کویر مرنجاب

پژوهش حاضر با هدف شناسایی و ارزیابی پتانسیل های اکوتوریستی کویر مرنجاب در منطقه کاشان صورت گرفته است. این مطالعه، از لحاظ هدف کاربردی، از لحاظ میزان و درجه کنترل میدانی و از نوع تحقیقات توصیفی تحلیلی می باشد. در این پژوهش از دو روش اسنادی و پیمایشی برای جمع آوری اطلاعات و شناسایی و الویت بندی پهنه های دارای بالاترین پتانسیل گردشگری در محدوده کویر مرنجاب استفاده شده است. این تحقیق در پی پاسخگویی به چند پرسش اساسی در زمینه توسعه گردشگری در پهنه کویر مرنجاب است. چه ظرفیت هایی برای جذب گردشگران در کویر مرنجاب وجود دارد؟ کدام پهنه دارای بالاترین پتانسیل برای توسعه گردشگری کویر مرنجاب است و ظرفیت تحمل آن به چه میزان است؟ برای شناسایی پهنه های دارای بالاترین پتانسیل توسعه از روش برنامه ریزی راهبردی و تکنیک دلفی استفاده شده است. معیارهای موثر انتخاب شده برای سنجش سئوالات تحقیق عبارتند از: قابلیت اراضی موجود، ژئومورفولوژی منطقه، زیرساخت ها، جاذبه های گردشگری. پس از مشخص شدن امتیازات معیارها و زیر معیارها، لایه های نقشه مربوط به معیارهای مذکور برای محدوده مورد بررسی با مقیاس 1:25000 به کمک نرم افراز GIS تهیه و با در نظر گرفتن معیارهایی چون شیب، نزدیکی به منابع آب و اقلیم پهنه دارای بالاترین توان برای فعالیت گردشگری، مشخص شده است. ظرفیت تحمل فیزیکی نیز با توجه به مساحت محدوده پیشنهادی و نوع گردشگری در کویر مرنجاب بر اساس مدل های کمی محاسبه و حدود 67200 نفر برآورد شده است. باتوجه به موقعیت مناسب کویر مرنجاب و نزدیکی به کانون های عمده جمعیتی، برنامه ریزی مناسب در زمینه گردشگری می تواند به توسعه گردشگری و بدنبال آن ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی در منطقه بیانجامد

پژوهش حاضر به بررسی علی زیرساخت های گردشگری و رقابت مکانی مقصدهای گردشگری در مناطق خشک می پردازد. ازآنجاکه رقابت پذیری در مقصد گردشگری به عنوان یک مفهوم نسبی، پیچیده، و چندبعدی که بر پایه نظریه پورتر قرار دارد، در حال تبدیل شدن به یک علاقه رو به رشد در میان پژوهش گران گردشگری می باشد و دارای مفاهیم مهم برای سیاست گذاران می باشد، هدف پژوهش، شناخت و اولویت بندی زیرساخت هایی است که بر رقابت مکانی مقصد تأثیر می گذارند. روش پژوهش کمی می باشد که پرسشنامه ای بر اساس مقیاس 5 گزینه ای لیکرت تنظیم و با استفاده از روش تحلیل مسیر تحلیل می شود. نوآوری پژوهش در این است که رقابت پذیری در مقصد گردشگریکویرها به علت دیرتر آغاز شدن آن ها جدیدتر می باشد و اهمیت مطالعه بر روی آن ها واضح است. نتیجه پژوهش این است که زیرساخت های اقامتی، امنیتی و حمل ونقل بیشترین تأثیر را بر متغیر وابسته (رقابت مکانی) دارند، ازاین رو کیفیت زیرساخت حمل ونقل بر رقابت مکانی تأثیر مثبت دارد و فرضیه پژوهش تائید می گردد. پیشنهاد پژوهش این است که به این مسئله که عوامل رقابت پذیری مکانی به لحاظ تصمیم و اهمیت مختلف هستند و وابسته به مقصد خاص می باشند توجه شود و بر اساس آن برنامه ریزی صورت پذیرد.

