مطالب مرتبط با کلیدواژه
۱.
۲.
۳.
۵.
۶.
۷.
۸.
۹.
۱۰.
۱۱.
۱۲.
۱۳.
۱۴.
عصر جاهلی
حوزه های تخصصی:
صعالیک گروهی بودند که از دل جامعه ی جاهلی سربرآوردند و رو در روی آن قرار گرفتند. در این راستا، آنان دست به تمرد زدند و بر سنت ها و هنجا رهای اجتماعی، فرهنگی و ادبی شوریدند. بی شک هدف قرار دادن هنجارهای اجتماعی و پیوستن شمار قابل توجهی از اعضای جامعه ی جاهلی عرب به جریان صعالیک، حکایت از وجود یک اشکال اساسی در نظام اجتماعی موجود داشته است.
بررسی اوضاع و شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در این دوره، تصویری از یک ساختار معیوب و ناسالم در نظام قدرت را نشان می دهد. در این فضا، قدرت در انحصار طبقه ای خاص است و نهادهای فرهنگی دارای کارکردی ایدئولوژیک اند تا این وضعیت در جهت منافع عنصر مسلط استمرار یابد. از نقطه نظر مکتب روانشناسی آدلر، در این شرایط، ساختار بیمار قدرت، تحقیر را تکثیر کرده و منجر به ایجاد عقده ی حقارت می گردد. در پی ایجاد این احساس کهتری، میل به قدرت و مهتری شدیدا احساس می شود و سپس انواع مختلفی از واکنش ها و مکانیسم های جبرانی، متاثر از این گره روانی، بروز پیدا می کند.
از آنجا که به گواهی تاریخ، صعالیک نیز دارای چنین وضعیتی بودند، کوشش می شود تا بازتاب واکنش ها و شیوه های جبرانی، در اشعار شان نشان داده شود و بر اساس الگوی روانشناسی آدلر مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.
بررسی فن تشبیه در معلقه امرو القیس(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
امرو القیس معروف به ملک الضلیل از شعرای یمن و پیشرو شاعران طبقه اول دوره جاهلی است. دیوان اشعار او شامل 25 قصیده و چند قطعه است که مشهورترین قصیده او معلقه اوست که زبانزد خاص و عام است. گروهی از جمله زوزنی و خطیب تبریزی آن را شرح کرده اند و با دیگر معلقات چند بار به چاپ رسیده است. امرو القیس نخستین کسی است که قصاید را با گریه بر اطلال خیمه گاه معشوق آغاز کرده، نخستین کسی است که با ظرافت از عشق سخن گفته، نخستین کسی است که در اشعار خویش تصاویر بسیار زیبا به کار برده که بعدها مورد تقلید دیگران قرار گرفته، نخستین کسی است که در وصف های کوتاه پرمحتوا (تصویر زن، صحنه شکار، وصف اسب و شتر و شب) زبردستی نشان داده است و این به خاطر مسافرت های زیاد و معاشرت های دایمی اوست که قریحه او خوب پرورش یافته و به همین علت اشعارش مملو و آکنده از معانی تازه شده است .
امرو القیس از میان آرایه های ادبی به تشبیه علاقه خاصی داشته و بیشترین تشبیهات او حسی است و ماده تشبیه را از طبیعت بدوی یا از زندگی نوش خواری و لذت جویی خویش گرفته است. به طور کلی، در شعر جاهلی تشبیه و متعلقات آن نقش بسزایی دارد. تصویر، اصل مهمی از اصول صناعت شاعر جاهلی است که هیچ شعری از اشعار جاهلی خالی از آن نیست. امرو القیس در بین شاعران هم رده اش، بهترین تشبیه آفرین و معلقه او مملو از تشبیهات نغر است. در واقع او «صاحب فن تشبیه» در عصر جاهلی است و بعد از او تشبیهاتش مورد تقلید شاعران عرب و عجم گشته است.
