خطیب بغدادی

«تاریخ بغداد» نوشته خطیب بغدادی (م. 463)، یکی از منابع مهم اهل سنت در شرح حال نگاری است که زندگانی امام کاظم علیه السلام را نیز در بر دارد. آن­چه این کتاب در باب زندگانی امام کاظم علیه السلام درج کرده، در منابع پسینی بسامد بسیاری یافته و منابع بسیاری از شیعه و سنی با اتکای «تاریخ بغداد» گزارش­هایی را از زندگانی امام کاظم علیه السلام نقل کرده­اند. این نوشتار، با بررسی نُه روایت اختصاصی «تاریخ بغداد» در زمینه زندگانی امام کاظم علیه السلام، ضمن بررسی منابع خطیب بغدادی در ارائه گزارش­های مربوط به زندگانی امام، به نحو راه­یابی و ادامه حیات این روایات در منابع نگارش یافته پس از «تاریخ بغداد» می­پردازد و سیر تطور این اخبار و نحوه راه­یابی آن به منابع شیعه و سنی، و میزان گسترش آن تا قرن یازدهم را پی می­گیرد. بررسی­های صورت گرفته نشان می­دهد که اکثر منابعی که احادیث مختص به زندگانی امام کاظم علیه السلام را از «تاریخ بغداد» اقتباس نموده­اند، با توجه به گرایش­های مذهبی خود به تغییراتی در آن دست زده­اند و گاه یک روایت را به صورت کامل کنار گذاشته اند.

خطیب بغدادی از محدثان مشهور دنیای اسلام دارای تألیفات زیادی است. دیدگاه های وی در قواعد الحدیث مورد توجه حدیث پژوهان اهل تسنن می باشد. شناخت مبانی جرح و تعدیل راویان شیعه از دیدگاه خطیب از آن رو اهمیت دارد که می تواند نمایانگر نگاه دانشمندان سنّی به راویان شیعی بوده و میزان پای بندی آنان به روش های علمی و تأثیر انگیزه های مذهبی در توثیق و تضعیف را نشان دهد. پرسش اصلی این پژوهش آن است که: رفتار خطیب بغدادی در مواجهه با راویان شیعی چگونه بوده و آیا انگیزه های مذهبی نقشی در قضاوت های وی داشته یا خیر؟ این نوشتار توانسته با مطالعه آثار خطیب، جرح و تعدیل وی نسبت به روات شیعه را ثبت و تحلیل کند. بغدادی گاهی به صداقت راوی شیعی توجه کرده و گاهی رافضی بودن را موجب ردّ روایت وی دانسته است. گویا تعصب وی در جرح راویان احادیثی چون ثقلین، غدیر، منزلت و فضایل اهل بیتb  بیشتر است.