مطالب مرتبط با کلیدواژه

صفویان

۴۱.

بررسی سیاست مذهبی شاه سلطان حسین

نویسنده: سارا شوهانی

منبع: تاریخ نو بهار ۱۳۹۶ شماره ۱۸

کلیدواژه‌ها: سیاست مذهبی شاه سلطان حسین صفویان اقلیت ها و اهل سنت

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۱۷۹ تعداد دانلود : ۲۸۶۹

در این پژوهش به بررسی سیاست مذهبی شاه سلطان حسین در دوره صفویه پرداخته شده است. پادشاهان صفوی با بهره گیری از ایدئولوژی شیعه، سعی در کسب مشروعیت سیاسی و ساختاری حکومت خویش نمودند. انتشار و تثبیت ایدئولوژی مذهب تشیع، در تعامل با علمای دینی، دست یافتنی بود. بنابراین هر کدام از پادشاهان صفوی با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی حکومت از نفوذ علما در راستای توسعه و گسترش تشیع و تثبیت حکومت بهره بردند. تعامل شاهان صفوی با علما و فقهای شیعه، از اواخر دوره شاه اسماعیل اول آغاز شد، و با ورود علمای شیعه، بویژه از جبل عامل به ایران در دوره شاه طهماسب گسترش یافت. در دوره صفوی با وجود دیگر گروه های تأثیرگذار در قدرت، از جمله نیروهای قزلباش و ... قدرت و جایگاه علمای شیعه در دستگاه حکومت روندی رو به رشد داشت. در دوره ی شاه عباس اول با توجه به تغییرات گسترده ی در حکومت و کاهش قدرت نیروهای قزلباش و جایگزینی نیروی سوم متشکل از نیروهای گرجی و چرکس، شرایط برای افزایش قدرت علما و فقها در صحنه سیاسی کشور فراهم شد. اما نظارت دقیق شاه عباس و قدرت مطلقه او مجالی برای مداخله سیاسی علما باقی نگذاشت. سیاست مذهبی صفویان چه تأثیری در تعامل یا برخورد آنها با اقلیت های دینی و اهل سنت داشته است؟ پس از شاه عباس و با روی کار آمدن شاهان ضعیف این فرصت فراهم شد تا علمای شیعه در قدرت مداخله مستقیم نمایند. در دوران شاه سلطان حسین به دلیل عدم درایت سیاسی و بی اعتنایی او نسبت به منافع حکومت و ملت، مداخله زیاد علما، با اتخاذ سیاست خشن و سخت گیرانه به پیروان دیگر مذاهب باعث ایجاد تنش هایی در درون قلمرو صفویان شدند که نتیجه این سیاست پیگرد اقلیت های مذهبی غیرشیعی بود که بافت اجتماعی جامعه ایران را سست کرد و زمینه برای سقوط دولت صفویه فراهم گردید. روش تحقیق در این پژوهش تاریخی – توصیفی و تحلیلی بوده است.

۴۲.

مدارس عصر صفوی

نویسنده: محمد درخشانی

منبع: تاریخ نو تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱۹

کلیدواژه‌ها: مدارس صفویان مدرسه خیرآباد مدرسه آقا کمال

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ

تعداد بازدید : ۱۶۲۳ تعداد دانلود : ۳۶۰۵

توجّه و تأکید تعصب مآبانه به امر تعلیم و تربیت در عصر صفویان، سبب دعوت و جذب عالمان و مدرّسان شیعی مذهب از سایر بلاد اسلامی چون «جبل عامل» به ایران آن زمان شد. به دنبال سکنی گزیدن این فرهیختگان در این سرزمین، آثار متعدّدی به دست آنان تصنیف گردید. مطالعه و بررسی اسناد و مدارک عصر صفوی که در این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی دنبال شد، مشخّص ساخت که تحصیل علوم در سطوح عالی و تخصّصی، فقط در «مدارس» آن دوره در جریان بود. هم چنین آموزش و تدریس شاخه های متعدّدی از علوم که در شهرها و مدارسی که به شکل پانسیونی اداره می شدند، با حضور استادان حاذق شیعی استمرار داشت. هر استاد و طالب علم نیز بر اساس علاقه، تبحّر، استعداد، تمکّن مالی و سایر شرایط فردی و شخصی خود، محلّ تدریس و تحصیل خویش را که در شهرهایی چون استرآباد، شیراز، اصفهان و ... دایر بودند، انتخاب می کرد.

۴۳.

