مجهول الحال

یکی از مهم ترین مباحث فقه اسلامی که مورد مناقشه فقها قرار گرفته، لزوم یا عدم لزوم تفحـص از عدالت مجهول الحال و میزان آن است. مشهور فقها قائلند کـه اگر فرد مجهول الحال به عملی که در آن عدالت شرط شده است، اقدام کند، تفحص از عدالت او لازم است، اما در مورد مقدار آن با هم اختلاف دارند. گروهی از فقها هم گفته اند که تفحص از عدالت مسلمان شرط نیست. در این مقاله، ابتدا دیدگاههای فوق مورد بررسی قرار می گیرد و در پایان، نگارنده با توجه به ثمره فرق بین طریقی و موضوعی بودن عدالت، ملاکی برای میزان تفحص از عدالت در موارد مختلف، ارایه می دهد.

بحث درباره قواعد تعارض جرح و تعدیل، همواره از مباحث مهم و درخور توجه در حوزه دانش رجال بوده است ؛ زیرا درباره برخی راویان مهم و برجسته شیعه ، آرای رجالی ای متعارض در دست است . تعیین وضعیت این دسته از راویان ، به کاربرد این قواعد برای حل تعارض و رسیدن به نتیجه درست، وابسته است. آیت الله خویی آرای رجالیان را از باب حجیت خبر واحد، معتبر دانسته است؛ از این روی، در اندیشه او، تعارض جرح و تعدیل در آرای رجالیان متقدم، همواره به تساقط آرا و در نتیجه، مجهول الحال شدن راوی انجامیده و به هیچ عنوان، ترجیح یکی از دو طرف تعارض با استفاده از مرجحاتی همچون اخذ قول متأخر، تعدد جارح یا معدل و یا تقدم قول اضبط، در عمل کرد ایشان، جایگاهی نداشته است.