تأثیر باورهای یهود در بازتولید نگاه جاهلی به حیات اجتماعی زن در جامعه اسلامی
حوزه های تخصصی:
قبـل از اسلام در منطقه جزیزﺓ العرب همانند سایر مناطق ، نگرش منفی به زن نگـاه غالب بوده است. اسلام این نگاه را متحول کرد. خلقت یکسان زن ومرد در گفتمان قرآن، تساوی آن ها را در کسب ارزش های معنوی وعدم تفاوت در مشارکت اجتماعی زن ومرد را به دنبـال داشت. این بینش در گفتمان نبوی با حضور زن در اجتماعات دینی و در عرصه ی علم آموزی و مشارکت در امور جنبه ی عینی و عملی به خود گرفت. با رحلت پیامبـر(ص) اراده ی جامعه ی اسلامی بر این اندیشه استوار شد که گفتمان اسلام در باب زن در حاشیه قرار گیرد. نگارنده بر آن است که عناصر ادیان و اقوام دیگر از جمله عناصر فرهنگ یهود در تقویت این جریان و باز تولید نگاه جاهلی به زن تاثیر گذار بودند. فرهنگ یهود که در بر گیرنده ی شاخص های نگاه منفی به زن در بعد اجتماعی بود،بانگاه جاهلی در این زمینه هم سویی یافت . نتیجه مبین آن است که سیاست خلفا در فراهم کردن زمینه برای نفوذ و رواج عناصر فرهنگ یهود به وسیله احبار نو مسلمان و راویان آن ها منجر به ظهور احادیث و روایت های شدکه هر چند به نام احادیث اسلامی به فرهنگ اسلامی راه یافت ،اما در حقیقت چیزی جز بازتولید نگاه جاهلی به زن نبود. از این رو ،آگاهی از آموزه های اصیل اسلامی از آموزه های جاهلی بازتولید شده به نام اسلام از اهداف این پژوهش است.
بررسی جامعه شناختی فرایندِ تغییراتِ ارزشیِ جامعه اسلامی در عصر معاویه(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم شاهد تغییرات اجتماعی گسترده ای به ویژه در زمینة ارزشها بود که در عصر معاویه (41 60 ق.) به نقطه اوج خود رسید. این رویداد را از منظرهای مختلفی می توان مورد بررسی قرار داد. نوشتار حاضر کوشیده است از منظر جامعه شناختی و مستند به داده های تاریخی که با روش اسنادی کتابخانه ای گردآوری شده است به بررسی این موضوع بپردازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که معاویه به عنوان نخستین حاکم اموی با بهره گیری از غفلت توده مردم از یک سو و استفاده از استراتژی زور وتزویر از دیگر سو توانست ابتدا قداست ارزشهای الهی را خدشه دار نماید و سپس از طریق باورهای ابداعی فرقه هایی مانند مرجئه و جبریّه، ارزشهای جاهلی و نژادپرستانه پیش از اسلام را زنده و مسیر حاکمیت دو باره آنها را هموار سازد. مقاله با حفظ نگاه تاریخی و رویکرد جامعه شناختی خود با این جمع بندی به پایان می رسد که حادثة جانسوز عاشورای سال 61 ق. مهمترین پیامد این تغییرات اجتماعی بود.
سنّت حِلف و کارکردهای آن در عصر جاهلی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
جامعه ی عرب در روزگاران پیش از اسلام، به دلیل ماهیت قبیله ای و برخوردار نبودن از حاکمیت سیاسی و نظم مدنی، متأثر از سنت هایی بود که روابط درونی و بیرونی قبیله را تنظیم می کرد. سطح متفاوت قدرت و اقتدار قبیله های پرشمار جزیرة العرب در روزگار جاهلی و زندگی مشحون از جنگ و ستیزی که طبیعت خشن عربستان بر ساکنان خود تحمیل می کرد و سنّت ها و آدابی که جامعه ی قبیله ای عرب با خود داشت، زمینه را برای افزایش بحران های اجتماعی هموار می کرد.
پرسش اساسی ای که این مقاله حول محور آن سامان یافته، این است که، در چنین شرایطی جامعه ی قبیله ای عرب، چه راه بردی برای مهار بحران و یا فرو کاستن آن اتخاذ می کرد؟ براساس یافته های این نوشتار، به نظر می رسد جامعه ی قبیله ای عرب در نبود نظم و حاکمیت سیاسی متمرکز- برای آن که بتواند با سازوکارهای خویش به تنظیم و تعدیل مناسبات اجتماعی بپردازد- به اندیشه ی پی افکندن سنتی روی آورد که از آن به عنوان «حلف» یاد شده است.