        بخش عظیمی از کشور ایران از مناطق بیابانی و کویری تشکیل شده است، درحالی که هیچ گونه زیرساخت گردشگری در این مناطق وجود ندارد. کویر مرنجاب به عنوان یک مقصد گردشگری، در جنوب، بندریگ و ریگ بلند در جنوب شرقی و پارک ملی کویر در غرب آن واقع شده اند. لذا،  هدف از این پژوهش تحلیل شاخص های مؤثر بر توسعه گردشگری کویر با تمرکز بر گردشگری سلامت در کویر مرنجاب است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و بر اساس روش توصیفی– تحلیلی در دو بخش کیفی و کمی انجام شده است. در بخش کیفی، برای تدوین اولیه الگوی گردشگری سلامت در مقصد کویری ، تعداد 35 نفر از کارشناسان و متخصصان حوزه گردشگری  با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. به منظور بررسی روایی و پایایی کیفی ساختار الگوی توسعه گردشگری سلامت، از روش همسوسازی استفاده شده است. در راستای تدوین و آزمون الگوی توسعه ی ، از تحلیل مضمون و شبکه مضمون ها در 3 سطح مضمون های پایه، مضمون های سازمان دهندهو مضمون های فراگیر ، الگوی کیفی توسعه گردشگری سلامت در مقصد کویری طراحی شد. در بخش کمی نمونه شامل 170 نفر از متخصصان و صاحب نظران گردشگری است که بر اساس روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. در این بخش، از روش مدل معادلات ساختاری برای تعیین بار عاملی بین متغیرهای آشکار و مکنون استفاده شد. یافته ها نشان می دهند که متغیرهای اکولوژی، تحول کالبدی، تصویر ذهنی مقصد، تحقیق و توسعه، سیاست گذاری و مسئولیت پذیری اجتماعی از مؤلفه های اثرگذار توسعه گردشگری سلامت در یک مقصد کویری می باشند. به منظور نشان دادن میزان تأثیر هر یک از شاخص ها از تحلیل عاملی مرتبه اول و دوم استفاده شده است که نتایج نشان دهنده تائید کلیه شاخص های مدل می باشد. آنگاه، از ضریب همبستگی پیرسون برای تعیین نوع و درجه رابطه یک متغیر کمی با متغیر کمی دیگر استفاده شد که نتایج بیانگر آن است که متغیر اکولوژی با متغیر تحقیق و توسعه (r= 0/506 و P< 0/001)، متغیر تحول کالبدی با متغیر تصویر ذهنی مقصد (r= 0/836 و P< 0/001)، متغیر تصویر ذهنی مقصد با متغیر سیاست گذاری (r= 0/797 و P< 0/001)، متغیر تحقیق و توسعه با متغیر سیاست گذاری (r= 0/882 و P< 0/001) و متغیر سیاست گذاری با مسئولیت پذیری اجتماعی (r= 0/807 و P< 0/001) بیشترین همبستگی را دارد و ارتباط بین تمام متغیرها با یکدیگر معنادار است.

