احکام نجومی

کتاب جوامع احکام النجوم تألیف ابوالحسن علی بن زید بیهقی یکی از ارزشمندترین کتاب هایی است که در قرن ششم در زمینة احکام نجومی نگاشته شده است. نثر این کتاب بسیاری از ویژگی های زبانی و سبکی نثر مرسل قرن ششم هجری را داراست. این کتاب ویژگی های سبکی خاصی دارد که از جملة آن ها می توان به انواع تکرار، انواع حذف، کاربرد خاص عبارات و کلمات، ویژگی های کتابت، کاربرد خاص ضمایر و همچنین ترتیب قرارگرفتن اجزای جمله اشاره کرد که در این مقاله به آن ها پرداخته شده است. در این کتاب علاوه بر استعمال کلمات کهن فارسی کلمات دشوار عربی هم به کار رفته است و حتی گاهی کلماتی دیده می شود که استعمال آن ها نادر است و در فرهنگ های لغت به آن ها اشاره ای نشده است.

باتوجه به ضرورت پژوهش در منظومه های حماسی پس از شاهنامه و با هدف شناخت بیشترِ جوانبِ گوناگون آن ها، مقاله حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای ، مبتنی بر توصیف و تحلیلِ محتوا به بررسی «عنصر پیشگویی» در منظومه «شهریارنامه» سروده مختاری پرداخته است. در منظومه شهریارنامه تقریباً بیست وهفت مورد پیشگویی های مختلف صورت گرفته است. مهمترین این پیشگویی ها، پیشگویی درباره کینه جویی و انتقام بهمن ، پسر اسفندیار از خاندان زال است و افراد گوناگون هشت بار در بخش های مختلف به آن اشاره کرده اند. پیشگویی های شهریارنامه اغلب بر اساس خواب، احکام نجومی و با یاری سروش یا با ابزارها و اشیاء شگفتی نظیر جام انجم نما، آیینه حکمت و لوح زرین، توسط اخترشناسان و وزیران فرزانه به ویژه جاماسپ،موبدان و پهلوانان صورت می پذیرد. موضوع خواب دیدن و خواب نما شدن شخصیت ها به ویژه قهرمان داستان از محورهای اساسی در منظومه های حماسی است و در شهریارنامه نیز نمود فراوانی دارد. برخی از خواب های شهریارنامه جنبه پیشگویی دارد و برخی دیگر مبتنی بر امر و نهی و پند و اندرز است. خواب هایی که جنبه پیشگویی دارد در بسیاری از موارد از وقایع و حوادث و سختی ها گره گشایی می کند و قهرمانان و پهلوانان داستان را از بند مخمصه ها می رهاند.