به علاوه، در این مقاله سعی بر آن است تا با تکیه بر داده های تاریخی و توسّل به روش توصیفی- تحلیلی به تبیین حلف و شیوه های انعقاد گونه های مختلف آن و نیز کارکردهای ویژه ای پرداخته شود که جامعه ی عرب جاهلی از آن برخوردار بوده است.
فرهنگ یهود و تأثیر آن در بازتولید نگاه جاهلی به جایگاه زن مسلمان در خانواده(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
در دوران قب ل از اسلام در منطقه جزیرة العرب همانند سایر مناطق، نگرش منفی به زن نگ اه غالب بوده است. اسلام این نگرش را متحول کرد. در گفتمان قرآن با تاکید بر خلقت یکسان زن ومرد و تبیین بینش اسلام در مورد تشکیل خانواده، زن از هویتی مشترک با مرد و از موقعیت بهتری در عرصه خانواده برخوردار شد. در پی رحلت پیامب ر(ص)، اراده جامعه اسلامی بر این اندیشه استوار شدکه گفتمان اسلام درباره زن در حاشیه قرار گیرد. نگارنده بر آن است که عناصر ادیان و اقوام دیگر، از جمله عناصر فرهنگ یهود، در تقویت این جریان و باز تولید نگاه جاهلی به زن تأثیر گذار بوده است. فرهنگ یهود که در بر گیرنده شاخص های نگاه منفی در بُعد جایگاه زن در خانواده بود، بانگاه جاهلی در این زمینه هم سویی یافت. نتیجه پژوهش حاضر آن است که سیاست خلفا برای فراهم کردن زمینه نفوذ و رواج عناصر فرهنگ یهود به وسیله احبار نومسلمان و راویان آن ها، منجر به ظهور احادیث و روایت هایی شد که هر چند به نام احادیث اسلامی به فرهنگ اسلامی راه یافت، در حقیقت چیزی جز بازتولید نگاه جاهلی به زن نبود. از این رو، آگاهی از آموزه های اصیل اسلامی از آموزه های جاهلی بازتولید شده به نام اسلام از اهداف این پژوهش است.
بررسی نظریه حجاب حداقلی دربارﺓ وضعیت پوشش در عصر جاهلیت و صدر اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
نظریﮥ حجاب حداقلی ازجمله نظریه های ارائه شده دربارﺓ حجاب شرعی است. طرفداران این نظریه مدعی اند که در فرهنگ عمومی و رایج قبل از بعثت، برهنگی حتی در ناحیه شرمگاه وجود داشته است؛ به گونه ای که برای مردان و زنان آن عصر، این مسئله امری عادی بوده است و احساس بدی نیز بدان نداشته اند. باوجود این وضعیت، شریعت مقدس اسلام تنها قادر بود که از آنها بخواهد برهنه راه نروند و الزام بانوان به پوشش موی سر و گردن و ساق پا در شریعت اسلام دور از انتظار است. در این مقاله با جستاری در منابع تاریخی و ادبی کهن و معتبر، به ویژه اشعار شاعران عصر جاهلیت، وضعیت پوشش بانوان در آن عصر بررسی شد؛ همچنین ادعاهای طرفداران حجاب حداقلی ارزیابی شد و چنین نتیجه گیری شد که برخلاف ادعای مطرح شده، فرهنگ رایج در آن عصر فرهنگ پوشش بوده است و مردمان آن عصر، به ویژه بانوان، برای پوشش قسمت های مختلف خویش، حتی موی سر، از لباس های دوخته و نادوخته متنوعی استفاده می کردند.
نقش شیوخ قبایل در تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی عصر جاهلی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
مهم ترین مؤلفه و رکن سیاسی و اجتماعی جامعه عصر جاهلی، نظام قبیله و عصبیت مبتنی بر آن است، قبیله که در جایگاه دولت یا قدرت سیاسی قرار می گیرد، به وسیله شیوخ مدیریت شده، افراد قبیله نیز تحت اطاعت محض شیوخ قرار داشتند. رؤسای قبایل مسئولیت تمامی شئون زندگی افراد قبیله را در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و دینی بر عهده داشتند. به سبب همین نظام قبیله ای، شیخ یا رئیس قبیله باید از برخی ویژگیها و صفات اخلاقی مانند بخشندگی و سخاوت، تواضع و بردباری، فصاحت بیان، و خلق نیکو، و صفات نسبی مانند اصالت در نسب، و همچنین ویژگیهای مدیریتی مانند شجاعت و دلاوری، سن بیشتر، درایت رأی و عقلانیت سیاسی برای احراز این مقام برخوردار باشد. این مقاله با بهره گیری از منابع اصلی، در پی واکاوی حدود و محدوده اختیارات اجرایی، ویژگیها و نحوه اعمال مدیریت او است، تا بدین نکته پاسخ دهد که تا چه میزان شیوخ و رؤسای قبایل در تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عصر جاهلی نقش دارند.
