نگودریان

اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایران در عهد ایلخانان از عوامل متعددی تأثیر می پذیرفت. یکی از این عوامل نگودریان بودند که با نافرمانی از ایلخانان و تاخت وتاز در قلمرو آنان در اوضاع اجتماعی و اقتصادی این دوران تأثیر گذاشتند. این مقاله بر آن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی و ازطریق تحلیل و پرسش آگاهی های در دست، تا حد امکان به پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این تاخت و تازها وضوح بیش تری ببخشد. از میان این پیامدها می توان به نا امنی اجتماعی، آشفتگی در تجارت و کشاورزی و دام پروری، کشتار عدة زیادی از اهالی نواحی مورد تاخت و تاز، و مهاجرت جمعی از آن ها به مناطق دیگر اشاره کرد.

با تشکیل الوس جغتای در ماوراءالنهر و سپس حکومت ایلخانان در ایران، مرحله تازه ای از مناسبات خارجی در مرزهای شرقی ایران آغاز شد. این دو حکومت مغول بنا به ملاحظات و ضرورت هایی همواره در تعامل یا تقابل با یکدیگر بودند. در این میان، ایلخانان بیشتر می کوشیدند از در صلح و دوستی با الوس جغتای درآیند، اما اصرار الوس جغتای بر دشمنی با ایلخانان باعث بروز درگیری هایی میان دو حکومت شد. آنچه در این زمینه اهمیت بیشتری دارد، عواملی است که در نوع مناسبات آن ها تأثیرگذار بود. این عوامل متعدد بودند و مجموعه ای از مسائل منطقه ای و حتی بین المللی آن زمان را در برمی گرفتند؛ به همین دلیل، شناسایی و تحلیل مستندات آن ها می تواند به درک و تحلیل دقیق تر مناسبات این دو حکومت و بخشی از تاریخ روابط خارجی ایران کمک نماید. نوشته ی حاضر به بررسی این مناسبات بر پایه عوامل تعیین کننده در آن می پردازد.

قرااوناس از گروه های حاضر در عصر تیموریان بودند. این گروه تلاش می کردند با ایفای نقش سیاسی و نظامی در معادلات حکومت وقت و پیشبرد اهداف تیموریان، در تاریخ آن دوران نامی برای خود دست وپا کنند. قرااوناس ها به علت جنگاوری و شجاعتی که داشتند، همانند برخی قبایل اصلی ترک و مغول، پیش از تیموریان در حیات سیاسی الوس جغتای نقش پررنگی بازی می کردند. با این حال، مسئله مهم این بود که باوجود اهمیت ذاتی این گروه در حکم نیروی جنگی بالقوه، در عصر تیموریان کمتر به آنها توجه می شد. در این جستار تلاش شده است با استفاده از منابع اصلی و پژوهشی و با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی، با نگاهی دوباره به رویدادهای مرتبط با این گروه در دوره تیموریان، نقش قرااوناس در معادلات سیاسی الوس جغتای تبیین شود؛ همچنین علت های برخورد ویژه تیموریان با این گروه بررسی شود. پرسش اصلی پژوهش این است: چرا در عصر تیموری، گروه قرااوناس اعتبار سیاسی و نظامی خود را به تدریج از دست داد؟ یافته های پژوهش نشان می دهد در حیات سیاسی الوس جغتای، تیموریان برای قرااوناس نقش کم اهمیتی در نظر گرفته بودند. علت واگذاری این نقش های کم اهمیت نیز از این قرار بود: 1. تجرﺑه تاریخی که از دوران مغولان وجود داشت؛ 2. این مهم که قرااوناس از مخالفان بزرگ تیمور در تشکیل حکومت بودند؛ 3. کوتاهی های عمدی یا سهوی این گروه در برخی مأموریت هایی که به آنها واگذار می شد.