معتصم

نزدیک به هفتاد و پنج سال از تأسیس بغداد توسط منصور عباسی می گذشت که یکی از جانشینان او به نام ابو اسحاق معتصم بالله سیاست انتقال دارالخلافه را در دستور کار خود قرار داد و بغداد را که تا آن زمان از حیث سیاسی و فرهنگی به جایگاه بی بدیلی در جهان اسلام دست یافته بود وانهاد و مرکز سیاسی خلافت را به شهر نوبنیاد سامرا منتقل نمود. این پژوهش با ژرف کاوی در زمینه هایی که منجر به اتخاذ این سیاست از سوی معتصم گردید، پیامدهای خواسته و ناخواسته ی آن را با تکیه بر داده های تاریخی مورد سنجش و ارزیابی قرار خواهد داد تا از این رهگذر،تصویر روشنی را از کامیابی ها و ناکامی های خلیفه در عملیاتی کردن سیاست یادشده به دست دهد.

دوران حیات امام هادی(ع)، با اواخر عصر اوّل و اوایل عصر دوم عباسی که هریک ویژگی خاصی دارند، هم زمان بود. معتصم و واثق در عصر نخست، و متوکل، منتصر، مستعین و معتز در عصر دوم عباسی از خلفای معاصر آن حضرت بودند. سیاست های هریک از آنان، بنا به تناسب و اقتضائات زمان متغیر بود؛ البته همه آنان به حضرت به دیده دشمن می نگریستند و از جایگاه وی هراس داشتند. با توجه به شهادت امام در عصر معتز و سیاست سخت گیرانه متوکل در برابر آن امام، این پرسش به نظر می رسد که خلفای قبل از آن دو، در قبال امام چه رفتاری در پیش گرفته بودند؟ آیا رفتار آنان با یکدیگر تشابه و تفاوت هایی داشته است؟ علل تنوع برخورد، ناشی از چه بوده است؟ پژوهش حاضر، با روش توصیفی تحلیلی و پس از بررسی تطبیقی، به این نتیجه دست یافت که تفاوت عمده ای میان سیاست های کلی عباسیان وجود نداشته است؛ اما متوکل و معتز، به دلایلی در برابر امام هادی(ع) سخت گیرانه تر عمل کردند و در نهایت، معتز به شهادت آن حضرت دست یازید.