تصویر عفت وپاکدامنی زن در آیینه ی شعر جاهلی
حوزه های تخصصی:
شرم و حیاء به عنوان یک فضیلت اخلاقی مورد توجه تمامی ادیان بوده و هست. نویسنده این جستار قصد نموده است،با روش تحلیلی-توصیفی و با استناد به منابع مطالعاتی و کتابخانه ای به واکاوی آن دسته از اشعار جاهلی که محوریت آن زن است، بپردازد تا بازتاب حیاء وپاکدامنی زن ، به عنوان ارزنده ترین خصلت معنوی وی را برای مخاطب به نمایش بگذارد.شکی نیست که هنر واقعگرا تصویر زندگی است. شعر نیز، به عنوان یکی از مصادیق هنرهای زیبا در همه ی انواع و همه ی مراحلش انعکاس زندگی بشریّت بوده است. شعر جاهلی نیز به عنوان گونه ای از شعر غنائی،تصویری ازامیال واحساسات وعواطف شاعر است ،همچنین صحنه ای است که در آن،نمونه هایی ازفضائل وخصلتهای ارزنده ی شاعر ویا ممدوحانش به نمایش گذاشته شده است.صفات ارزشمندی که علاقه ی شدید به شرافت قبیله، باعث پدیدار گشتن آن بوده است. نویسنده، در این مجال اندک کوشده است ابتدا جلوه هایی از پاکدامنی زن جاهلی در شعر آن عصر را بیان نماید. سپس به ذکر مصادیقی از نمود عفت در رفتار و نگاه و کلام زن پرداخته و در بخش نهایی، به نوع پوشش زن جاهلی اشاره نموده است.
بررسی پیمان قبیله خزاعه و عبدالمطّلب و اثرآن بر روابط با پیامبر(ص)(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
با توجه به زندگی قبیله محور اَعراب در دوره جاهلیت، آگاهی از اخبار قبایل و نقش آفرینی آنها در تحولات اجتماعی، می تواند علاقه مندان به تاریخ اسلام را در فهم بهتر حوادث آن روزگار یاری رساند. مسئله اصلی پژوهش حاضر، بررسی دلایل هم پیمانی قبیله خزاعه با عبدالمطّلب و پیامدهای آن در روابط با پیامبر(ص) است. یافته های پژوهش، بر پایه اطلاعاتِ گردآوری شده از منابع دست اوّل کتابخانه ای، نشان می دهد که این پیمان، نوعی همگرایی سیاسی و اجتماعی به شمار می رفته است. عبدالمطّلب بعد از اختلاف با عمویش نوفل بن عبدمناف که بر سر تصاحب املاک و مناصب وی صورت گرفت، برای تحکیم موقعیتش در مکه، با قبیله خزاعه پیمان دوستی بست؛ زیرا خزاعیان از نظر جمعیت، نیرو و امکانات و موقعیت اجتماعی، در کنار قریش و کُنانه، از قبایل مهم به شمار می رفتند. بنی خزاعه نیز با توجه به شخصیت قابل احترام عبدالمطّلب، پیمان با ایشان را در تأمین منافع تجاری و بازیابی قدرت گذشته خویش، مؤثر دانستند و از پیشنهاد عبدالمطّلب استقبال کردند. این پیمان، در روابط محبت آمیز و احترامِ متقابل بین خزاعه و پیامبر(ص) تأثیر مهمی بر جای گذاشت و موجب حمایت خزاعیان از دعوت نبوی گردید.
