ختم نبوت

در همة ادیان آسمانی گذشته، جانشینان پیامبران تشریعی، انبیای تبلیغی بودند که بر اساس دیدگاه رایج متکلمانi با دریافت وحی، به تبلیغ، تبیین و تفسیر شریعت پیش از خود میپرداختند؛ اما با اعلام ختم نبوت در دین مبین اسلام، نه تنها نبوت تشریعی پایان یافت، ختم نبوت تبلیغی نیز اعلام شد. حال پرسشی که در اینجا مطرح میشود این است که دلیل و سرّ ختم نبوت تبلیغی چیست؟ در این باره ادلة پرشماری مطرح شده است؛ii اما آنچه ما از بررسی آیات قرآن و روایات معصومین(ع) به دست آورده ایم، این است که با نزول شریعت کامل اسلام، بر خلاف شرایع پیشین، همة آنچه بشر در باب معارف دین تا دامنة قیامت بدان نیاز داشت بر پیامبر اکرم(ص) نازل شد؛ ازاین رو دیگر نیازی به نزول وحی جدید و ارسال انبیای تبلیغی باقی نماند و لذا ختم نبوت تبلیغی نیز اعلام شد. در این تحقیق، از روش توصیفی ـ تحلیلی بهره برده ایم که مبتنی بر آیات قرآن و روایات معصومین(ع) است.

یکى از مسائلى که امروزه در جامعه ما مطرح است، مسئله ختم نبوّت به وسیله پیامبر اسلام 9 است. یکى از نظریّات مطرح شده در موضوع فلسفه ختم نبوّت، این است که بشر دیگر نیازى به راهنمایان الهى ندارد. در این مقاله دو نقد بر این نظریّه وارد شده و سپس معناى اصطلاحى نبوّت و امامت بررسى شده و از دو جهت، مورد توجّه قرار داده شده اند : اوّل اینکه «حقیقت و ماهیّت نبوّت و امامت چیست و چه تفاوتهایى با هم دارند؟» دوم اینکه «چه تفاوتهایى در آثار نبوّت و امامت وجود دارد؟» سپس با در نظر گرفتن هریک از این دو نظر، فلسفه و معناى ختم نبوّت بیان شده است.

نسخِ در تشریع یکی از مسائل مهم در علوم تفسیر، اصول فقه و کلام اسلامی است. عالمان اسلامی در مورد چیستی نسخ، امکان عقلی و وقوعی آن و اشکالات وارد بر آن سخن گفته اند. در عرفان نظری با توجه به دگر گونی تعریف نبوت و به تبع آن دین و شریعت، به نظر می رسد مفهوم نسخ نیز به نحوی ویژه مطرح شده باشد. در این نوشتار ابتدا در واژه نسخ و ریشه آن تدقیق شده، سپس مباحث کلامی و اصولی درباره نسخ ارائه شده است. در ادامه، ضمن گزارشی از تعریف نبوت و شریعت در قرائت عرفانی به تحلیل و بررسی مفهوم نسخ از دیدگاه عارفان مکتب ابن عربی پرداخته شده است. عارفان با تکیه بر مبانی خویش نسخ را راجع به زمان و ظهور اسماء الله دانسته اند. به این نحو که هر پیامبر مشرّعی، شریعتش مستند به اسمی از اسماء الله است و با اتمام زمان و سیطره آن اسم یا به تعبیری افول آن اسم، شریعتی دیگر مستند به اسمی دیگر حاکم می شود و شریعت قبل را تحت سیطره خویش می برد. در این حال، شریعت قبل به شریعت جدید منسوخ شده است. بر پایه این تفسیر به دیگر مسائلی که در خصوص مفهوم نسخ مطرح می شود پاسخ داده اند.

پس از شکل گیری فرقه قادیانی توسط غلام احمد در پنجاب، این نظریه از سوی او مطرح شد که نبوت با رحلت حضرت محمد (ص) پایان نیافته و جامعه همچنان نیازمند اصلاح و ظهور پیامبر جدید است. در برابر این اندیشه، گروه هایی موضع گیری کردند و جنبش هایی را علیه آن فرقه در پنجاب به راه انداختند. در این میان مجلس احرار اسلامی مهم ترین نهادی بود که به شدت علیه این فرقه فعالیت داشت. پژوهش حاضر با روش توصیف و تحلیل تاریخی و با بهره وری از منابع و اسناد موجود به این پرسش اصلی می پردازد که نقش مجلس احرار اسلامی در جنبش های ضدقادیانی در پنجاب چه بود؟ مدعای مطرح شده بدین قرار است: با توجه به طرح مسئله تداوم نبوت از سوی میرزا غلام احمد قادیانی و تأکید جنبش های ضدقادیانی بر تئوری تحفظ ختم نبوت، مجلس احرار اسلامی جنبش های مذکور را به گونه ای رهبری کرد که این فرقه را در زمره اقلیت های مذهبی قرار داد و از فعالیت های آن به عنوان یک فرقه اسلامی جلوگیری کرد. دستیابی به این نتیجه که تاکید مجلس احرار براندیشه تحفظ ختم نبوت، از اشاعه ادعاهای دروغین فرقه قادیانی در منطقه پاکستان جلوگیری کرد، دستاوردهای این پژوهش است.