگیزه‏های وجودی انسان است.امّا همه مسائل را نمی‏توان در قالب خطابه و سخنرانی به دانش‏آموزان آموخت، بخصوص اگر شرایط محیطی و روانی آنان نیز مساعد نباشد.یکی از راههایی که می‏تواند زمینه شکفتگی و حرکت فعال فکری و عملی را در دانش‏آموزان ایجاد کند، تشکیل جلسات بحث گروهی و گروههای آموزشی است.
جلسه بحث گروهی اگر با برنامه‏ریزی قبلی توأم باشد ، می‏تواند فضایی مناسب ایجاد کند، به طوری که دانش‏آموز در آن احساس آزادی و امنیت‏خاطر نماید، به راحتی حرف خود را بازگو کند، مکنونات قبلی خویش را اظهار نماید، با صراحت مطالب خود را بیان‏کند، برای نظریات دیگران ارزش قائل شود، احساس احترام متقابل نماید، قدرت بیان پیدا کند، خود تجربه نماید و از تجربیات دیگران سود جوید، در مسائل تأمل بیشتری کند و ذهن خود را از ساده‏اندیشی و زودفریبی رهایی بخشد.روش آزادمنشانه معلم و مربی و والدین در محیط خانه و مدرسه، زمانی می‏تواند به بهترین صورت مؤثر و مفید واقع شود که کلیه افراد آن مجموعه در جریان کارها و برنامه تفکر و تصمیم‏گیریهای مربوط به مسائل خودشان، از فرصت برابر بهره‏مند گردند و خود را در آن سهیم بدانند.
در محیط و جامعه ما، بعضی از خانواده‏ها به دلیل ضعف فکری و اخلاقی در به انجام رسانیدن وظایف و مسؤولیت‏های حساس خود، نمی‏توانند مرجع خوبی برای پاسخگویی به سؤالات علمی و اعتقادی فرزندان خویش باشند، لذا کودک و نوجوان با توجه به کنجکاویهای فطری و نیازهای روانی خود سعی می‏کنند که از طرق مختلف صحیح و ناصحیح با مسائل پیرامون خویش آشنا شوند، و چه بسا افراد ناباب و گروههای ناصالح را در گوشه و کنار مرجع پاسخگویی به سؤالات و پرسشهای خود قرار دهند.بدین ترتیب ممکن است زمینه‏های انحراف و سوء رفتار در آنان پدید آید و از این طریق ساختار اندیشه و شخصیت ایشان شکل بگیرد، که در این صورت خانواده و مسؤولان مدرسه به سختی خواهند توانست طرز فکر و بینش ایجاد شده در دانش‏آموز را تغییر دهند و یا آن را اصلاح و بازسازی کنند.از این‏رو جلسات بحث گروهی مرجع خوبی برای برطرف کردن مشکلات و پاسخگویی به سؤالات مختلف دانش‏آموزان خواهد بود.
جلسه بحث گروهی، یک جلسه برنامه‏ریزی شده، منظم و متشکل از معلم و مربی و دانش‏آموزان است.موضوعات قابل طرح در این جلسات عبارت است از:مسائل اخلاقی و ارزشی که از سوی مدرسه مطرح می‏گردد و مسائل و مشکلات مبتلا به و مورد نیاز دانش‏آموزان، که به توسط خود آنان طرح می‏شود.
در این جلسات باورها، خواستها، ارزشها، انتقادها و شکایتها، طرحها، سؤالات و پیشنهادهای افراد در زمینه‏های درسی، تربیتی، اخلاقی و ورزشی مطرح می‏شود و برای هر موضوع در طول این جلسات هفتگی فرصتی پیش‏بینی می‏گردد، تا هر کدام از دانش‏آموزان بتواند در باره آن موضوع مطالب و پیشنهادهای مورد علاقه خود را مطرح کند و خواستها و آرزوهای قلبی خویش را در فضای دوستانه و صمیمی بیان نموده، احساسات خود را تخلیه نماید.
غالبا معضلات روانی دانش‏آموزان موجب رفتارهای نامتعادل و نابهنجار در سطح مدرسه و خانه می‏شود، که با تشکیل چنین جلساتی از میزان آنها کاسته شده، پس از استمرار جلسات، معمولا مشکلات حل می‏گردد و در عین حال زمینه‏ای برای بررسی همه جانبه مسائل و هم‏احساسی گروه در بیان و درک ضرورت مقررات و قواعد نظم و انضباط مدرسه فراهم می‏شود.به عبارتی دیگر ارزیابی کارها و رفتارها به توسط جمع همسال سبب می‏شود که یادگیری و پذیرش و درونی‏سازی مفاهیم و ارزشها ساده‏تر صورت گیرد. بدین ترتیب روند اجتماعی شدن دانش‏آموزان تا آنجا ادامه می‏یابد که با هدایت و راهنماییمعلمان و مربیان ذی‏صلاح، کم‏کم اداره این جلسات در حضور مربیان، به توسط خود دانش‏آموزان انجام می‏پذیرد.در این جلسات است که روش آزادمنشانه، همراه با احترام متقابل، ایجاد دلگرمی و ارج نهادن به نظریات دانش‏آموزان در فضایی آرام و آزاد و با جوّی دوستانه به مورد اجرا گذارده می‏شود و به ثمر می‏نشیند.همچنین با بیان نظریات، انجام گفت و گوها و انعطاف‏پذیری مربیان در مقابل آراء و افکار و احساسات دیگران، انعطاف فکری و روحی در عمل آموزش داده می‏شود.
