مطالب مرتبط با کلیدواژه

شعر آیینی


۱.

مضامین تعلیمی در شعر آیینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادبیات تعلیمی سال ششم پاییز ۱۳۹۳ شماره ۲۳

کلیدواژه‌ها: شعر تعلیمی شعر آیینی مدیحه و منقبت مرثیه و سوگ سروده

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۳۶ تعداد دانلود : ۱۱۸۰
شعر تعلیمی، پیشینه ای کهن در ادب فارسی دارد و شعر آیینی را یکی از گونههای آن است. این قسم از شعر در دهههای اخیر از رونق بیشتری برخوردار بوده است و آن را در میراث ادبی گذشته فارسی با عنوانهایی همچون ادبیات دینی، ادبیات مذهبی، ادبیات مناسبتی و مانند این ها میشناسیم. این مقاله می کوشد تا تعریف شعر آیینی، ویژگیهای چشمگیر این نوع شعر، درون مایه شعر آیینی از دیدگاه تعلیمی و اندیشه های تعلیمی در انواع شعر آیینی را مورد بحث و بررسی قرار دهد و طیف گسترده حضور این قسم از شعر را که در برگیرنده سرودههای توحیدی، مدح و منقبت مذهبی و سوگ سرودههای مذهبی در ادب فارسی است نشان دهد و از دریچه ادبیات تعلیمی به بررسی این گونه سرودهها بپردازد.
۲.

عبرتهای عاشورایی در ادب آیینی معاصر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب غنایی سال شانزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۳۰ 31-52

کلیدواژه‌ها: پند و عبرت عاشورا ادبیات معاصر شعر آیینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۳ تعداد دانلود : ۵۰۰
نهضت عاشورا یکی از مهمترین وقایع زنده و پویای تاریخ اسلام است. بسیاری از شاعران و سخنوران در سرودههای خود با تأثیر از آن، جانهای تشنه مشتاقان و طالبان حق را سیراب نموده-اند؛ بهطوریکه امروز ما با اقبال گسترده شاعران در ادبیات عاشورایی مواجه هستیم. با توجه به اینکه نهضت عاشورا بر مبنای اختلاف در دو نگرش حق و باطل شکل گرفته است؛ بنابراین ماهیت این واقعه تبیین مرز خوبیها و بدیهاست و نشان از رویارویی چهره حسینی در مقابل چهره یزیدی دارد. شاعر معاصر که شاعری آگاه و ژرفبین است و زوایای این نگرشها از نگاه تیزبین او مغفول نمانده است، به درستی سعی در بیان اثبات حقطلبی حسین)ع( و دنیاطلبی یزید در شعر عاشورایی دارد. مقاله حاضر به بررسی مفاهیم مثبت و منفی در دو جبهه حق و باطل میپردازد. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی انجام شدهاست .پرکاربردترین مضمون عبرتهای عاشورایی شهادت-طلبی، بصیرت، عدالت و احیای دین است که به ترتیب بیشترین تأثیر را بر شاعران مورد مطالعه داشتهاست و اسرافیلی، ژولیده، حسینی، حمیدزاده و باقری بیشترین میزان عبرتهای عاشورایی را در شعر خود به کار بردهاند.
۳.

غدیر در آیینه شعر آیینی عراق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوی سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 119-141

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع) غدیر شعر آیینی شعر عراق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۱ تعداد دانلود : ۵۱۹
شعر آیینی تجلی ارزش های ملی- میهنی و یا ارزش های دینی و مذهبی است. آنچه امروز به عنوان شعر آیینی شناخته می شود، بیشتر تجلی گاه ارزش های دینی و مذهبی چون توحیدیه ها، مناجات نامه ها، اشعار عرفانی و به ویژه اشعاری در مدح و رثای اهل بیت (ع) است. واقعه غدیر یکی از مهم ترین مضامین اشعار آیینی در طول تاریخ به ویژه در میان شاعران شیعی است. شیخ احمد وائلی، آیت الله سید محمد جمال هاشمی گلپایگانی، سید رضا موسوی هندی و عبدالمحسن ابوالحب جملگی از عالمان دینی عراق اند که در کنار علوم دینی در شعر نیز طبع آزمایی کرده اند. مجموعه اشعار این شاعران سرشار از چکامه هایی در مدح یا رثای اهل بیت(ع) است. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف معرفی شاعران آیینی عراق و نیز تبیین نقش شعر آیینی این سرزمین در تثبیت و ترویج رویداد غدیر و سیره علوی، اشعار شاعران برگزیده را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. یافته های این پژوهش نشان دهنده این است که مهم ترین محور محتوایی غدیریه این شعران، تبیین جایگاه برجسته امام علی(ع) و بیان اوصاف و فضایل آن حضرت است که خود می تواند قوی ترین استدلال برای اثبات حقانیت وی در تصدی مقام خلافت و جانشینی رسول خدا(ص) باشد
۴.