شاه عباس اول و هنر موسیقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مقصودعلی صادقی گندمانی میمنت حسن شاهی

منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۱۳

کلیدواژه‌ها: صفویان شاه عباس اول هنر موسیقی موسیقی رزمی موسیقی بزمی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۵۶ تعداد دانلود : ۸۸۶

هنر موسیقی عصر شاه عباس همچون دیگر عرصه های هنر این دوران از سیاست و خط مشی سیاسی نهاد قدرت تاثیر پذیرفت. بررسی منابع موجود از توجه و علاقه ویژه شاه عباس اول به هنرهای گوناگون از جمله هنر موسیقی پرده بر می دارد و سازندگان، نوازندگان و خوانندگان را از جمله گروه هایی معرفی می نماید که در سایه لطف، توجه و اقبال شاه عباس از جایگاهی در خور توجه در دربار صفوی برخوردار گردیده، به هنرنمایی و فعالیت در عرصه موسیقی پرداخته اند. کاربردهای مختلف موسیقی که در مراسم گوناگون به ویژه در اعیاد و جشن های ویژه و مراسم تشریفاتی مورد استفاده قرار می گرفت، از رونق و رواج موسیقی در عصر شاه عباس از یک سو و حمایت، توجه و رغبت وی به موسیقی و فعالان و دست اندرکاران این عرصه هنری از دیگر سو خبر می دهد. نوشتار حاضر بر آن است که از طریق بررسی منابع موجود جایگاه موسیقی و موسیقی دانان را در پرتو توجه و تشویق شاه عباس نسبت به مقوله موسیقی آشکار نماید.

۴۴.

بررسی علل سقوط حکومت کیاییان در دوره صفوی

نویسنده: آسیه ایزدیار شهناز مهری الوار

منبع: تاریخنامه خوارزمی سال پنجم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۱۸

کلیدواژه‌ها: گیلان صفویان شاه عباس کیاییان خان احمد

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۸۸۷ تعداد دانلود : ۷۲۴

کیاییان خاندانی است محلی که حدود دو قرن نیم بر ناحیه بیه پیش گیلان حکومت نمود. آن ها توانستند مدت ها به شکل خود مختار و مستقل از حکومت مرکزی؛ حاکمیت خود را حفظ نمایند. همین نوع حکومت کیاییان سبب شد تا نهضت صفویان در پناه حمایت آنان به بار نشیند. اما در ادامه، حکومت صفویه به دلیل بسط و گسترش قدرت خود و ایجاد سیاست ایران واحد؛ به تضعیف قدرت این خاندان محلی همت گماشت. به نظر می رسد اختلافات و جنگ های داخلی گیلان، از درون این حکومت را تضعیف نمود. همچنین به دلیل سیاست تمرکز گرایی شاه عباس و جاذبه های جغرافیایی و عوامل اقتصادی گیلان و همین طور اختلافات مذهبی کیاییان با حکومت صفوی و برخی مطامع اقتصادی و سیاسی صفویان؛ حکومت کیاییان راه سقوط را طی نمود. در این پژوهش سعی خواهد شد با اتکا به منابع این دوره، این عوامل مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. هدف این بررسی انجام یک پژوهش توصیفی- تحلیلی در حوزه مطالعات تاریخی (کتابخانه ای) و به منظور شناخت و ارزیابی عوامل زوال و سقوط دودمان سلسله کیاییان در گیلان و در زمان حکومت صفویه به ویژه شاه عباس اول است.

۴۵.

نقش زن در نگاره های دوره صفوی با تاکید بر آثار رضا عباسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: بهزاد محبی فریدون حسنخانی قوام مهسا رنجبر

منبع: پژوهشنامه زنان سال هشتم ۱۳۹۶ «ویژه نامه فرهنگ، ادب و هنر»

کلیدواژه‌ها: زن صفویان نگارگری رضا عباسی تک نگاره

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۳۴۳۷ تعداد دانلود : ۱۲۹۷

حاکمان صفوی در پی رقابت با حکومت عثمانی و در جهت ایجاد توازن قدرت به گسترش رابطه با سایر کشورها پرداختند، این تعاملات بر جریان زندگی اجتماعی جامعه ایرانی تأثیر بسزایی گذاشت. جایگاه اجتماعی زنان ایرانی بهبود یافته و زنان نقش برجسته ای در حوزه های سیاسی و فرهنگی پیدا کردند. در نگارگری ایرانی نیز متأثر از این جریان، نگاره زنان متحول شد و تصاویر زنان که تا قبل از آن به عنوان عنصر مکمل ارائه می شد به صورت نگاره های تک برگی مصور شد. رضا عباسی از بزرگ ترین نگارگران صفوی و از پیشگامان نگاره های تک برگی است. در آثار وی زنان به صورت مستقل حضور یافته و مردان به عنوان عناصر فرعی اثر تصویر گشته اند. مقاله حاضر که به روش توصیفی تحلیلی و بر مبنای داده های تصویری و متنی انجام گرفته در پی دستیابی به مشخصه های تصویر زن در آثار رضا عباسی است. برآیند مقاله نشان از آن دارد که تصویرگری زنان در آثار وی به صورت مستقل و به منظور نمایش زنانگی و تأکید بر جنبه جنسیتی آن ها انجام شده است.