جایگاه حقوقی و اجتماعی زنان در گذار از دوران جاهلی به اموی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)
حوزه های تخصصی:
بر پایه شواهد تاریخی، زنان در جامعه عرب پیشا اسلام یا عصر جاهلی، از همان جایگاه و حقوقی برخوردار بودند که دیگر زنان جوامع بدوی و عشیرتی روزگار کهن بهره مند بودند. هنگامی که پرتو اسلام بر جامعه عرب تابیدن گرفت، زمینه ارتقای منزلت اجتماعی زن فراهم شد، اما با برآمدن امویان، افکار جاهلی زنده شد و بار دیگر زنان از دیده جامعه مردسالار و سنتی، هدف تهدیدها و آسیبها قرار گرفتند. پژوهش حاضر با طرح این فرضیه که « احیای ارزشها و هنجارهای قومی و جاهلی در عهد امویان در تغییر وضعیت زنان از ایده آل اسلام به وضعیت مقرر عهد جاهلی موثر بوده است » بر سر آن است تا به شیوه مطالعات نظری و بر مبنای استناد به منابع معتبر تاریخی، چگونگی و چرائی احیای ارزشها و هنجارهای قومی و جاهلی در عهد امویان و تاثیر آن بر وضعیت زنان در تغییر از ایده آل اسلام به وضعیت عهد جاهلی را به بحث بکشاند. نتیجه تحقیق نشان می دهد،گرچه اسلام و دعوت پیامبر (ص)، امری فراتر از مسایل قومی و قبیله ای بود، اما در جامعه سنتگرای عرب، در چارچوب ارزش ها و قواعد قبیله ای فهم شد و مبنای عمل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی قرار گرفت و با روی کار آمدن بنی امیه تعصبات جاهلی عربی بیش از پیش جلوه نمود. بازگشت جاهلیت در تمامی ابعاد زندگی مسلمانان خاصه انحطاط منزلت زن در جامعه و خانواده در اثر اختلال در روند تعمیق فرهنگ اسلامی بعد از پیامبر (ص) از جمله پیامدهای آن بود.
درخشش زبان و واژگان فارسی در شعر أعشی أکبر(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات ادبیات تطبیقی سال پانزدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۵۷
385 - 400
حوزه های تخصصی:
ایران و پادشاهان فارس چون یکی از تمدن های باستان و قدیم کره خاکی به حساب می آیند، توانسته اند نظر ملت های مختلف از جمله أعراب را به خود جلب نمایند و اعشی اکبر که شیفته این تمدن و رفتار فارس ها شده بود با رفت و آمد و مدح و وصف پادشاهان و بزرگان ایرانی چون کسری انوشیروان و شاهپور ، جای خود را در دستگاه حکومتی و دربار فارس ها باز کرد و شعرش سرشار از واژه های فارسی شد که وی از فارس ها به عاریت گرفت و نحوه نگارش و انشاء آن الفاظ هم عیناً مانند همانی بود که در میان فارس ها متداول بود. این تحقیق که در نوبه خود یکی از مقالات خاص در حوزه ادبیات تطبیقی و آن هم تطبیق در میان دو زبان فارسی و عربی، بر آن است تا با ذکر واژگان فارسی در میان ابیات شعری به جای مانده از اعشی ، آن ها را بیان و درخشش زبان فارسی را در دیگر زبان ها مخصوصاً زبان عربی نشان دهد.
گونه شناسی سنت های سوگواری در عصر جاهلی
حوزه های تخصصی:
سوگواری و عزاداری رسمی است که از گذشته تا کنون در زندگی اجتماعی بشر بوده و بخشی از آداب و رسوم جوامع و اقوام به آن اختصاص یافته است. شناخت و تبیین آیین های سوگواری عصر جاهلی، گامی در راستای آگاهی به زمینه صدور برخی احکام اسلامی مرتبط با سوگواری و معیاری برای شناخت سنت ها و شیوه های نادرست آن است که گاه تا پس از ظهور اسلام نیز استمرار یافته است. به همین منظور در این نوشتار، با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر داده های اسنادی-کتابخانه ای، مواجهه با مصیبت، در دو گونه سوگواری عمومی و گزارش های سوگواری شیوخ قبایل عصر جاهلی بررسی شد. بر اساس یافته های پژوهش، برخی از رفتارها مانند نیاحه و آسیب زدن به بدن و نظیر آن، با وجود اینکه ممکن است در لحظه مصیبت، رنج مصیبت دیدگان را بکاهد، اما در برخی موارد خرافی و مذموم است.