صابئین مندایی

یکی از مسائل فرهنگی و اجتماعی در هر جامعه ای، آداب و رسوم سوگواری است. بررسی آیین های سوگواری، ازآنجا که می تواند نشان دهندة فرهنگ و باورهای افراد یک جامعه باشد، بسیار مهم می نماید. در ایران نیز از دیرباز، از دوران باستان تا ورود اسلام و تا کنون، آداب و مراسم مختلف سوگواری وجود داشته است؛ از جمله می توان به سوگواری در میان اقلیت های مذهبی و از میان ایشان، صابئین اشاره کرد. این پژوهش بر آن است تا آداب سوگواری در میان صابئین، و در واقع افکار و اندیشه های ایشان دربارة این مراسم را کانون توجه قرار دهد. این پژوهش به شیوة تحلیلی- تاریخی نگارش یافته است.

مذهب همواره به عنوان یکی از معیارهای تمییز انسان ها تلقی می شود که بر اساس الگوهای رفتاری بر طبق ویژگی ها و فرایض دینی شان می توان آن ها را مورد مطالعه قرار داد. در حقیقت امروزه جایگاه مذهب در مطالعات انسان شناختی و تعیین الگوهای فعالیتی انسان ها نقش به سزایی دارد. در واقع مذهب به مثابه یکی از عناصر فرهنگی و یک پدیده، منشاء ایجاد تفاوت رفتارهای انسانی شناخته شده و نیز نقش محیط بر عملکرد و اعمال و اعتقادات مذهبی و همچنین در فعالیت های اجتماعی افراد به وضوح قابل مشاهده است. صابئین مندایی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و فرایض دینی آن ها با رفتار و عملکرد روزانه آن ها پیوند خورده است. به طور کلی آداب و رسوم منداییان، مانند غسل تعمید و برخی آیین های دیگر، بازمانده آداب و رسوم آن ها از دوران کهن است که به تمامی، این آیین ها را منداییان ساکن ایران و ساکنین دیگر نقاط جهان حفظ کرده اند. بنا بر این بررسی آیین های ایشان به درک و تحلیل انسان شناسانه این قوم کمک خواهد کرد. این آداب و رسوم با آن چه که در کتب مقدس آنان عنوان شده مطابقت داشته و بخش بزرگی از زندگی امروزه شان را در بر می گیرد. در این مقاله مهم ترین ارکان آیین عبادی صابئین مندایی مطرح شده و پس از آن با اشاره به تاثیرپذیری آن چه که از دوران کهن در انجام این آداب و فرایض دینی اعمال می شد نقش این آیین ها از منظر انسان شناسانه، مورد تحلیل قرار می گیرد. در این مقاله در هر بخش ابتدا به نحوه انجام فرایض عبادی صابئین پرداخته و سپس این اعمال و فرایض را با داستان های اساطیری و متون کهن مذهبی آن ها تطبیق خواهیم داد که در پایان مقاله با جمع بندی آن ها، به کلیتی در باب ارتباط زندگی روزمره منداییان و شکل کلی آیین های آنان از دوران کهن خواهیم رسید.

وجود فرهنگ ها و اقوام  و ادیان گوناگون از جمله مسائلی است که به کشور ما ایران، ساختار ویژه ای بخشیده است. پیروان آیین صابئین مندایی یکی از مغفول مانده ترین اقلیت های دینی و قومی است که در استان خوزستان و به خصوص در شهر اهواز زندگی می کنند. میناکاری روی طلا و نقره از مشاغل سنتی مندائیان است که امروزه صابئین با آن شناخته می شوند. این مقاله با هدف توصیف و تفسیر روی آوری صابئین مندائی اهواز به عنوان یک اقلیت قومی دینی به حرفه زرگری و میناکاری روی طلا و نقره و استمرار آن تا به امروز است. مطالعه در زمره پژوهش های کیفی است و با رویکرد قوم نگارانه انجام شده و  برای گردآوری داده ها از ابزار مشاهده و  مصاحبه نیمه ساخت یافته استفاده شده است.  برای تحلیل داده ها نیز از روش تحلیل مضمونی بهره گرفته شده است. بر اساس یافته های تحقیق، پیوند وثیقی بین حرفه و شغل صابئین  و هویت دینی قومی آنان وجود دارد و همین امر سبب تداوم حرفه زرگری و میناکاری بر روی طلا و نقره در بین  آنان شده است. همچنین یافته های این تحقیق نشان می دهد صابئین مندائی با اشتغال به  حرفه  زرگری و میناکاری و با استفاده از زبان تصویر یا نقر نقوش بر فلزات و به ویژه فلزات گران بهای طلا و نقره به بیان اعتقادات دینی و سرگذشت تاریخی خود به مردمان سرزمین هایی که در آن زندگی می کنند، پرداخته اند، و  از آن به عنوان ابزاری برای «هویت یابی قومی و دینی» خود استفاده می کنند. <strong>    <strong>