۴۶.

بررسی نقش ایل بزچلو در عصر صفویه

نویسنده: علی ابوالقاسمی

منبع: تاریخنامه خوارزمی سال پنجم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۰

کلیدواژه‌ها: قزلباش صفویان عراق عجم بیات بزچلو

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۹۲۰ تعداد دانلود : ۱۱۲۷

صفویان با تکیه بر عنصر تصوف به عنوان نیروی ایدئولوژی و ایلات قزلباش به عنوان نیروی نظامی موفق به تأسیس حکومت صفویه در ایران گردیدند. ایلات قزلباش متشکل از ایلات ترک ساکن در آناطولی، اران و شام بودند. این ایلات بعد از مهاجرت ترکمانان سلجوقی و حملات مغول در این مناطق ساکن شده بودند. یکی از این ایلات ترک قزلباش ایل بزچلو بود. هدف از این پژوهش شناخت منشاء ایل بزچلو و سپس تبیین و شناخت تاریخی ایل بزچلو در عصر صفویه است. نتیجه کلی این پژوهش که به روش کتابخانه ای صورت پذیرفت نشان داد بزچلوها یکی از تیره های ایل بیات ساکن در مناطق شمال سوریه و جنوب آناطولی بودند که با فعالیت های تبلیغاتی صفویان به قزلباش ها پیوسته سپس به ایران مهاجرت نمودند. بزچلوها که ابتدا در عراق عجم ناحیه ای مابین همدان و اراک امروزی ساکن شده بودند در زمان شاه عباس به قفقاز کوچ داده شده و مصدر فعالیت هایی در عصر صفویان گردیدند.

۴۷.

پیامد نبرد غجدوان بر جغرافیای سیاسی منطقه ماوراءالنهر و مناسبات درونی قدرت در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عبدالله متولی علی زارعی

منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال دوم بهار ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۳) 123-141

کلیدواژه‌ها: نبرد غجدوان صفویان ازبکان ماوراءالنهر شاه اسماعیل صفوی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ

تعداد بازدید : ۷۶۳ تعداد دانلود : ۶۷۲

بی تردید یکی از مهمترین چالش های فراروی صفویان از آغازین سال های تشکیل حکومت آنان در ایران، نحوه رویارویی با ازبکان به عنوان یکی از دشمنان سرسخت خود در مناطق شمال شرقی بوده است. آن ها که در برابر صفویان داعیه سرزمینی و مذهبی داشتند، به هنگام گسترش و تثبیت قدرت شاه اسماعیل در قلمرو ایران دغدغه زیادی را در منطقه خراسان برای وی پدید آوردند. لاجرم نخستین شاه صفوی که او نیز در برابر قدرت مخرب ازبکان از داعیه های مشترک برخوردار بود، می بایست با صلابت و جدیت جلوی پیشروی آن ها را به درون خراسان سد نماید. نبرد مرو به مقاصد شاه اسماعیل جامه عمل پوشاند؛ اما نبرد دیگری موسوم به غجدوان که با فاصله ای نه چندان طولانی در آن سوی جیحون رخ داد، با شکست سپاهیان شاه اسماعیل به پایان آمد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که این ناکامی چه تأثیری بر جغرافیای سیاسی منطقه ماوراءالنهر و بر مناسبات درونی قدرت در ایران نهاده است؟ نتایج این تحقیق نشان می دهد که نبرد غجدوان ضمن پایان دادن به آمال و برنامه های شاه اسماعیل جهت اشاعه قدرت صفویان در آن سوی جیحون به تدوام حکومت بازماندگان تیمور در منطقه ماورءالنهر خاتمه بخشید و از سوی دیگر پریشانی نظام طریقتی را در ساختار قدرت صفویان آشکار ساخت.

۴۸.

بررسی تطبیقی علل اقتصادی سقوط حکومت های صفویه و مغولان کبیر هند(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: خسرو کمالی سروستانی مریم جعفری سروجهانی

منبع: تاریخ اسلام سال نوزدهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۷۴) 211 - 240

کلیدواژه‌ها: صفویان مغولان هند تاریخ اقتصادی مالیات بازرگانی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ

تعداد بازدید : ۷۴۲ تعداد دانلود : ۷۷۸

سقوط حکومت های صفویه و مغولان کبیر هند، ریشه در عواملی پیچیده و چندجانبه داشت و نمی توان یک یا حتی چند عامل خاص را برای آن برشمرد؛ اما به نظر می رسد مؤلفه «اقتصاد»، نقش تعیین کننده ای در آن ایفا کرده است. این نوشتار، با بهره گیری از روش مقایسه، عوامل اقتصادی سقوط این دو دولت را واکاویده و کوشیده است موارد همسان و ناهمسان آن را به دست آورد. مهم ترین عوامل اقتصادی همسان در سقوط دو دولت را می توان در این محورها بیان کرد: افزایش مالیات های کمرشکن، سقوط بازرگانی داخلی، عدم رسیدگی به وضع معیشتی مردم و نارضایتی دهقانان و روستاییان، هزینه کردهای مسرفانه و گزاف دربار و در نتیجه افول ارزش سکه و افزایش قیمت کالاها، به ویژه ارزاق عمومی. سنّت جاگیر در هند و تبدیل اراضی به خاصه در ایران. این عوامل، به ترتیب در زمره عوامل اختصاصی سقوط دو دولت مغولان هند و صفویه شایسته ذکر است

۴۹.

کارکرد ابریشم و نقش بازرگانان ارمنی در اقتصاد و سیاست صفویان (از دوره شاه عباس یکم تا پایان حکومت صفویان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: ابوطالب سلطانیان

منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۰ شماره ۲ 79 - 101

کلیدواژه‌ها: ابریشم بازرگانان ارمنی تجارت خارجی سیاست انحصار صفویان

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ

تعداد بازدید : ۵۰۶ تعداد دانلود : ۴۶۸

فراوانی تولید ابریشم و اهمیت آن به عنوان یک کالای صادراتی و استراتژیک، سبب اتخاذ سیاست انحصار آن توسط شاه عباس یکم (996-1038ق) و در پی آن به کارگیری بازرگانان مجرّب ارمنی در اجرای این سیاست گردید. از این رو، این مسئله مطرح است که این سه عامل مرتبط (ابریشم، سیاست انحصار و بازرگانان ارمنی) چه تأثیری بر یکدیگر داشته و نقش آن ها در اقتصاد و سیاست صفویان متأخر چه بوده است؟ برای بررسی دقیق تر این نقش، پس از نگاهی به کم و کیف تولید ابریشم، کوشش شده است تا علل اتخاذ سیاست انحصار ابریشم و نیز علل به کارگیری بازرگانان ارمنی به مثابه مجریان این سیاست بررسی شود. بازرگانان ارمنی با توانایی های خاص فردی و گروهی خود، توانستند بازار های نوینی برای ابریشم ایران در بازارهای جهانی بیابند. بر این اساس، بررسی سه عامل مرتبط مذکور در اقتصاد ابریشم نشان می دهد که آن ها نه تنها بر روابط و سیاست خارجی ایران تأثیر گذاشتند، بلکه سبب گسترش بازرگانی خارجی، افزایش واردات پول و مسکوکات، برقراری موازنه در تجارت خارجی شده و موقعیت اقتصادی اجتماعی بازرگانان دست اندر کار ابریشم را نیز ارتقا دادند.

۵۰.

تأثیر بازرگانان هندی مقیم اصفهان بر تجارتِ دوره صفوی با تاکید بر بانیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: اصغر قائدان

منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۲ 71 - 84

کلیدواژه‌ها: بازرگانی ایران و هند بانیان صدوقیان صفویان گجراتیان مولتانیان

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ

تعداد بازدید : ۶۵۶ تعداد دانلود : ۳۸۱

نیازمندی های دو سویه ایران و هند و سیاست شاهان صفوی برای توسعه تجارت از عوامل اصلیِ برقراری مناسبات دوستانه تجاری و سیاسی بین ایران و هند در دوره صفویه بوده است. از این رو مناطق مختلف ایران به ویژه اصفهان، به بازارِمناسبی برای کالاهای هندی و فعالیت بازرگانان آن سرزمین تبدیل شد و هزاران نفر از هندیان از جمله بانیان، مولتانیان و صِدّیقیان در کنار بازرگانان دیگر چون ارامنه، به فعالیت تجاری در این شهر مشغول شدند. اگرچه این بازرگانان هندی در تجارت ایران نقش بسزائی داشتند، اما به سبب اشتغال به فعالیت هایی چون صرافی، رباخواری و خارج کردن پول و مسکوکات، آسیب هایی از جانب آنان به اقتصاد ایران وارد گردید. از یررسی این اقدامات، گاه چنین برمی آید که آسیب های فعالیت بازرگانان هندی برای اقتصاد ایران، بیش از منافع آن بوده است، اما نتیجه این پژوهش نشان می دهد که این نگاه، چندان واقع بینانه نیست و منافع حضور این بازرگانان از آسیب های آن بیشتر بوده است. در این مقاله ضمن بررسی تأثیربازرگانان هندیِ مقیم اصفهان بر تجارتِ دوره صفوی، دلایل حمایت پادشاهان صفوی از آنها، به رغم پرداختن به برخی اقدامات غیر سالم بازرگانی، بررسی شده است.

۵۱.

