بنی حسنویه

در سال 330ق/941م، امیرحسین کُرد حکومت بنی حسنویه را در شهر زور و مناطق اطراف آن بنیان گذاشت که این هم زمان با آل بویه بود. پس از وی فرزندش، حسنویه، به قدرت رسید که دوره حاکمیت او را می توان عصر شکل یابی و گسترش قلمرو و استحکام و ثبات این سلسله به شمار آورد. بعد از مرگ حسنویه، فرزندش بدر توانست قدرت را به دست گیرد. او با درایت خود، قلمرو و اقتدار بنی حسنویه را به اوج رساند. ایام پایانی حکومت بدر و نیز در دوره جانشینان وی، آل حسنویه با شورش های داخلی مواجه و سرانجام این سلسله، با قتل طاهربن هلال در سال 406ق/1015م، منقرض شد. روش این پژوهش به صورت توصیفی تحلیلی و از نوع کتابخانه ای است و تلاش کلی، برآن است که به جای توصیف صرف تاریخی، به تحلیل وقایع سیاسی و اقتصادی و فرهنگی بنی حسنویه پرداخته شود.

بیان مسئله: در سال۳۳۰ هجری قمری امیرحسین کُرد، همزمان با حکومت آل بویه، در غرب ایران، حکومت بنی حسنویه را پایه گذاری کرد. کتیبه های سنگی به دست آمده از این دوره علاوه بر ارائه اطلاعات موثق و مهم تاریخی، گویای سبک کتیبه نگاری و معرف فرم حروف این بخش از هنر نوشتاری قرن چهارم هجری قمری است. در پژوهش حاضر، با محور قرار دادن کتیبه های سنگی بنی حسنویه، تلاش می شود به مطالعه خط در این برهه که به نوعی بخشی از تاریخ آل بویه است، پرداخته شود. همچنین برای درک و شناخت بهتر فرم و شناسایی روشن تر تغییر و تحولات فرم حروف در کتیبه های سنگی بنی حسنویه، حروف این کتیبه ها با فرم حروف دو لوح چوبی دوره عضدالدوله (۳۶۳ ه.ق) مقایسه خواهند شد. اینکه مهم ترین ویژگی های فرم های نوشتاری کتیبه های بنی حسنویه چیست؟سؤالی ست که نگارندگان در پی پاسخگویی به آن هستند.هدف: شناخت و معرفی فرم حروف و عناصر تزیینی کتیبه های سنگی بنی حسنویه هدف پژوهش حاضر است.روش پژوهش: ماهیت پژوهش حاضر بنیادی است و به شیوه توصیفی-تحلیلی و بر پایه مطالعات اسنادی و تصویری شکل گرفته است. روش نمونه گیری هدفمند بوده و در مجموع پنج کتیبه سنگی از بنی حسنویه محور مطالعه این پژوهش قرار گرفته اند. این کتیبه های سنگی در سال های ۳۷۴-۴۰۴ ه.ق ساخته شده اند.یافته ها: خط به کار رفته در کتیبه های سنگی مورد بررسی، خط کوفی تزیینی (مورق) است. نقوش دوپر و سه پر مهمترین عنصر تزئینی در ترکیب با فرم حروف در این کتیبه هاست. در این کتیبه ها، کتیبه نگار تلاش کرده است که فضای کتیبه را با کشیدگی، تغییر و ترکیب فرم حروف با نقوش تزئینی دوپر و سه پر، فرم میخ مانند و داسی شکل پر کند. گاهی نیز حروف کوچک و بزرگ هم ارتفاع نگارش شده اند. فرم نقوش و حروف متناسب با حروف قبل و بعد هر حرف تغییر کرده است و این امر تنوع فرم های نوشتاری را سبب شده است. شکل هندسی و ساده عناصر تزئینی در کتیبه های بنی حسنویه در الواح چوبی عضدالدوله مشاهده می شود. کتیبه سنگی پل کلهر بیشترین شباهت را به الواح چوبی عضدالدوله دارد.