توسعه گردشگری علاوه بر توجه به زیرساخت های این صنعت، نیازمند برنامه ریزی جامع و کامل عوامل ترغیب کننده و همچنین کاهش ریسک های محیطی و طبیعی درک شده از جانب گردشگران است. در میان مقاصد گردشگری مقاصد اکوتوریسم از اقبال قابل توجهی برخوردار است، که این امر موجب بروز مخاطرات و همچنین درک مخاطبان از احتمال وقوع خطر در این مناطق می گردد. کویر مرنجاب یکی از مقاصد پربازدید اکوتوریسم کویری است. از این رو مشکلات و مخاطرات بسیاری تهدیدکننده گردشگران می باشد. در این پژوهش سعی شده با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی عمده ترین مخاطرات طبیعی و محیطی کویر مرنجاب شناسایی و تجزیه و تحلیل شود. بدین منظور پس از شناسایی ریسک ها از طریق مصاحبه با خبرگان، پرسشنامه ای برای اولویت بندی جمع آوری گردید و سپس از طریق تکنیک FMEA ارزیابی و تحلیل صورت گرفت. طبق بررسی های انجام شده ازمیان معیارهای مخاطرات طبیعی و محیطی کویر به ترتیب باتلاق های کویری، زلزله و سیل بیشترین ریسک های تهدیدکننده گردشگران در مقاصد اکوتوریسم کویری هستند.بر اساس سطح بندی ریسک های بحرانی در میان دو گروه گردشگران ریسک های درک شده تفاوت بیشتری نسبت به ریسک های سطح دوم و معمولی دارند. مقاله پیشنهاد می دهد برای دو گروه برنامه متفاوتی تدوین شده و اقدامات لازم برای کاهش پیامدهای ریسک های درک شده توسط دو گروه انجام شود.

امروزه گردشگری ماجراجویانه سریع ترین بخش گردشگری روبه رشد در جهان را دارد و به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای توسعه پایدار در کشور میزبان مورد توجه قرار گرفته است. کویر مرنجاب در ایران، به عنوان یک ناحیه ممتاز، قابلیت تبدیل شدن به یک نمونه محرک توسعه پایدار را دارد. عوامل متعددی بر تحقق این مهم تأثیرگذار هستند. این مقاله قصد دارد با رویکرد آینده پژوهی نشان دهد که چه مؤلفه هایی باعث می شود گردشگری ماجراجویانه به گونه ای توسعه یابد که سهم آن در روند توسعه پایدار مقصد، بهینه شود؛ یعنی شاخص رشد اقتصادی را افزایش داده و برای جامعه بومی رفاه اجتماعی به ارمغان آورد، ضمن آنکه مخاطرات زیست محیطی نیز کاهش یابد. در این پژوهش، ساخت مفاهیم و الگوها با استفاده از دو استراتژی شناسایی پیشران های کلیدی با نرم افزار میک مک و سناریونویسی با نرم افزار سناریوویزارد انجام شده اند. دوازده پیشران کلیدی از طریق سناریوهای سازگار و قوی برای هر متغیر در سه وضعیت مختلف (تداوم، وخامت و رشد) تبیین شد. یک سناریوی قوی و سه سناریو با سازگاری بالا که احتمال وقوع بیشتری دارند، حاکی از تداوم روند کنونی در آینده میان مدت است. نتایج نشان می دهد، خصوصی سازی در حوزه گردشگری، بیشترین ارزش سازگاری را در بین دیگر وضعیت های احتمالی داراست.

امروزه گردشگری ماجراجویانه سریع ترین بخش گردشگری روبه رشد در جهان است و یکی از مهم ترین ابزار توسعه ی پایدار در کشورها و مقاصد گردشگری به شمار می رود. ازاین رو، کویر مرنجاب در ایران، به منزله ی ناحیه ای ممتاز، قابلیت تبدیل شدن به نمونه ی مرکز توسعه ی پایدار گردشگری ماجراجویانه را دارد. تحقیقات نشان می دهد که عوامل متعددی در تحقق این مهم تأثیرگذار است. پژوهش حاضر با هدف ارائه ی الگویی برای توسعه ی گردشگری ماجراجویانه خلاق و پایدار در کویر مرنجاب انجام شده است. از حیث روش، پژوهشی آمیخته (کیفی - کمّی) و کاربردی است که تحلیل داده ها از طریق دو روش فراترکیب و مدل سازی ساختاری - تفسیری و در دو مرحله انجام شده است. در گام اول، عوامل تأثیرگذار در توسعه ی گردشگری ماجراجویانه با مرور نظام مند شناسایی شدند و 18 متغیر در 10 شاخص و ۴ بعد پایداری اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و زیست محیطی با نظر محققان انتخاب و تأیید شدند. در گام دوم، کدهای اولیه استخراج و در پرسش نامه ی مدل سازی ساختاری - تفسیری قرار گرفتند تا روابط میان آن ها با بهره مندی از نظر متخصصان و مدیران گردشگری شهر کاشان و آران و بیدگل و فعالان گردشگری ماجراجویانه در کویر سطح بندی و به صورت مدل ارائه شود. نتایج پژوهش بیانگر این امر است که رضایت گردشگر و وفاداری جامعه ی بومی زمانی حاصل می شود که اول سیاست گذاری و برنامه ریزی روشن و جامعی وجود داشته باشد و، بعد از آن، بخش خصوصی با سرمایه گذاری در محیط بتواند شرایط را برای دیگر عوامل مؤثر به ویژه مدیریت منابع زیستی و اجتماعی فراهم کند.