بازخوانی واقعه غدیر در دو غدیریه احمد محمّد الشّامی و ادیب الممالک فراهانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاوش نامه ادبیات تطبیقی سال نهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۳۴

کلیدواژه‌ها: ادبیات تطبیقی شعر آیینی غدیر احمد محمد شامی ادیب الممالک فراهانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۵ تعداد دانلود : ۳۷۷
بازخوانی رویدادهای مهمّ تاریخی و به ویژه مذهبی، ازجمله موضوعات مورد توجّه شاعران مسلمان است. واقعه غدیر خم، یکی از مهم ترین این رویدادهای تاریخی است که در شعر بسیاری از شاعران معاصر بازخوانی و تحلیل شده است. جستار پیش رو ضمن معرّفی دو شاعر شیعه عرب و فارس، یعنی احمد محمّد شامی و ادیب الممالک فراهانی، نحوه نگرش آن دو را نسبت به این رویداد مهم سنجش و ارزیابی کرده است. یافته های پژوهش که در چارچوب مکتب آمریکایی ادبیّات تطبیقی و با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده، بیانگر آن است که هردو شاعر، با هدف تأکید بر لزوم پیروی از حاکمان مسلمان از بُعد سیاسی زندگانی حضرت علی (ع)، ضمن بازخوانی این واقعه در کنار برشمردن برخی حوادث مهمّ روزگار حضرت علی (ع)، قصیده خود را به پادشاه روزگار خود تقدیم کرده اند؛ همچنین یافته ها نشان دهنده برخی تفاوت ها و شباهت ها در شعر دو شاعر است. مهم ترین شباهت های دو قصیده، مقدّمه غزلی و استناد به آیات قرآنی و احادیث است. درمورد تفاوت میان دو قصیده نیز می توان گفت احمد شامی بیشتر توجّه خود را به شخصیّت حضرت علی (ع) و صفات ایشان و نیز حوادث پیش و پس از واقعه غدیر معطوف کرده و کمتر به جزئیات آن پرداخته است؛ درحالی که ادیب الممالک، حادثه غدیر را با جزئیات بیشتری مطرح کرده و کمتر به حوادث دیگر اشاره کرده است.
۵.

واکاوی درون مایه شعر رضوی در سروده های شاعران معاصر ایلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ ایلام دوره ۲۰ پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۶۴ و ۶۵ 178 - 198

کلیدواژه‌ها: شعر ایلام شعر آیینی امام رضا (ع) نوستالژی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۷ تعداد دانلود : ۳۱۴
از مهمترین درون مایه های شعر آیینی ایلام پرداختن به مدح و منقبت ائمه اطهار (علیهم السلام) است. بسیاری از شاعران معاصر ایلامی به سبب گرایش به مذهب تشیع، همواره عشق و ارادت خود را به معصومین (علیهم السلام) در لابه لای اشعارشان به زیبایی منعکس کرده اند. در این میان عرض ارادت و اظهار ادب به پیشگاه امام هشتم (ع) نمود چشمگیری داشته است. شاعران رضوی سرای ایلامی بارگاه نورانی آن امام همام را ملجأ آلام درونی خود یافته و با دیدی نوستالژیک از آن یاد کرده اند. گاه آن حضرت را به شفاعت خوانده و گاه آرزوی زیارت آستانش را در دل نشانده اند، گاه در غم شهادتش نالیده و گاه از فرخندگی میلادش به خود بالیده اند و بدین گونه در اثبات حقانیت و ولایت و بیان ارزش های والای امام، شعر خود را به زیور مدح ایشان آراسته اند. در این مقاله نگاه این شاعران به آن امام همام با بررسی هفده مجموعه شعری به شیوه توصیفی- تحلیلی واکاوی شد. از یافته های تحقیق حاضر آن است که مهمترین شاخصه شعری در بیان مضامین رضوی در شعر شاعران ایلامی وجود بعد نوستالوژیک است که توانسته است اشتیاق شاعران به زیارت امام و غم دوری و غربت از آستان مقدس آن حضرت را به خوبی تداعی کند.
۶.