بررسی عوامل مؤثر بر وضع اقتصادی کشاورزان در دوره صفویان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: ابوطالب سلطانیان

منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۲ 195 - 214

کلیدواژه‌ها: صفویان کشاورزان وضعیت اقتصادی مالکیت مزارعه مالیات

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ

تعداد بازدید : ۶۹۱ تعداد دانلود : ۳۷۶

چکیده یکی از مسائل مهم در نظام زمینداری صفویان، چگونگی وضعیت اقتصادی و زیستی کشاورزان است که ابعاد آن چنان که باید مورد مطالعه قرار نگرفته است. از این رو، باید دید که مهمترین عوامل تاثیر گذار بر وضعیت اقتصادی کشاورزان کدامند؟ چه تاثیری بر این وضعیت داشته و شرایط اقتصادی کشاورزان در این دوره چگونه بوده است ؟ برای بررسی پرسش هایی از این دست، چند عامل مؤثر در این رابطه، مانند مسأله مالکیت خصوصی کشاورزان، چگونگی نظام مزارعه در روابط مالک و زارع، کم وکیف رژیم مالیاتی مورد مطالعه قرار گرفتند. بررسی تاثیر این عوامل نشان می دهد که اولا کشاورزان عادی نمی توانستند خود مالک زمین شوند تا بیشتر از تولیدات خود بهره مند شوند. دیگر این که در نظام مزارعه نیز، در بهترین شرایط، حتی به نیمی از محصول هم دست نمی یافتند. چنین وضع دشواری، همراه با فشار انواع مالیات ها و تحمیلات منجر به فقر روز افزون کشاورزان تا پایان دوره صفویان گردید.

۵۲.

واکنش آل عثمان به استقرار نظمِ شیعی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مجتبی سلطانی احمدی

منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲ 153 - 166

کلیدواژه‌ها: سلطان سلیم اول صفویان عثمانی ها نظمِ شیعی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ

تعداد بازدید : ۵۱۲ تعداد دانلود : ۳۰۲

تشکیل دولت صفویان شروعی برای استقرار نظمِ شیعی در ایران بود. استقرار نظمِ شیعی تحولی شگرف و عظیم بود که بسیاری از مناسبات تثبیت یافته و مستقر پیشین را دگرگون ساخت و مرزبندی های سیاسی و ایدئولوژیک در جهان اسلام را تغییر داد. نظمِ شیعی ایرانی نمی توانست مورد پذیرش دولت عثمانی و نظم سلطانیِ آن قرار گیرد؛ از این رو صفویان به عنوان پایه گذاران نظامِ جدید، برای عثمانیان در جایگاه دیگری و خصم قرار گرفتند. در آغاز قدرت یابی صفویان، دولت عثمانی نگاهی احتیاط آمیز به صفویان داشت، اما به تدریج و پس از چیرگی کامل صفویان بر ایران زمین، هراس بر آل عثمان مستولی شد و سیاست مقابله جویی با صفویان در دستور کار قرار گرفت. در دوره سلطان سلیم اول، سیاست مقابله جویی پایه گذاری شد و شیعه ستیزی و تکفیر به سیاست غالب عثمانی ها تبدیل گردید. در واقع، واکنش عثمانی ها به استقرار نظمِ شیعی در ایران عهد صفوی، در قالب سیاست تکفیر و شیعه ستیزی نمود یافت؛ این سیاست در گفتار سیاسی و کردار نظامی سلاطین عثمانی در قبال صفویان تبلور کامل پیدا کرد.

۵۳.

نقدی بر نظریه ادعای الوهیت شاه اسماعیل اول صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سعید نجفی نژاد ناصر جدیدی محمدکریم یوسف جمالی

منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ 263 - 283

کلیدواژه‌ها: ادعای الوهیت خطایی نامه شاه اسماعیل اول صفوی صفویان صوفیان

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ

تعداد بازدید : ۱۰۵۳ تعداد دانلود : ۹۰۰

شاه اسماعیل اول صفوی با شخصیتی پیچیده و جذاب، توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است. تمجید فوق العاده از وی از سوی هوادارانش در دوره صفویه، موجب شده است که سخنان نادرستی درباره او و عقایدش گفته شود. یکی از مهم ترین مطالبی که به وی نسبت داده شده این است که وی ادعای الوهیت داشت. این موضوع را برخی از پژوهشگران غربی مطرح کرده اند و عده ای از محققان ایرانی نیز دنباله آن را گرفته اند. در این مقاله، با ارائه مستنداتی، نظریه ادعای الوهیت به توسط شاه اسماعیل نقد و بررسی شده است. صفوی پژوهان غربی به سبب ناآگاهی از اوضاع فرهنگی و اجتماعی ایران عصر صفوی، چنین نسبت ناروایی به شاه اسماعیل داده اند. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی نشان می دهد که نظر معتقدان به ادعای الوهیت به توسط شاه اسماعیل اول صفوی، با گزارش های تاریخی همخوان نیست.

