مغرب اوسط

بازرگانی و تجارت در مغرب اوسط، طی قرون دوم و سوم، با ورود دولت بنو رستم به عرصه ی قدرت، به رشد چشمگیری دست یافت. در این دوره، تاهرت مرکز رستمیان، به لحاظ تجاری به چنان موقعیت و جایگاهی دست یافت که توانست با بسیاری از شهرهای متمدن آن روزگار رقابت کند. این برتری و شکوفایی معلول تجارت گسترده بود که خود مرهون عوامل چندی چون موقعیت جغرافیایی مناسب تاهرت، قرار گرفتن در شاهراه های تجاری، فراوانی بازارها و مراکز تجاری و توجه ویژه امامان رستمی به تجارت در کنار مهاجرت های گسترده صاحبان مشاغل و حرف و دانشمندان و دانشجویان بوده است. روابط تجاری با سودان، اندلس و دولت های محلی منطقه مغرب، رشد تجاری این منطقه را شتاب بخشید و به تاهرت رونق بیشتری داد. این پژوهش سیاست های تجاری و اقتصادی و مناسبات بازرگانی رستمیان را مورد بررسی قرار می دهد تا با عنایت به آن، تصویری از موقعیت تجاری و بازرگانی تاهرت در عصر بنو رستم ارائه دهد.

هر حادثه یا روند تاریخی در کنار زمان، محدود به مکان و جغرافیا هم هست. در واقع جغرافیای تاریخی بررسی نقش عوامل و پدیده های جغرافیایی به ویژه جغرافیای طبیعی در شکل گیری رویدادهای تاریخی است. به عنوان نمونه مطالعه دقیق موقعیت برخی از شهرها نشان می دهد که انتخاب محل آن ها به هیچ وجه اتفاقی نبوده و ظاهرا طی فرآیندی کاملا دقیق صورت گرفته است. تلمسان، شهری در شمال آفریقا که در قرون میانه به پایتخت مغرب اوسط مشهور شده بود نمونه ای از یک شهر استراتژیک با قدرت مقاومت کم نظیر است. این شهر که بیش از سه قرن پایتخت دولت زیّانی یا بنوعبدالواد بود، (دولتی که از همه سو با دول متخاصم محاصره شده بود)، رکورد بیش ترین و طولانی ترین محاصره های نظامی و اقتصادی در شمال آفریقا را به خود اختصاص داده است اما در اکثریت قریب به اتفاق این حملات و محاصره ها، تاب آوری بالایی از خود نشان داده و همین تاب آوری به پایایی و تداوم دولت زیانی به مدت سه قرن انجامیده است. به نظر می رسد موقعیت منحصر به فرد جغرافیایی و موانع طبیعی دفاعی، در کنار قرار گرفتن بر سر چهار راه های مهم تجاری که موجب افزایش ثروت عمومی و سطح رفاه اجتماعی بوده است، به علاوه منابع سرشار آبی و دشت های حاصل خیز و زمین های کشاورزی که تامین آذوقه مورد نیاز مردم را تا حدود زیادی تضمین می کرد، عامل اصلی این تاب آوری شهری و در نتیجه پایایی و تداوم دولت زیانی به رغم دشمنان فراوان گردیده که در این مقاله ابعاد آن بررسی می شود.