تجلی حضرت امیرالمومنین در عرفان و شعر

نویسنده:
منبع: فقه و حقوق نوین سال اول بهار ۱۳۹۹ شماره ۱

کلیدواژه‌ها: امام علی شاعران گذشته و معاصر شعر آیینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۳ تعداد دانلود : ۷۷۹
بی شک حضرت علی ۷ اسطوره و آیینه تمام نمای مردانگی و مروت است،امام علی کسی است که، نه تنها با اندیشه و سخنش، بلکه با وجود و زندگی اش، به همه دردها و نیازها و همه احتیاج های چندگونه بشری، در همه دوره ها، پاسخ می دهد، ارادت و علاقه اکثر شاعران گذشته و معاصر به حضرت امیر۷ چنان زیاد است که فقط گردآوری اشعار و متونی که درباره مدح امام علی۷ و در سوگ آن حضرت سروده اند نیازمند سال ها وقت است . نوشتار حاضر به صورت توصیفی و تحلیلی به اشعار برخی از معروف ترین شعرای فارسی گوی گذشته و معاصر پرداخته و همچنین به وجود آمدن شعرهای آیینی در دوره اخیر اشاره ای کوتاه دارد.تا شاید فقط بتواند گوشه ای از عشق به مولا را در ادب فارسی بیان کند .
۷.

شعرسپید آ یینی

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۸ بهار ۱۳۹۵ شماره ۲۷ 9 - 28

کلیدواژه‌ها: شعر سپید شعر آیینی روزگار معاصر عاشورا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۷ تعداد دانلود : ۳۱۶
در جریان شعر نو و اتفاقات ادبی بعد از انقلاب نیما ،شاعران زیادی،انواع ادبی تازه ای را،با مضامین اجتماعی و سیاسی  آمیختند و در این حوزه دست به تجربه زدند. اما تعداد انگشت شماری،بنا به دلایلی،به موضوعات مذهبی و دینی پرداختند. آن چه در این پژوهش مورد توجه است ،پیشینه ی شعر سپید آیینی و معرفی آثاری است که بعد از انقلاب و تحت تاثیر آموزه های عاشورایی و مفاهیم ارزشمند آن ،توانستند جریان تازه ای را، به شعر معاصر تزریق کنند. این جریان امروز، به عنوان رویکردی قابل اهمیّت در بین شاعران ،در حال تجربه اندوزی است.هدف از این تحقیق نقش شاعران جریان ساز پیش از انقلاب،در تقویت بنای این نوع ادبی و بررسی مؤلفه های شعر سپید،در شعر شاعران  نوگرا و میزان موفقیت آن،به عنوان یک نوع ادبی با محتوایی آیینی ، می باشد.
۸.

بررسی سندی و دلالی حدیث موسوم به سیب معراج و بازتاب آن در شعر شاعران آیینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال دوازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲۴ ۲۸۵-۳۱۲

کلیدواژه‌ها: معراج پیامبر (ص) حضرت زهرا (س) حدیث سیب بهشتی شعر آیینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۸ تعداد دانلود : ۴۰۳
حدیث اعطای سیب بهشتی به پیامبر2 در معراج و تأثیر آن در شکل گیری نطفه حضرت زهراu با اینکه در بسیاری از منابع اسلامی ذکر شده، باز هم عده ای با دیده تردید یا انکار بدان نگریسته و آن را متروک، مرسل و ضعیف دانسته و از نقل آن خودداری کرده اند. اما اغلب مفسران و دانشمندان اسلامی، ضعف از جهت مضمون را با تقویت و دلالت روایات فراوان دیگر، برطرف و نتایج قابل توجهی را از متن آن استنتاج کرده اند. یکی از اشکالات وارد بر این حدیث، آن است که اکثر صحابه و تابعین، زمان معراج را در بازه سال های دهم تا دوازدهم بعثت دانسته اند که در این زمان با توجه به نقل مشهور درباره زمان تولد حضرت زهراu، سال پنجم بعثت، ایشان تقریباً هفت ساله بوده اند. ازاین رو، حدیث مذکور را از درجه اعتبار ساقط دانسته اند. این نگاشته، علاوه بر بررسی سیر تاریخی این حدیث و اختلاف آراء مفسران و اندیشمندان اسلامی درباره زمان معراج و تولد حضرت زهراuدر متون و منابع اسلامی، سعی دارد تا ضمن اثبات مسئله تعدد معراج، بازتاب این حدیث را به دلیل شهرت فراوانش، در شعر شاعران آیینی، تحلیل و بررسی کند.
۹.

نمود ایدئولوژی در لایه های بلاغی و زبانی شعر آیینی معاصر در سه دهه اخیر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فنون ادبی سال دوازدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۳۳) 153 - 174