۵۴.

مثال انتصاب محتسب قزوین در سال 1058 قمری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: امید رضایی

منبع: تاریخ ایران زمستان ۱۳۹۲ و بهار ۱۳۹۳ شماره ۱۵ (پیاپی ۷۳/۵)

کلیدواژه‌ها: صفویان محتسب صدر ممالک محروسه دفترموقوفات دیوان الصداره شاه عباس دوم قزوین

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ

تعداد بازدید : ۴۳۲ تعداد دانلود : ۵۸۰

شاه صفوی، دیوانسالاران و علما خود را در اجرای دستور الهی «امر به معروف و نهی از منکر،» مسوؤل می دانسته اند. در ساختار دیوانی دینی صفوی این از جمله وظایف شیخ الاسلام بوده است. اما در این نوشتار سندی ارائه شده که طی آن میرزا حبیب الله صدرممالک شخصی را به عنوان محتسب قزوین منصوب نموده تا علاوه بر اصلاح اخلاقی و اوضاع اجتماعی آن شهر، امور بازار را نیز ساماندهی نماید. در این نوشتار اطلاعات آن دوره درباره محتسب، اعم از سند و منابع کتابخانه ای مورد بررسی قرار گفته اند. ماحصل اینکه بایسته است برای مطالعة دوبارة نقش های مناصب گوناگون شناخته شده در دیوانسالاری صفوی، به زمان و مکان هر منصب اهتمام داشته باشیم. Abstract The Safavid shah, political administrators, and the clergy took it upon themselves to implement the divine command of enjoining good and forbidding evil ( amr bi l-maʻrūf wa nahī ʻani l-munkar ). Within the religious structure of the Safavid state, this was one of the duties of the shaykh al-islam . The present paper, however, presents a document according to which the ṣadr al-mamālek-e maḥrūseh appoints someone as moḥtaseb of Qazvīn with instructions not only to oversee the moral & social reforms, but also to handle the economic affairs of the bāzār . This study then explores all the data gathered on the moḥtaseb , both from the document and other library sources of the period. All in all, what this study deems necessary is to re-examine the roles played by various posts constituting the complex machinery of the Safavid government with great attention paid to the time and place within which such posts were defined and assigned. Keywords : Safavids, moḥtaseb, ṣadr al-mamālek-e maḥrūseh, daftar-e mawqūfat-e dīvān al- ṣādāre , Shāh Abbas II (1642-1666), Qazvīn

۵۵.

شاه اسماعیل، اُمرای کُرد و از دست رفتن دیاربکر از ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: یزدان فرخی آرش امین پور

منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲۲ 109 - 132

کلیدواژه‌ها: کردها صفویان شاه اسماعیل عثمانی دیاربکر چالدران

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ

تعداد بازدید : ۴۱۳۱ تعداد دانلود : ۷۲۴

با ظهور صفویه و شکست های حکمرانان آق قویونلو و متواری شدن آن ها به دیاربکر، حوادث سیاسی مهمی در این منطقه روی داد. با وقوع جنگ چالدران که نقطه تلاقی و برخورد سیاست های شاه اسماعیل صفوی و سلطان سلیم عثمانی بود، امرای کُرد دیاربکر نیز درگیر مسائل سیاسی میان ایشان شدند. از سوی دیگر انتزاع همیشگی آناتولی شرقی از قلمرو ایران اسلامی از مهم ترین مسائل مهم تاریخی است که در این میان نقش کردها نیز شایان بررسی است. جایگاه کردهای دیاربکر و نیز جزیره در سیاست شاه اسماعیل و سلطان عثمانی و نیز نقش ایشان درنتیجه و پیامد جنگ چالدران چه بود؟ ای پژوهش به شیوه تحلیلی و توصیفی در تلاش است که به پرسش های اخیر پاسخ گوید. به نظر می رسد شیوه تعامل شاه اسماعیل با قبایل کرد در منطقه دیاربکر و جهت گیری سیاسی این قبایل تأثیر قابل توجهی در تحولات سرزمینی میان ایران عثمانی داشته است. این پژوهش نشان می دهد که گرایش کُردها به شاهزادگان آق قویونلو، درگیری آنان با قزلباش ها، سیاست جایگزینی قزلباش ها به جای امرای بومی کرد، شکست چالدران و سرانجام نقش اختلاف مذهبی در انتزاع دیار بکر از قلمرو صفوی نقش داشتند

۵۶.

