ترکیبات شیمیایی

هدف از این مطالعه، بررسی ترکیبات بار گردوغبار (شامل کانی شناسی، ژئوشیمی، عناصر سنگین و میکروارگانیسم ها) در غرب و جنوب غرب ایران و اثرات بررسی اثرات آن بر سلامت انسان است. به این منظور در طی پنج دوره رخداد گردوغبار در این منطقه، اقدام به نمونه برداری از ذرات گردوغبار شد و جهت تعیین مناطق منشأ و گستردگی رخداد گردوغبار در دوره های نمونه برداری شده، از تصاویر شاخص آئروسل سنجنده OMI و مدل HYSPLIT استفاده شده است. جهت تعیین بار گردوغبار از آنالیزهای XRD، XRF، جذب اتمی و بررسی های آزمایشگاهی برای تعیین میکروارگانیزم ها استفاده شد. نتایج نشان می دهد کانی های اصلی گردوغبار ورودی به غرب ایران شامل کربنات ها (کلسیت) و سیلیکات ها (کوارتز) است و فاز فرعی کانی ها نیز شامل ژیپس می باشد. هرگاه منشأ ذرات شمال شرق عربستان یا نواحی داخلی عراق در حوزه رسوبات تبخیری رودخانه های دجله و فرات باشد، نمونه های حاوی کانی ژیپس خواهند بود. همچنین اکسیدسیلیس (SiO2) و اکسید کلسیم(CaO)، ترکیبات شیمیایی غالب ذرات گردوغبار را شامل می شوند و درصد هریک از عناصر وابسته به منشأ گردوغبار متفاوت خواهد بود. میزان غلظت عناصر سنگین در تمام نمونه ها از حدمجاز تعیین شده برای سلامت انسان بیشتر بوده و میزان آن وابسته به مسیر انتقال ذرات و منشأ آن است و بیشینه آن در مناطقی است که ذرات بیشترین تماس را با آلاینده های صنعتی و شهری داشته اند و طولانی ترین مسیر را تا غرب و جنوب غرب ایران طی نموده اند. همچنین بیشترین میکروارگانیزم-های جدا شده شامل انواع باسیلوس برای باکتری ها و آسپرژیلوس برای قارچ ها است. گونه های شناخته شده میکروارگانیزم های فرصت طلب بیماری زا برای انسان و حیوان می باشند. بنابراین گردوغبار مهم ترین مخاطره برای سلامت ساکنان نواحی غربی و جنوب غربی ایران محسوب می شود.

دشت جنوبی اراک با 47 حلقه چاه برای تأمین بخشی از آب شرب شهر استفاده می‌شود. ارزیابی کیفی آب ازنظر ترکیبات شیمیایی و فلزات مسمومیت‌زا و تعیین منشأ آنها از مسائل جالب توجه در این دشت است. 52درصد از آب این چاه‌ها تیپ Ca-HCO3، 26 درصد Ca-Cl و 20 درصد Na-Cl دارند. غلظت حداکثر بعضی ترکیبات ازجمله NO3، Na، Ca، Mg، PO4، HCO3، SO4 و Cl، حاکی از زیادبودن آنها نسبت به استاندارد آب شرب ایران و استاندارد WHO است. از سویی با تعیین شاخص‌های آلودگی در فلزات سنگین مشخص شد آب‌ها کیفیت مناسب شرب دارند. آب‌های منطقه در مقایسه با استانداردهای آب شرب در حد مطلوب‌اند؛ اما بررسی حد آستانه به روش فراکتالی نشان داد غلظت ترکیبات شیمیایی بیشتر آب‌ها از حد طبیعی بیشتر است و در آستانة آلودگی قرار دارند. این بررسی نشان داد ترکیبات شیمیایی، نتیجة دو آلودگی طبیعی (هوازدگی، انحلال شیمیایی سنگ‌های کربناته و نفوذ آب شور) و انسانی‌اند. زیادبودن ترکیباتی چون Ca، HCO3 و Mg در آب‌های دشت اراک ناشی از انحلال سنگ‌های آهکی و دولومیتی ارتفاعات جنوبی و زیادبودن ترکیباتی چون Na و SO4 در آب‌های دشت امان‌آباد ناشی از نفوذ آب شور تالاب میقان اراک است. همچنین دفن زبالة دشت امان‌آباد، پساب شهرک صنعتی و فاضلاب شهری در دشت اراک، منشأ فلزات مسمومیت‌زایی چون Cu، Zn، As و Pb در آب‌های منطقه است.