کلیدواژه‌ها: شعر آیینی سبک عناصر شعری مبانی ایدئولوژیک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۹ تعداد دانلود : ۴۱۸
شعر آیینی در دهه های اخیر قلمروهای معنایی، تصویری و ساختاری جدیدی را تجربه کرده است. این گونه شعری به منزله یک متن ایدئولوژیک، ظرفیت تحقیق و بررسی از این حیث را داراست. پیوند معنادار عناصر شعری با یکدیگر را می توان با واکاوی در اجزای زبانی و بلاغی شعر یافت. برخی از متون بافتی ایدئولوژیک دارند و آرمان های اجتماعی مذهبی یا فرهنگی گروه خاصی را در خود نهفته دارند. یکی از راه های پی بردن به این باورهای و آرمان های جمعی، تحلیل عناصر زبانی و بلاغی شعر برمبنای اعتقادات و نگرش های نویسندگان و شاعران است. این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه انجام شده است، به این مسئله می اندیشد که ایدئولوژی خاص شعر آیینی را چگونه می توان با کالبدشکافی زبانی و بلاغی ردیابی کرد؟ به تعبیری دیگر کدام گزاره های بلاغی و زبانی بیشتر توانسته اند محمل القای اندیشه و نمایش ایدئولوژی خاصی باشند؟ بررسی ها نشان می دهد از نظرگاه زبانی به ترتیب واژگان نشان دار، تأکیدها و تکرارها، وجهیت افعال و بیشترین رابطه را با کلیت متن ایجاد کرده و باعث آفرینش و هدایت حوزه اندیشگانی شعر شده اند. ازحیث بلاغت نیز استعاره و تلمیح به شکل معناداری توانسته اند چندین برابر دیگر سازه های بلاغی، مواضع ایدئولوژیکی شاعران را نشان دهند.
۱۰.

تحلیل و آسیب شناسی محتوایی شعر آیینی شاعران کاشان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاشان شناسی دوره ۱۲ پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۳) 85 - 112
تعداد بازدید : ۴۳۷ تعداد دانلود : ۲۱۳
شعر آیینی، شعری متعهد و متأثر از آموزه های دینی، حکمی، اخلاقی و سرشار از معارف اسلامی است که در خدمت ارزش های دینی قرار دارد. با توجه به فضای مذهبی حاکم بر شهر کاشان و موقعیت اجتماعی و فرهنگی آن، می توان گفت که شعر آیینی در کاشان، بخش مهمی از ادبیات منظوم را به خود اختصاص داده است و شاعران کاشانی بسیاری در این حوزه فعالیت داشته و دارند. تاریخچه شناخت دین و آموزه های آن، مؤید این مطلب است که انحرافات و کج اندیشی ها، خرافات و اندیشه های باطل، هیچ گاه از این حوزه جدا نبوده و نیست؛ پس باید کوشید تا ضمن بررسی این آسیب ها، زمینه شناخت صحیح از ناصحیح و سره از ناسره را برای مخاطبان این گونه ادبی و آیینی فراهم کرد. آسیب شناسی شعر آیینی در شمار یکی از آسیب شناسی های دینی، بیشتر به بررسی ضعف ها، نقص ها و نارسایی های محتوایی، ادبی و زبانی این گونه ادبی می پردازد. به عبارت دیگر، شناخت بایدها و نبایدها، لغزش ها و آفات این مجموعه از اشعار، از اولویت های آسیب شناسی شعر آیینی است. در پژوهش حاضر، تجزیه، تحلیل و آسیب شناسی شعر آیینی شاعران کاشان در سطح محتوایی انجام شده و دیدگاه اندیشمندان اسلامی و محققان این حوزه نیز از منظر متون و منابع اصیل اسلامی، تحلیل و بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که آسیب شناسی در سطح محتوایی بسیار وسیع است و این مسئله هشدار می دهد که باورها و اعتقادات قلبی مردم بیش از سایر موارد دستخوش تحریف و بدعت است. این پژوهش با روش تحلیلی توصیفی و همراه با تحلیل محتوا انجام شده است. محدوده کار نویسندگان، نقد و بررسی شعر آن دسته از شاعران آیینی در کاشان است که آثارشان تنها به صورت کتاب منتشر شده است.
۱۱.

تحلیل و بررسی نبرد با اژدها از اسطوره و حماسه تا شعر آیینی (با تأکید بر روایت کشتن اژدها در مهد توسط حضرت علی علیه السلام)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب حماسی سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۳۱ 167 - 189

