ناظم

دکتر سیروس پرهام، در جلد اول کتاب «دستبافت های عشایری و روستایی فارس» اشاره می کند که نقش «ناظم» قشقایی را در بازار فرش تهران به نام «حاج خانمی» می شناسند. نگارنده در این پژوهش سعی بر آن داشته است که به روش توصیفی-تحلیلی و با گردآوری اطلاعات به صورت میدانی این حقیقت را آشکار سازد که سهوی در این مورد روی داده است و ناظم با حاج خانمی فرق دارد. طرح حاج خانمی یک نقش لچک ترنج با شبکه های لوزی-سان از گل های چند پر است که حوالی یک سده پیش در کاشان ابداع گشته و بعد به دیگر مناطق شهری بافت رسیده است. در مقابل، ناظم طرحی یک دوم است که اغلب در میان طایفه کشکولی از ایل قشقایی بافته می شود و سنتزی است از شیوه های نقش پردازی ایلیاتی و شهری. در ناظم نیم-سرو های مشبک بر کناره ها جای گرفته اند و پرده ای پر چین و شکن طرح را بر روی زمینه ای از یک گلدان هزار گل می گشاید. نقش های ناظم و حاج خانمی هویت های مجزا دارند.

این مقاله حاصل یک فعالیت میدانی و در ارتباط با قالی طرح ناظم قشقایی است که در کانون های اسکان چشمه رحمان و گل-افشان در شهرستان سمیرم از توابع استان اصفهان، به انجام رسیده است. طرح ناظم یکی از برجسته ترین طرح ها در میان انواع طرح های رایج در نظام بافندگی قشقایی است که امروزه با رویکرد و ساختاری متفاوت از گذشته در جغرافیای قشقایی -از استان فارس تا جنوب اصفهان(سمیرم)- بافته می شود. روند اسکان و یکجانشین شدن ایل و عشایر قشقایی منجر به تغییر شیوه زندگی و تحول بنیادین در تولید کمی و کیفی، کاربرد و ساختار دست بافته های قشقایی به ویژه قالی طرح ناظم در بُعد فن شناختی و زیبایی شناختی شد. این ابعاد در پژوهش حاضر مورد بررسی و تحلیل قرارخواهد گرفت. نوع تحقیق بنیادین و روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است. شیوه گردآوری اطلاعات به طور غالب، میدانی است. یافته های تحقیق حاکی از این است که تغییر شیوه زندگی از کوچ نشینی به اسکان(یکجانشینی) تأثیرات بنیادین و قابل توجهی را در روند تولید دست بافته های عشایری و به طور ویژه قالی های طرح ناظم داشته است. به گونه ای که فرآیند ذهنی بافی جای خود را به بافت از روی نقشه و الگو های شطرنجی داده-است. اندازه قالی طرح ناظم نسبت به گذشته کوچک تر شده و عناصر ساختار اصلی طرح (فضای محراب گون، نیم سروها، درخت هزارگل-گُلدان مرکزی و گل و برگ های افشان شده و شکل نعلبکی) دچار تغییرات اساسی شده است. تنوع رنگی به مدد حضور رنگ های شیمیائی نسبت به طرح قدیم، بیش تر شده است.