کانون ها و ویژگی های کتابت در خراسان بزرگ: دوره تیموریان و صفویان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: وحید توسلی حبیب الله عظیمی

منبع: مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات دوره ۲۸ زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۱۱۲) 193 - 206

کلیدواژه‌ها: استنساخ تیموریان صفویان خراسان بزرگ نسخه خطی کتابت تاریخ نسخه نویسی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علم اطلاعات و دانش‌شناسی

تعداد بازدید : ۵۳۵ تعداد دانلود : ۳۹۰

هدف:شناخت کانون ها و آداب کتابت نسخه های خطی خراسان بزرگ در دوره های تیموری و صفوی که از مهم ترین کانون های کتابت و استنساخ در ادوار مختلف تاریخی ایران است. روش شناسی:به روش سندی کتابخانه ای و نسخه پژوهی، انجامه (رقم کاتب)45000 نسخه خطی فهرست شده در کتابخانه آستان قدس رضوی، نسخه هایی که محل و تاریخ کتابت آنها در خراسان بزرگ و در دوره های تیموری و صفوی بود شناسایی شد که شامل 44 نسخه خطی گردید. سپس براساس هدف و محل کانون های کتابت و استنساخ خراسان بزرگ ویژگی های مربوطه مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها: از میان جامعه مورد بررسی تعداد 28 نسخه (64%) مربوط به کانون دانشمندان، همچنین 10 نسخه (23%) مربوط به کانون دیوانی، و 6 نسخه (13%) مربوط به کانون وراقان بود. در کانون دانشمندان حاشیه نویسی 89% و تصحیح92%؛ در کانون دیوانی زیبانویسی 90% و کیفیت خط (عالی و ممتاز) 70% و تزیینات 80%؛ و در کانون وراقان زیبانویسی 67%، کیفیت خط (خوش) 67%، و غلط املایی 100% دیده شده است. نتیجه گیری: با مطالعه ویژگی ها و آداب کتابت هر کانون می توان به اهداف، علل شکل گیری، و محل کتابت نسخ پی برد.

۵۷.

واکاوی نسبت هویتِ سرزمینی و عناصر مشروعیت بخش اجتماعی در اندیشه صفویان(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: ابراهیم توبه یانی محسن الویری

منبع: اسلام و مطالعات اجتماعی سال پنجم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 89 - 111

کلیدواژه‌ها: هویت سرزمینی عناصر مشروعیت بخش اندیشه سیاسی صفویان

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی

تعداد بازدید : ۵۴۹ تعداد دانلود : ۳۳۲

این مقاله درباره «هویت سرزمینی در جایگاه یکی از مؤلفه های هویتی ایرانیان» بحث می کند؛ از این رو، وزن و جایگاه سرزمین در منظومه فکری و هستی اجتماعی انسان از یک سو نقش و اهمیت سرزمین در هستی اجتماعی و هویت جمعی ایرانیان از دیگر سو بررسی می شود.سخن درباره اندیشه سیاسی صفویان و عناصر این اندیشه و چگونگی به خدمت گیری و سازگاری این عناصر برای احیا و تقویت یکی از مؤلفه های هویتی ایرانیان (سرزمین)؛ هم چنین چگونگی بهره برداری صفویان از کارکرد این عناصر برای مشروعیت بخشی به حاکمیت خود، جنبه دیگری از مباحث این مقاله است. رویکرد این مقاله به هویت، نه سراپا، ایستا و بدون تغییر و نه سیال است که نتایج آنها به ترتیب به سنگوارگی هویتی و پدیده ای برساخته گفتمان و قدرت بینجامد؛ بلکه هویت در این رویکرد از یک سو به پایداری و رسوب یافتگی بعضی از عناصر و ویژگی ها در فرهنگ ملت ها و از سوی دیگر به پویایی و تحول آنها باور دارد.

۵۸.

ملاحظات و منازعات صفویان و روسیه در گرجستان(با تکیه بر عملکرد شاهزادگان گرجی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: نصرالله پورمحمدی املشی سمیه انصاری

منبع: مطالعات اوراسیای مرکزی سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۲۰) 53 - 66