کلیدواژه‌ها: داستان حماسه اسطوره نبرد با اژدها شعر آیینی حضرت علی(ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۵۳ تعداد دانلود : ۳۲۷
   نبرد با اژدها یکی از مهیج ترین ماجراهایی است که در تاریخ اساطیری و پهلوانی، همواره کانون توجه بوده و رفته رفته به اشعار آیینی نیز راه یافته است؛ به گونه ای که گاه برای قهرمانان دینی نیز نبرد با اژدها و کشتن آن، یکی از افتخارات مهم قلم داد می شده است؛ چنان که بسیاری از شاعران آیینی از سده هفتم تا به امروز به ماجرای کشتن اژدها در مهد توسط حضرت علی (ع) اشاره کرده اند. قدیمی ترین منبع روایی این قصّه، مناقب ابن شهرآشوب در سده ششم هجری است؛ اما در دیگر منابع و متون معتبر شیعه و سنی مانند شواهد التنزیل حسکانی و مناقب خوارزمی و مناقب علی بن ابی طالب (ع) الجلابی الشافعی به این داستان اشاره نشده است. در این پژوهش، سعی شده تا علاوه بر توجه به سیر تاریخی این داستان و حضور پررنگ اژدها در داستان های اساطیری-حماسی به تحلیل و بررسی داستان نبرد با اژدها در مهد توسط حضرت علی (ع) و دلایل رشد چشم گیر آن در شعر آیینی هم پرداخته شود. الب ته شه رت داست ان نبرد با اژدها در حوزه ادیان الهی می تواند بحثی سمبولیک باشد و اژدها نماد همان دشمنان بیرونی (اهریمن، دشمنان دین و...) و درونی (نفس) باشد که تمام قدیسان دینی توانسته اند بر این دشمن چیره شوند و در مورد حضرت علی (ع) هم می تواند علاوه بر دشمن درونی شامل دشمنان بیرونی هم باشد. این داستان به سبب داشتن قالب حماسی و مفاخره آمیز، نه تنها در طول تاریخ بشریت، بلکه در حوزه شعر آیینی هم بسیار مورد اقبال قرار گرفته است.
۱۲.

سبک شناسی اشعار آیینی در دوره دفاع مقدس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات پایداری سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۴ 59 - 83

کلیدواژه‌ها: شعر آیینی دفاع مقدس سبک شناسی واژه بلاغت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۴ تعداد دانلود : ۲۸۲
شعر آیینی یکی از گونه های شعری رایج در دوره دفاع مقدس است. شاعران متعهد این دوره در قالب های متنوع به توصیف وقایع دینی و مدح و مرثیه اهل بیت (ع) پرداخته اند. با بررسی ویژگی های سبکی این اشعار در سه سطح زبانی (موسیقایی، واژگانی)، ادبی و فکری می توان دریافت که شاعران دوره مذکور برای توصیف وقایع دینی کدام یک از قرائت های حماسی، عاطفی و عرفانی را انتخاب کرده اند. با بررسی ویژگی های سبکی، ضمن مرور اشعار مدایح و مراثی دینی این شاعران می توان به تأثیر دفاع مقدس در سروده های آیینی آنان نیز پی برد. این پژوهش موجب توجه بیشتر به سروده های دینی در شعر معاصر شده و بر ارتباط دوسویه شرایط جامعه و فضای ادبی کشور تأکید می کند. این پژوهش به شیوه کتابخانه ای و تحلیل محتوا انجام شده است. ابتدا شاعران آیینی برجسته دفاع مقدس شناسایی شده اند. سپس ویژگی های سبکی اشعارشان استخراج شده است و در پایان، این ویژگی ها مورد تحلیل قرار گرفته اند.  با بررسی ویژگی های زبانی اشعار آیینی این دوره می توان گفت که بسیاری از این اشعار در اوزان سنگین و فاخر سروده شده اند. همچنین شاعران برای افزایش استحکام لحن از تکرار واج های سخت، سایشی و انسدادی بهره گرفته اند. استفاده از واژگان کهن و مربوط به جنگ نیز به ارتقای بار حماسی کلام افزوده است. در حوزه ادبی نیز شاعران از آرایه هایی مانند تشبیه مرکب، اضافه تشبیهی و تشخیص بهره زیادی گرفته اند که موجب پویایی شعر و طمطراق سخن شده است. در زمینه فکری نیز شاهد نگاه افتخارآمیز و حماسی به مفهوم عاشورا و انتظار هستیم. بنابراین می توان دریافت که بسیاری از اشعار آیینی در دوره دفاع مقدس دارای لحن و سبک حماسی است و این مسئله نشان دهنده تأثیر جریان دفاع مقدس بر فکر  و کلام شاعران این دوره است.
۱۳.

لایه های سبکی اشعار عاشورایی پس از انقلاب اسلامی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هشتم بهار ۱۴۰۲ شماره ۲۹ 21-42
تعداد بازدید : ۲۳۸ تعداد دانلود : ۱۵۹
شعر عاشورایی، از گسترده ترین شاخه های شعرآیینی است که به روایت رویدادها و توصیف شخصیت های مرتبط با واقعه عاشورا می پردازد. این شعر پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و به ویژه دوران جنگ ایران و عراق رونق بیشتری یافت. توصیف شخصیت های عاشورایی به سان الگوهای متعالی مبارزه با ظلم، ایثار و صبر، انگیزه بخش مخاطبان در دوران انقلاب و جنگ بود؛ دورانی که در آن مردم نیازمند حفظ روحیه پایداری و مقاومت در خود بودند. پژوهش حاضر ضمن شناسایی لایه های سبکی و پیوند مسائل زبانی با محتوا ما را به درک و دریافت دقیق تری از این نوع شعر می رساند. کاربرد واژگان عینی و نشان دار، تکرار واژه ها و هم حروفی آنها و همچنین وجود تشبیهات و استعاراتِ گرفته شده از طبیعت، از ویژگی های این نوع اشعار است. این مقاله به شیوه توصیفی- تحلیلی به بررسی لایه های سبکی اشعار عاشورایی بعد از انقلاب اسلامی می پردازد و تکامل اشعار را در چهار لایه آوایی، واژگانی، نحوی و بلاغی نشان می دهد. براساس یافته های پژوهش این اشعار در حوزه واژگان و تصاویر نوآورانه است.
۱۴.