در این جلسات معلم یا مربی تنها راهنما و هدایتگر بحث‏هاست.ابتدا موضوع جلسات اعم از مسائل اخلاقی، درسی، ورزشی و چگونگی استفاده از اوقات فراغت مطرح می‏شود و سپس تجارب سودمند دانش‏آموزان پرتلاش و فعال و مؤدب در زمینه‏های مذکور، در اختیار گروه قرار می‏گیرد.
جلسات باید به طور منظم و با برنامه‏ریزی قبلی توسط معلم و مربی، با هدف طرح موضوعات مورد نظر دانش‏آموزان(که قبلا باید درباره آن مطالعه و فکر کرده باشند)، تشکیل شود تا در برقراری نظم و انضباط و اجرای قوانین و مقررات، تصمیم‏گیریها، تشخیص راه‏حلها و بررسی اتفاقات و تجربیات مفید دانش‏آموزان، مورد استفاده و بهره‏برداری قرار گیرد.
همچنین طرح موضوعاتی درباره مشکلات عمومی دانش‏آموزان که در برخورد با همسالان خود در کلاس، در زنگ تفریح و یا در کارهای گروهی و دسته‏جمعی پدید می‏آید، می‏تواند به عقده‏گشایی، تخلیه احساسات و تفاهم جمعی منجر گردد و از جهت فکری و بینشی، هماهنگی گروهی و اجتماعی را ارتقاء بخشد. بعضی از افراد، از هوشیار شدن دانش‏آموزان هراس دارند و این گونه جلسات را مفید نمی‏دانند؛در صورتی که اگر این جلسات با برنامه‏ریزی قبلی و ارائه بینش صحیح توسط معلم و مربی آگاه و دلسوز، در فضایی دوستانه و صمیمانه تشکیل گردد و بطور صحیح هدایت و رهبری شود، در رشد روحیه اجتماعی و شخصیت دانش‏آموزان سهم بسزایی دارد و در ارتقای سطح بینش و تحوّل فکری و رفتاری دانش‏آموزان بسیار مؤثر است.
اهداف جلسات بحث گروهی
1-پیشگیری از بروز تعارضات و کینه‏توزیها در میان دانش‏آموزان و ایجاد زمینه برای شنیدن حرفهای ناگفته و نظریات آنان.
2-بروز خلاقیّتها در ارائه بعضی از طرح‏های گروهی و ابتکارهای فردی دانش‏آموزان.
3-آگاهی از کم و کیف برنامه‏ها و مقررات انضباطی مدرسه.
4-بهره‏گیری دانش‏آموزان از تجربیات مفید همسالان، از جمله نحوه تقسیم اوقات فراغت و برنامه‏ریزی درسی در منزل.
5-ایجاد حس رقابت مثبت در کارها و فعالیتهای درسی و پرورشی.
6-تقسیم عادلانه کارها وفعالیتها در میان دانش‏آموزان، از طریق تبادل نظر با آنان.
7-بیان نظریات و تخلیه احساسات دانش‏آموزان نسبت به مسائل و مشکلات، جهت‏دهی مثبت به احساسات ایشان و دادن دلگرمی به آنان.
8-شنیدن حرفها، انتقادها و مسائل دانش‏آموزان، چرا که در غیر این صورت تعارضات و مشکلات در سطح مدرسه و کلاس درس بروز خواهد کرد.
9-ایجاد روحیه اجتماعی و برانگیختن حس تعاون و همکاری، همفکری و احترام متقابل نسبت به یکدیگر.
10-تمرین سخن گفتن در جمع و واهمه نداشتن دانش‏آموز از طرح نظر خود در جمع دانش‏آموزان و مربیان.
11-تعمیق بینش و پایه‏ریزی تفکر دانش‏آموز در جهت مقابله با آسیب‏های روانی و عقیدتی که ممکن است در دوره‏های بالاتر گریبانگیر وی شود و نیز جلوگیری از سطحی‏نگری و عدم ارزیابی یافته‏های فکری دیگران.
