مشا

این مقاله به بررسی امکان فلسفة اسلامی، و توصیف ویژگی ها و گرایش های آن می پردازد. دیدگاه نویسندگان این است که مسئلة امکان و تحقق فلسفة اسلامی اساساً ماهیتی تاریخی دارد؛ به این معنا که در پاسخ این پرسش که آیا فلسفة اسلامی امکان دارد، و اگر آری، آیا تحقق یافته است یا نه، باید فلسفه را دانشی سیال درنظر گرفت که از زمان ورود به جهان اسلام تحولاتی را به خود دیده، و در این روند تاریخی قبض و بسطی در مصادیق آن پدیدار گشته است؛ گرایش ها، نظریه ها، و مسائل متفاوتی در آن ظهور کرده اند، برخی از آن ها اهمیت بیش تری پیدا کرده اند و برخی دیگر در انزوا قرار گرفته اند. این تحولات سبب شده است که برای فلسفة اسلامی هویت متمایزی شکل بگیرد. جامع نگری، یقین مداری، و خدامحوری سه ویژگی عام و اساسی فلسفة اسلامی است. در این مقاله، مشخصه های کلی مکتب مشا، اشراق، و حکمت متعالیه توصیف می شوند و تحلیل گفتمانی به عنوان بهترین راهکار برای بیان مشخصه های گرایش های فلسفی ارائه می شود. هدف اصلی این مقاله نشان دادن این نکته است که مفهوم فلسفة اسلامی منافی با سیر آزاد عقلانی نیست.

یکی از دشوارترین مسائل فلسفی، چگونگی علم واجب تعالی به اشیا قبل از ایجاد آن هاست. حکما و عرفا دیدگاه های متفاوتی دارند. ابن سینا علم را قبل از ایجاد اشیا با نظریه صور ارتسامیه ای تبیین می کند که متأخر از ذات واجب تعالی هستند. ازآنجاکه دیدگاه وی بسیار دشوار است، برخی متأخرین تصور کرده اند منظور ایشان از علم ارتسامی، علم حصولی برای واجب است؛ برهمین اساس اشکالات متعددی بر آن وارد کرده اند. این پژوهش 1) این قرائت نادرست را پیراسته و ثابت می کند که مراد ابن سینا از صور ارتسامیه، اثبات علم حصولی برای واجب تعالی نیست، بلکه ایشان نیز به علم حضوری برای باری تعالی معتقد است؛ 2) می توان دیدگاه صور ارتسامیه را بر نظریه علم الهی در مرتبه حضرت ارتسام عرفا نیز تطبیق کرد.