توصیف حرم و خادمان امام هشتم (ع) در مدایح رضوی دوره صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۱۵ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۵ 1 - 29
تعداد بازدید : ۱۱۸ تعداد دانلود : ۸۵
اشعار فارسی در کنار تأثیرگذاری ادبی و ابلاغ پیام، از بعد فرهنگی و جامعه شناسی نیز حائز اهمیتند. با توجه به رسمی شدن مذهب شیعه از دوره صفویه، این حکومت از وجود بارگاه رضوی در ایران برای گسترش سیاست های مذهبی خود نیز بهره برد و شعرا را به سرودن مدایح مذهبی تشویق کرد. شعرای این دوره در ضمن مدح امام هشتم (ع)، اوضاع اجتماعی و بناها و رسوم زمانه را نیز بازتاب داده اند که از نظر تاریخ تطّور شیعه در ادبیات فارسی حائز اهمیت است. در مدایح رضوی در دوره صفوی به برخی کیفیات حرم امام هشتم (ع) چون: کاشی کاری، عطرافشانی، روشنایی حرم، انواع خدمت های حرم رضوی و... اشاره شده که منطبق با مستندات تاریخی است. در این میان بیشترین مضمون مدایح رضوی درباره روشنایی و خوشبویی حرم مطهر است که با توجه به نیّت واقفان و تعداد وقف نامه های رضوی برای تخصیص این دو امر در قرن های دهم تا دوازدهم، به طور کامل مطابقت دارد. کیفیت زیارت و توصیف زائران و حرم رضوی در این دوران بیش از همه در مدایح رضوی صائب تبریزی و اشرف مازندرانی بازتاب یافته است. با وجود این اشارات، شعرای این دوره در سرودن این اشعار بیشتر به کلیات همراه با تخیّل و تصویرسازی توجه داشته اند و توصیفات جزیی درباره حرم رضوی کمتر در اشعار ایشان آمده است.
۱۵.

بن مایه های دینی و عرفانی در سطح فکری شعر آیینی(قزوه، سبزواری، هراتی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: عرفان اسلامی سال ۱۹ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۷۶ 309 - 330

کلیدواژه‌ها: شعر آیینی دینی عرفانی قزوه هراتی سبزواری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۹ تعداد دانلود : ۱۴۱
شعر آیینی یا شعر مذهبی به گونه ای از شعر متعهدانه گفته می شود که از جهت معنوی و محتوایی صبغه ای کاملاً دینی دارد، و از آموزه های وحیانی و ولایی در سایه سار شعر نبوی، علوی، فاطمی، رضوی، مهدوی، و عاشورایی  سرچشمه می گیرد. این نوع از شعر تناسب معنایی منحصربه فردی با عرفان و تصوف دارد، چراکه شاعران عارف و متصوفه نیز همچون شاعران آیینی و در مقایسه با دیگر شعرای ادب پارسی در اشعار دینی خود توجه خاصی به ساختارهای فکریِ آیینی داشته اند، حضور چشمگیر و تعهد و توجه جدی به مضامین ولایی و عبارات قرآنی، احادیث و اصطلاحات دینی، و مصور ساختن این معانی به تناسب معنایی واژگان، استفاده وسیع از صور خیال به ویژه تشبیه و غنابخشی به موسیقی خیال و... در آثار همه این شاعران بیش از پیش نشان از همگرایی آن ها با اشعار آیینی و دینی دارد. نگارندگان در این مقاله بر آنند که با روش توصیفی- تحلیلی، درون مایه های اشعار عرفانی سه تن از شعرای شعر نو شامل قزوه، سبزواری، و هراتی را از منظر فکری آیینی از نظر گذرانده و به بررسی دقیق و موشکافانه این اشعار بپردازند.
۱۶.