12-آموزش و تمرین عملی تکریم شخصیت دانش‏آموز و ایجاد حس احترام متقابل و عزّت‏نفس.
13-مشارکت دادن و فعّال کردن همه اعضای کلاسها و گروههای مدرسه وایجاد انگیزه برای کار و فعالیتهای درسی و پرورشی
14-بالا بردن سطح آگاهی فکری وفرهنگی دانش‏آموزان به کمک استفاده از تجربیات عینی دوستان و همسالان و همکلاسی‏ها، به صورت مباحثه و مناظره.
15-ایجاد روحیه همکاری و تعاون و تحمل نظریات مخالف و پذیرفتن محاسن و خوبیهای کار دیگران و کسب سعه صدر.
16-نقد و بررسی و ارزیابی صحیح افکار و نظریات و رفتار و خصلتهای یکدیگر در جمع دوستانه و صمیمی برای اصلاح آنها.
17-ایجاد روحیه همفکری و مشورت در کارها وتجربه اینکه چگونه یک فکر خام در اثر مشورت با دیگران پخته می‏شود.
18-آشنایی دانش‏آموزان با توطئه‏های سیاسی و تهاجم فرهنگی به منظور پیشگیری از اثرگذاری آنها و مقابله با آسیب‏های روانی ناشی از انحرافات اخلاقی و عقیدتی.
19-تعمیق و تقویت ارزشهای مذهبی ودرونی‏سازی مفاهیم این ارزشها.
20-ایجاد و افزایش روحیه مسؤولیت‏پذیری.
21-شناخت مشکلات فکری و روانی دانش‏آموزان و رفع آن‏ها تأمین خواستها و نیازهای طبیعی و به حق آنان در حد امکان و اقتضای محیط آموزشگاه و ازطریق آگاهی بخشیدن به والدین دانش‏آموزان.
اصولا هدایت و رهبری مؤثر معلم و مربی، جلسات را به سوی راه‏حلهای مناسب و مصلحت‏آمیز سوق می‏دهد و با ایجاد فضای باز و احترام متقابل موجب احساس خود ارزشمندی و عزت‏نفس در دانش‏آموزان خواهد شد.در این صورت اعضای‏گروه کم‏کم احساس می‏کنند که عواطف و عقایدشان در جمع مورد توجه واقع می‏شود و بدین ترتیب با سود جستن از نظریات خود و دیگران بطور غیرمستقیم نظام فکری‏شان تعدیل می‏گردد.
نکاتی که باید توسط معلم و مربی رعایت شود.
1-با دقت به سخنان دانش‏آموزان خود گوش دهیم.
2-بحث را در چهارچوب موضوع تعیین شده رهبری کنیم و از حاشیه رفتن و پراکنده شدن سخنان جلوگیری نماییم.
3-از دانش‏آموزان بخواهیم درباره برخی از موضوعات قبلا فکر کنند و با ابتکارات خود، راه‏حلهای مناسب را پیشنهاد نمایند.
4-از نتیجه‏گیری عجولانه و قضاوت ارزشی پرهیز کنیم.بگذاریم همه در امر فکر کردن مشارکت کنند و به راه‏حلها بیندیشند، آنگاه دیدگاههای خود را بازگو کنند و هر کس راه‏حل مناسب خویش را ارائه دهد.
5-زمینه را طوری فراهم آوریم که افراد در باره پاسخهای دیگران عکس‏العمل شدید نشان ندهند و بتوانند نظریات یکدیگر را تحمل کنند. لازمه این کار ایجاد فضایی صمیمانه و در نظر گرفتن فرصت کافی برای بحث و گفت و گوست.
6-باید فرصتی فراهم کرد که همه حرفهای خود را بازگو کنند و به خوبی تخلیه شوند. جذابیّت کار زمانی اتفاق می‏افتد که همگان به فعالیت و تکاپو بیفتند و در بحث‏ها بطور فعال شرکت کرده، راه‏حل ارائه نمایند.هدف از تشکیل این جلسات برقراری ارتباط و تفاهم و تحکیم شخصیت است، بنابراین جلسات را باید بر اساس توافقها پیگیری کرد.
7-اگر دانش‏آموزان نظریه‏ای ارائه داد و دانش‏آموزان دیگر فورا آن را مردود شمردند، وی احتمالا از ارائه نظریاتش خودداری خواهد کرد.در اینجا مربی باید بلافاصله از ادامه برخورد شدید اعضای گروه جلوگیری کند.
8-کلیه پیشنهادها باید از دانش‏آموزان دریافت گردد و در پایان بطور منطقی از خود آنان خواسته شود که راه‏حلهای مناسب را انتخاب کنند.
9-در بن‏بستها به قرعه‏کشی توسل جویید و به جای آنکه برای هر دانش‏آموز مستقیما تکلیف معین کنید، بگذارید مسؤولیت گروه مشخص شود؛چرا که آنان در بین خود تفویض مسؤولیت خواهند کرد.
