رویکرد درون دینی

توجه به ادبیات موجود در حوزة دانش علوم اجتماعی و مدیریت نظام فرهنگی ـ اجتماعی و نیز ادبیات فقهی، کلامی، و فلسفی در حوزة اندیشة دینی می تواند رویکردی بیافریند که خود با پارادایمی توحیدی فهمیدنی است. چنین رویکردی می تواند ما را در ارائة تفسیری نو از مفاهیم اجتماعی یاری دهد. اندیشمندان علوم اجتماعی از دیرباز به دنبال طراحی شهری ایده آل بوده اند که در آن امور طبیعی و اجتماعی به بهترین نحو جاری است. در چنین جامعه ای کنشگران در پیروی از قواعد اجتماعی فعالانه ظاهر می شوند. چنین فرایندی در ادبیات علوم انسانی می تواند با متغیر سرمایة اجتماعی تبیین و تفسیر شود. در ادبیات دینی امر به معروف و نهی از منکر نزدیک ترین مضمون به این معناست. این مقاله با تکنیک حل مسئله در پی استفاده از دارایی های معرفتی امیدوار به ارائة مدلی شناختی است که با استفادة ابزارگونه از عقلانیت مدرن ذیل اندیشه ای درون دینی می تواند راهی نو در حوزة گسترش مفهومی ادبیات بومی کشور باشد. از این رو، ضمن پرداختن به ادبیات سرمایة اجتماعی، مدلی شناختی به منظور نهادینه کردن بعدی از اندیشة اجتماعی دینی ارائه شده است.

نمودهای متفاوت دین لزوماً منجر به رویکردهای متفاوت به شناخت دین می شوند: رویکرد درون دینی برای مطالعة نمود معرفتی و رویکرد برون دینی برای مطالعة نمود خارجی. کانون توجه، هدف شناسایی و در نتیجه روش این دو رویکرد تفاوت مهمی با هم دارند. از این منظر، این دو رویکرد در یک سطح نیستند تا تعارض کنند، بلکه- با رعایت حدود و شرایط- بیشتر مکمل هم در شناخت همه جانبة دین محسوب می شوند. یکی از دین شناسی هایی که رویکرد برون دینی دارد جامعه شناسی دین است با تنوعی در روش ها، و یکی از روش های جامعه شناسی دین که خصوصاً از اوایل قرن بیست ویکم با توجه روزافزونی مواجه شده است تحلیل تاریخی- تطبیقی است. این روش علاوه بر برخورداری از تکنیک های مناسب برای توصیف و تبیین تاریخی با موضوعاتی که به تازگی در مطالعات دینی اهمیت یافته اند سازگاری های روش شناختی متعددی دارد.