قرآنی ترین شهید تاریخ در آیینه شعر پارسی از کسایی تا تجلی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ادبیات تطبیقی سال هفتم زمستان ۱۳۹۲ شماره ۲۸ 63 - 78

کلیدواژه‌ها: ذبح عظیم شعر آیینی حسین (ع) عاشورا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۵ تعداد دانلود : ۸۳
مفسران بلند آوازه قرآن، با نقل حدیثی از امام رضا در کتاب «عیون اخبارالرضا»، براین باورند که مراد از ذبح عظیم در آیه 107 سوره صافات: «وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ»، حسین بن علی است. وی ذبیح الله و ثارالله است که قربانی شدنش در سال 61 ق تحقق یافت و بی گمان خدایی ترین و قرآنی ترین شهید تاریخ است. ازاین رو سرایندگان شعر و ادب پارسی، درباره بزرگی مقام و سترگی قیام خدایی و نیز شکوه و جاودانگی اش، سروده های تأثیرگذار و دل انگیزی به یادگار نهاده اند که به طبع نگاهی قرآنی و اهتمامی آیینی است. برجسته ترین قطعه تاریخی که سرایندگان پارسی گوی به آن پرداخته اند، قطعه بی همتای عاشوراست که با درخشش حسین و یاران غیور و شورمندش در سرزمین کربلا رخ نمود. با نگاه به این حماسه بزرگ و گرانبهاست که شاعران پارسی سرای، زنجیره زرینی از سرایندگی را شکل داده اند و شیواترین و شورانگیزترین اشعار عاشورایی را سروده اند. این مقاله بر آن است تا شاعران و اشعار عاشورایی را درباره حضرت ثارالله آن اَبَر شهید ایمان و قرآن به گونه ای کلی و گزیده، از کسایی مروزی تا تجلی بهبهانی بیان و بررسی نماید.  
۱۷.

بررسی گفتمان وحدت در منظومه سفر بیداران صفارزاده با رویکرد تحلیل گفتان لاکلاو و وموفه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه فرهنگ و ادبیات آیینی دوره ۱ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ 171 - 186

کلیدواژه‌ها: شعر آیینی صفارزاده سفر بیداران گفتمان وحدت امت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۱ تعداد دانلود : ۱۰۶
منظومه سفر بیداران از طاهره صفارزاده، در زمان اوج مبارزات انقلابی مردم در روزهای نزدیک به پیروزی انقلاب سروده شده است. در این برهه زمانی پرداختن به مفهوم وحدت، بیانگر نقش وحدت در پیروزی انقلاب است. در این جستار به شیوه توصیفی، تحلیلی و استنادی به مهم ترین شاخصه های گفتمان وحدت در منظومه یادشده پرداخته می شود؛ ازاین رو، شاعر می کوشد گفتمان وحدت را در شعر خویش مطرح کند. این گفتمان هم متأثر از هژمونی قدرت مردمی است که برای انقلاب قیام کرده اند و هم نشانگر تأثیر شعر بر این حرکت مبارزاتی به عنوان یک رسانه بسیار مؤثر. صفارزاده شاعری با نگرش و ایدئولوژی قرآنی و مذهبی است و مفهوم وحدت در این منظومه بیشتر از جنس وحدت ایدئولوژیک و اسلامی است نه از نوع ناسیونالیستی و ملی میهنی. وطن در شعر وی، مفهوم اسلامی دارد؛ درواقع شاعر به دنبال وحدتی در سطح امت اسلام است. صفارزاده با بهره گیری از اندیشه های قرآنی خویش به زیبایی سیر وحدت وجود و وحدت جهان اسلام را درهم تنیده است. وحدتی که هم در ساختار و بافت متنی شعر نمود دارد و هم در محتوا و درون مایه شعر جاری است. بسامد واژگانی که نشان از کثرت در عین وحدت هستند و کارکردهایی که از تلمیحات قرآنی و دینی برای تبیین وحدت استفاده شده، قابل توجه است.
۱۸.

نگاهی به مهم ترین مؤلفه های محتوایی اشعار آیینی پس از انقلاب اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه فرهنگ و ادبیات آیینی دوره ۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 41 - 63

کلیدواژه‌ها: شعر آیینی عاشورا جلوه های حماسی ادبیات انقلاب اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۰ تعداد دانلود : ۱۱۷
انقلاب اسلامی بر تمام عرصه های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و به ویژه ادبی ایران، تأثیر بسیار عمیقی گذاشته است. ادبیات فارسی در دوره انقلاب اسلامی بیش از هر زمان دیگر، تحت تأثیر آموزه های اسلامی و به ویژه الگوهای مذهبی تشیع قرار گرفت. متأسفانه بُعد حماسی واقعه سترگ عاشورا، که از مهم ترین و اساسی ترین ابعاد آن به شمار می رود، در تاریخ شعر عاشورایی به ندرت انعکاس یافته است. رویکرد حماسی که حلقه مفقوده در طول تاریخ شعر آیینی و عاشورایی ادبیات فارسی به شمار می رفت، بعد از انقلاب اسلامی به یکباره احیا شد و پیام های عاشورا نیز در شعر عاشورایی انقلاب، در کانون توجه شاعران قرار گرفت و به رویکردی اساسی و پرکاربرد تبدیل شد و اکثر شاعران انقلاب، مضامین حماسی را به طور گسترده در اشعارشان به کار بردند. رویکرد حماسی در شعر عاشورایی و آیینی انقلاب، ویژگی ها و مختصات منحصربه فردی همچون پیروزی خون بر شمشیر، سازش ناپذیری در برابر ظالمان، استمرار عاشورا، نگاه حماسی به مرگ و ترجیح مرگ باعزت بر زندگی با ذلت و استقبال از مرگ سرخ و جز آن دارد. این مقاله به شیوه توصیفی- تحلیلی به بررسی دیوان شاعران معروف انقلاب اسلامی پرداخته است.
۱۹.

