روش نقد تاریخی

یکی از مهم ترین روش های مطالعات متنی، به عنوان پایة مطالعات دینی، روش نقد تاریخی است. این روش از حدود قرن هیجده در باب کتاب مقدس شکل گرفت. یکی از کتاب هایی که به شدت مورد توجه پروتستانیزم قرار گرفت، کتاب ایوب بود. تلاش برای بازسازی واقعیت های گذشته، فارغ از تأثیر هرگونه دگما یا مبانی عقیدتی یا تفاسیر سنتی، نشان می دهد که این کتب از جمله کتاب ایوب، به معنای واقعی خود تألیفی نیستند، بلکه تحریری می باشند؛ و چندین مؤلف یا محرّر دست اندرکار ویرایش، تدوین و جرح و تعدیل آن در دوره های مختلف زمانی بوده اند. این تحقیق، با نظر به مراحل مختلف نقد تاریخی به نقد منابع، نقد صوری و نقد تحریری کتاب می پردازد و با هدف پرداختن به فرایند پیچیده چگونگی ویرایش و تدوین به این نتیجه می رسد که سنت های پیشین و پراکنده در میان یهود، به عنوان واحدهای کوچکتر به تدریج راه خود را درمیان واحدهای بزرگتر کانن عهد قدیم باز کرده اند. ازاین رو، می توان گفت: تفسیر و فهم ادبیات یهود، به مثابه تفسیر و فهم تاریخ یهود می باشد.

محمد ارکون، یکی از اندیشمندان معاصر عرب است که سهمی ویژه در تحول فهم و برداشت از تاریخ در مطالعات معاصر دارد. در این نوشتار که ویژه بازخوانی روش او برای فهم تاریخ اسلام است، ابتدا مفهوم روش شناسی تاریخی بیان شده و پس از مرور روش های پژوهشی عامّ ارکون، روش نقد تاریخی او مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است. وی که این روش را برای بررسی یکی از مهم ترین ادوار تاریخ اسلام، یعنی عصر امویان و عباسیان به کار بسته است، با هجرت از فقه اللغه و نقد شیوه های مطالعاتی مستشرقان و اندیشمندان مسلمان، روشی نو را در مطالعه تاریخ اسلام به کار برده که تحلیل های عقلی و نقد منابع تاریخی، از جمله مهم ترین مؤلفه های آن به شمار می رود

بررسی روش های مورد استفاده قرآن پژوهان غیر مسلمان یا به اصطلاح مستشرقانِ قرآن پژوه، از جدیدترین موضوعات درخور توجه در مطالعات قرآنی است. در این تحقیق تلاش شده تا برخی از مهم ترین روش های قرآن پژوهی مستشرقان، هرچند به صورت مختصر، کشف، تبیین و تحلیل شود. روش های قرآن پژوهی مستشرقان، ضمن تأثیرپذیری از پارادایم های فکری علمیِ رایج در غرب و نقد کتاب مقدس، متنوع است که مهم ترین آن ها، یعنی روش نقد متنی و روش نقد ادبی، از زیر روش های نقد تاریخی به معنای عام آن، روش نقد پدیدارشناسانه و روش نقد تطبیقی مدّنظر این تحقیق است. برونداد آن نیز این بوده که این روش ها غالباً همان نگاه عهدینی را بدون توجه به تفاوت های ماهوی و زمینه ای قرآنِ وحیانی با متون عهدینِ تحریف شده، به قرآن کریم داشته اند و قرآن را به مثابه متنی بشری تلقی کرده و روش های سازگار با جهان بینی مادی و خاصِ متون بشری را بر آن تحمیل کرده اند.