وجه استنباط شده یک عامل عمده اثرگذار بر رقابت پذیری کشورهای مقصد است که بسیاری از گردشگران در هنگام انتخاب آن را مدنظر قرار می دهند؛ ازاین رو بخش اساسی از تبلیغات و برندسازی بر ارائه تصویر مقصد استوار است. هدف  پژوهش حاضر، بررسی تأثیر تصویر مقصد گردشگری بر ریسک درک شده و قصد رفتاری گردشگران داخلی برای بازدید مجدد از کویر مرنجاب بود. پژوهش از نوع کاربردی و جمع آوری داده ها از طریق پرسش نامه بود. حجم جامعه نمونه محاسبه شده توسط نرم افزار Sample Power با توان 08/0 و سطح اطمینان 95/0، درمجموع 176 نفر برای جامعه گردشگران داخلی به صورت تصادفی در فصل های پاییز و زمستان در محدوده کویر مرنجاب بود. برای تحلیل فرضیه ها از مدل سازی معادلات ساختاری توسط نرم افزار AMOS استفاده شد. همچنین برای بررسی اثر شاخص تجربه قبلی بازدید گردشگران بر وجه استنباط شده آن ها، آزمون F در نرم افزار SPSS به کار رفت. یافته های این پژوهش نشان می دهد که وجه استنباط شده در ابعاد مختلف با توجه به آزمون F در سفر مجدد به کویر مرنجاب اثرگذار بوده است. همچنین براساس مدل معادلات ساختاری و طبق نظر گردشگران، ریسک های امنیت و بهداشت با برازش 83/0 در علاقه به برگشت و بازدید مجدد مقصد، مهم ترین ریسک هستند که باید در برنامه ریزی های سفر به منطقه کویر مرنجاب به آن توجه شود. این مطلب نشان می دهد که گردشگران از نظر فرهنگی (34/0) و زیرساختی (49/0) مشکلی برای بازدید مجدد ندارند. درواقع ریسک ادراک شده در این دو شاخص بسیار کم است. درمقابل، ریسک ناشی از رعایت نشدن بهداشت (95/0) و ایمنی (88/0) اثر بیشتری بر بازدید مجدد گردشگران در هر مدت زمان دارد؛ علت این امر با توجه به کمبود آب و سرویس های بهداشتی مناسب، وضعیت تپه های ماسه ای، کنترل نشدن اتومبیل های مخصوص کویر و ماسه نوردی و رانندگی های خطرناکی هستند که در مسیرها به مرگ خیلی از افراد منجر شده است. این مطالعه ثابت می کند که تصویر مقصد گردشگری (TDI) از طریق ادراک ریسک گردشگری (TRP) به طور مثبت و درخورتوجهی بر قصد بازدید تأثیر می گذارد؛ بنابراین توصیه می شود که مدیران مقصد گردشگری به عوامل خطر درک شده توسط گردشگران بالقوه ای که در این مطالعه بررسی شدند، توجه کنند. همچنین در تحقیقات آتی توصیه می شود عواملی بررسی شود که مدیران مقصد گردشگری آن را کنترل نمی کنند؛ یعنی سیاست های دولت در رابطه با مدیریت مقاصد گردشگری در عصر جدید.