نقش آشنایی زدایی مبتنی بر مؤلفه های سبک هندی(صائب و بیدل) در سبک شعر آیینی محمد سهرابی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه فرهنگ و ادبیات آیینی دوره ۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 149 - 174

کلیدواژه‌ها: سبک هندی آشنایی زدایی شعر آیینی محمد سهرابی صائب بیدل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۷ تعداد دانلود : ۱۳۵
محمد سهرابی از شاعران آیینی معاصر با تخلص «معنی» است. با سیری در شش دفتر شعری او به نظر می رسد وی به سبک هندی و تتبع از صائب و بیدل علاقه خاصی دارد. انحراف از نُرم به مثابه عنصری مهم، همان گونه که سبب تمایز شعر سبک هندی از اشعار دوره های پیشین شد، سبب نو شدن شعر آیینی محمد سهرابی نسبت به آیینی سرایان پیش از خود نیز شد. برخی از مؤلفه های آشنایی زدایی را می توان در سبک هندی ردیابی کرد. در پژوهش پیش رو کوشیده ایم به این پرسش پاسخ دهیم که با نظرداشت ویژگی های سبکی شعر هندی، به ویژه اشعار صائب و بیدل، محمد سهرابی از کدام ویژگی ها و مؤلفه های آن در ایجاد آشنایی زدایی در آفرینش شعر خود بهره گرفته است. به این منظور، با روش تحلیلی- توصیفی و بر اساس شواهد و مستندات به دست آمده، نشان داده ایم که سهرابی با خلق ترکیبات خاص، همانند صائب و بیدل هم تصاویر شعری خود را مخیل تر کرده، هم این ظرفیت زبانی را به خدمت مضمون درآورده است. ذوق شاعرانه او صرفاً متعهد و همگام با ذوق عامه نیست، بلکه در راه خلق مضامین جهانی نیز گام برداشته است. وجود اسلوب معادله در شعر سهرابی، بیانگر ظرفیت زبانی دیگری است که سبب شده است لفظ در ساختار دو عبارت مستقل از هم در خدمت مضمونی واحد قرار بگیرد. ذوق سهرابی صرفاً در خدمت خواص هم نیست و با بهره گیری از اصطلاحات عامیانه و باورهای رایج در بین عموم، توانسته است زمینه ای برای انس عامه با شعر خود فراهم آورد.
۲۰.

تحلیل شعر آیینی در دیوان «حزین لاهیجی»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۱۵ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۷ 450 - 471

کلیدواژه‌ها: شعر آیینی حزین لاهیجی پیامبر (ص) ائمه اطهار (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۶ تعداد دانلود : ۹۳
ادبیات آیینی با فرهنگ و اندیشه ایرانی پیوند ناگسستنی دارد. شعر آیینی بخش مهمی از ادبیات فارسی است که شاعران اهمیت و اعتبار ویژه ای به آن می دهند. این نوع ادبی در زبان فارسی از پیشینه و جایگاه ویژه ای برخوردار است. شعر آیینی، شعری است که در مورد آیین ها و بسیاری از مناسبت های زندگی فردی و اجتماعی، دینی و مذهبی، قومی و منطقه ای سروده می شود. این نوع شعر معمولاً حاوی مدح و منقبت پیامبر گرامی اسلام (ص)، ائمه اطهار (ع) و آیین های کهن باستانی و ملی است. با پیروزی انقلاب اسلامی، شعر آیینی که گاهی ولایی نامیده می شود؛ وارد مرحله ای تازه شده و شاعران به واسطه ماهیت دینی و حماسی انقلاب به گونه ای متفاوت از دوره گذشته به شعر آیینی روی آورند و این مضمون رو به فزونی قرار گرفت. در این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی، به جایگاه شعر آیینی در دیوان حزین لاهیجی که از شاعران بنام استان گیلان است، پرداخته شده و اشعار ایشان که در مدح و منقبت پیامبر اسلام (ص) و بزرگان دین سروده شده است، مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که حزین لاهیجی در اشعار خود به فضایل بزرگ انسانی پیامبر(ص) و ائمه اطهار (ع) توجه خاص داشته است.