10-مربی باید برای بررسی نظریات عموم دانش‏آموزان فرصت ایجاد کند، زیرا رأی‏گیری سریع در کارها، جوّ مقاومت و برخورد را در مقابل معلم و مربی به وجود می‏آورد.بازنده‏ها ممکن است در مقابل اجرای تصمیمات عجولانه واکنش منفی نشان دهند.بنابراین بهتر است هر موضوع را کاملا مورد بحث قرار دهند، تا اکثریت به تفاهم و توافق دست پیدا کنند.
11-اگر تفاهم و توافق حاصل نشد، جلسه را بار دیگر تشکیل دهید تا بحث همه‏گیر شود و زمینه موافقت اکثریت فراهم گردد.
12-اگر پس از بحث و تبادل نظر، جلسه بحث گروهی به نتیجه نرسید، مربی و معلم با یک تدبیر آگاهانه و حساب شده می‏تواند تصمیماتی اتخاذ کند و آن را به مرحله اجرا بگذارد.باید توجه داشت که اگر تصمیمات ناسنجیده گرفته شود، دانش‏آموزان را به تنفر از جلسه و به مخالفت وا می‏دارد.
13-طول مدت جلسات را زمان‏بندی کنید، موضوعات مورد بحث را فهرست نمایید و تصمیمات متخذه را خلاصه و جمع‏بندی نموده، در پایان هر جلسه به دانش‏آموزان ارائه دهید و وظایف و تعهدات افراد را اعلام کنید.
14-در ابتدای جلسات، تصمیمات جلسات قبل را به طور خلاصه بازگو کنید و در صورتی که نیاز باشد درباره آن نیز بحث نمایید.مربیانی که به علت کمبود وقت می‏خواهند با عجله و تحکم کارها و تصمیمات بسیار خوب را اجرا کنند، موجب می‏شوند که دانش‏آموزان به صورت انفعالی برخورد کرده، مقاومت نشان دهند و روند پیشرفت کار و تصمیم‏گیری را به تعویق بیندازند. 1
15-با خوب گوش دادن، صمیمیت ایجاد کنید و مشکل را بیابید.با مشکل‏یابی، انعطاف پذیری و طرح و حل مشکل، نمونه و الگویی به دانش‏آموزان ارائه دهید تا بتواند آنان را به راههای مؤثرتری برای برقراری ارتباط و رفع سوء تفاهمات هدایت کند.
روش اجرایی جلسات بحث گروهی
1-از همه نظرخواهی شود.
لطفا ورق بزنید
2-به همه فرصت برابر داده شود که حرفهای خود را بازگو کنند و کلیه اعضای جلسه با حق مساوی در جلسه شرکت نمایند.
3-قبلا از دانش‏آموزان خواسته شود که درباره موضوعات دستور جلسه فکر کنند و نظریات و طرح‏های خود را در دفترچه‏ای یادداشت نمایند.همچنین موضوع بحث هر جلسه کاملا مشخص و واضح باشد.
7-از منازعه لفظی جلوگیری نمایید و افراد را با بازگو کردن نظریاتشان دلگرم کنید.باید توجه داشت که جلسه منحصرا برای طرح گله‏ها و شکایات نیست، بلکه برای رفع آنهاست.
8-کوتاهی در اجرای توافقات جلسه، توسط معلم و مربی، موجب دلسردی و بی‏نتیجه بودن جلسات خواهد شد.بنابراین اولین فرد؛معلم و مربی است که باید به تصمیمات متخذه جلسه‏4-در مورد بعضی از موضوعات لازم است که به صورت گروهی تبادل نظر شود.در این صورت نتیجه را با نمایندگان گروهها در میان بگذارید تا بقیه دانش‏آموزان درباره آن اظهار نظر کنند.
5-زمینه را طوری فراهم کنید که همه در تصمیم‏گیری مشارکت جویند و خود راه‏حل مشکلاتشان را پیدا نمایند، تا در اجرای تصمیمات موفق شوید.
6-طرحها و تصمیمات متخذه را ثبت و یادداشت نمایید و گاهی برای یادآوری، آنها را در میان اعضا توزیع کنید.
پای‏بند باشد.
9-در هر جلسه رئیس، منشی و ناظم جلسه مشخص شود و هر چند یک‏بار تغییر کند.
10-وقتی پیشرفت گفت و گو در جلسات متوقف می‏گردد، انگشت روی نکات واقعی و موضوعات مورد پذیرش همه دانش‏آموزان بگذارید و از آنجا گفت و گو را ادامه دهید.
پی نوشت:
(1)زیرا احساس می‏کنند که شخصیتشان نادیده گرفته شده و خود را در تصمیمات سهیم نمی‏دانند.-