کلیدواژه‌ها: روسیه گرجستان صفویان ملاحظات منازعات

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی

تعداد بازدید : ۵۱۲ تعداد دانلود : ۴۹۷

موقعیت راهبردی گرجستان، آن را از زمان ها ی دور در منظومه منافع قدرت های بزرگ ایران، عثمانی و روس ها قرار داده بود و هر یک به فراخور منافع خویش، سیاست هایی نظامی و دیپلماتیک در آنجا به کار می گرفتند. این موضوع، گاه تنش ها و منازعاتی طولانی بین آنان را به دنبال داشت. چنان که تحقق اندیشه های اقتصادی و سیاسی تزارهای روسیه و صفویان در منطقه قفقاز در تقابل با عثمانی و مبارزه با پیشروی و نفوذ آنان، فقط از راه پیوستگی جغرافیایی بین مناطق مفتوحه قفقاز به ویژه گرجستان به عنوان یکی از ایالت های متبوع و مورد نظر آنان ممکن می شد. در این میان، عملکرد شاهزادگان گرجی در قطع ارتباط و دشمنی با دربار صفویان و گرایش به سمت روسیه بنابر تمایلات دینی و سیاسی، نپذیرفتن ائتلاف برای مبارزه باعثمانی از سوی صفویان و سیاست روس ها در تحقق اندیشه پترکبیر با بهره گیری از ضعف های ایجاد شده در ساختار سیاسی و نظامی حکومت صفویان و کاهش تسلط آنان بر گرجستان و اطاعت نکردن والیان گرجی از پادشاهان صفوی، سبب سردی و سرانجام تیرگی مناسبات صفویان و تزارهای روس شد که سیطره همه جانبه روسیه بر گرجستان را به دنبال داشت. این نوشتار درنظر دارد تا با روش کتابخانه ای و با تکیه بر داده های تاریخی به این مسئله بپردازد که گرجستان در منازعات عثمانی و صفویان چه نقشی داشته است؟ و شاهزادگان گرجی در تشدید منازعات چه نقشی ایفا می کرده اند؟

۵۹.

تحلیل تاریخی حذف حکومت سادات کیایی توسط صفویان (با تأکید بر مبانی نظری)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: حسن اللهیاری

منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال چهاردهم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۴۲)

کلیدواژه‌ها: صفویان سادات کیایی حذف خاندان کیایی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ

تعداد بازدید : ۸۳۷ تعداد دانلود : ۴۳۹

خاندان سادات کیایی، که قریب یک قرن و نیم قبل از برآمدن صفویان موفق به تشکیل حکومتی محلی و ریشه دار در گیلان شده بودند، با پناه دادن به اسماعیل میرزا، شاه اسماعیل بعدی، نقش مهمی در ممانعت از نابودی قطعی صفویان و احیای آنها برای نیل به هدف سیاسی خود در آغازین سال های قرن دهم ه ..ق داشتند. با وجود این، سرنوشت حکومت کیایی، حذف و انقراض در ابتدای قرن یازدهم ق توسط صفویان بود. این پژوهش تلاش می کند تا فرایند و مبانی این پدیده، یعنی سرکوب سادات کیایی را به روش تحلیل تاریخی بررسی نماید. نتایج این تحقیق نشان می دهد که با وجود نشانه های متعدد، صفویان در تعامل با سادات کیایی هرگز موفق نشدند آنها را به طور کامل کنترل کنند. امرای کیایی با سابقه ای مبتنی بر سیادت طریقت و داعیة حکومت بر مبنای شاه آرمانی، در مقیاس محلی خویش، بنیان نظری صفویان را هدف قرار داده بودند، بدین روی، به سخت ترین شکل ممکن سرکوب شدند.

۶۰.

فرمانروایی کارکیا میرزا علی در گیلان و دگرگونی سیاست خارجی او در قبال آق قویونلوها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: اسماعیل حسن زاده

منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۱۳) 53 - 72

کلیدواژه‌ها: گیلان مازندران کیائیان آق قویونلوها صفویان کارکیا میرزاعلی یعقوب پادشاه رستم پادشاه

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ

تعداد بازدید : ۵۱۲ تعداد دانلود : ۴۰۴

کیائیان در طول 231 سال حاکمیت خود در گیلان، فراز و نشیب های زیادی در روابط با حکومت های محلی و منطقه ای پشت سرگذاشتند. در هر مقطع، به تناسب ضرورت های سیاسی و اجتماعی داخلی و خارجی، سیاست هایی اتخاذ می کردند. یکی از این مقاطع دوره حاکمیت کارکیا میرزاعلی (883-909ق) بود که با بحران زوال در حاکمیت آق قویونلوها هم زمان شد. این هم زمانی موجب عدول میرزاعلی از سیاست خارجی سنتی خاندان مبتنی بر تابعیت در قبال حکومت مرکزی ایران و اتخاذ سیاست تقابل تهاجمی گردید. این مقاله، با بهره گیری از منابع اصلی این دوره و تحلیل مضمونی روایت های تاریخی، به دنبال تبیین تأثیر اصلاحات بر بی ثباتی داخلی و علل شکست سیاست تقابل تهاجمی در قبال آق قویونلوهاست. هم زمانی اجرای اصلاحات داخلی با اتخاذ سیاست خارجی جدید به تشدید رقابت های درون خاندان کیائی انجامید. شکست های متعدد میرزاعلی در سیاست خارجی از جمله درقبال مرعشیان مازندران، آق قویونلوها و سایر حکومت های محلی به ازدست رفتن بخشی از قلمرو سنتی شان منجر شد. در نتیجه این شکست ها و تشدید نارضایتی داخلی، میرزاعلی به قتل رسید و حکومت کیائیان مجبور به تابعیت از حکومت مرکزی ایران شد.