عماد اصفهانی

مصادر اسلامی جنگهای صلیبی در طیفی وسیع از سنت های تاریخنگاری یافت می شوند که هر چند از زاویه نگرش مسلمین این جنگها را ارزیابی می کنند لیکن بواسطه نزدیکی به رویدادها و دسترسی به اسناد و روش علمی که تاریخنگاران اسلامی بویژه ابن اثیر به آن پایبند بوده اند از اعتبار بسیار برخوردارند. بررسی روش های تاریخ نگاری و ارزیابی شیوه علمی گزینش و چینش روایات مصادر اسلامی و میزان و حوزه اعتبار این روایات در جنگ های صلیبی مسائل تحقیق این مقاله اند. از این منابع ابن قلانسی درجنگ های اول و دوم صلیبی و عماد اصفهانی در جنگ سوم از اعتبار خاص برخوردارند. ابن اثیر که در کتاب الکامل خود علاوه بر روایات شفاهی و مشاهدات خود، از این منابع و مصادر دیگر استفاده فراوان کرده است لیکن در چینش روایات خود و ارزیابی و نقد و تحلیل روایات، هم در ساختار و هم در محتوای تغییر ایجاد کرده است و با توجه به کمیت و کیفیت روایاتش، جامع ترین و معتبرترین منبع اسلامی جنگهای صلیبی را ارائه نموده است.

جنگ های صلیبی، تأثیر عمیقی بر سرنوشت غرب و جهان اسلام برجای نهاد. در باب این جنگ ها، منابع تاریخ نگاری اروپایی ها، ایوبیان و حتی سلجوقیان در دسترس است. از این میان، آثار مورخان پرآوازه ای چون عماد اصفهانی، مؤلف الفتح القسی و ابوشامه، مؤلف الروضتین، از منابع اصیلِ مهم ترین رخداد نظامی و سیاسی تاریخ شامات و عصر ایوبیان محسوب می شوند. مسئله اصلی این است که نگرش این دو مورخ نسبت به صلیبی ها و جنگ های صلیبی چگونه بوده و تا چه اندازه در عنصر واقع نمایی اهتمام ورزیده اند. به نظر می رسد که این دو وقایع نگار، به طور کلی، به نقل روایات جنگ از موضع قدرت و برتری توجه داشته و گزارش ها را با نگرش آرمان گرایانه و به صورت فتح نگاری ثبت کرده اند. اثر ابوشامه تا حدّ چشمگیری برگرفته از کتاب عماد اصفهانی است. در این پژوهش، کوشش شده است تا با روش توصیفی تحلیلی، تاریخ نگاری دو اثر پیرامون جنگ های صلیبی و وجوه اشتراک و افتراق آن دو را تبیین و بررسی شود.