نعمتی

همدان در طول تاریخ همواره پذیرای اقوام و گروه های مختلف قومی و مذهبی بوده که اهل تصوف از قدیمی ترین آنها به شمار می رود. این شهر در دوره قاجاریه به دلیل موقعیت طبیعی و جغرافیایی خود در غرب ایران و نزدیکی به مسیرهای ارتباطی، مورد توجه گرو ههای صوفیانه قرار گرفت. افزایش جمعیت صوفیان در این دوره و گسترش فعالیت های آنان منجر به برخی انشعابات و برخورد با دیگر گروه ها گردید، هرچند بسیاری از این وقایع و حوادث این گروه در این دوره، متأثر از سیاست های حاکمان قاجاری و خاندان های حاکم محلی بود. لذا نگارندگان در پژوهش حاضر در تلاش هستند تا در یک رویکرد توصیفی و تحلیلی به بررسی جایگاه تصوف همدان در دوره قاجاریه و فرق و انشعابات آن بپردازند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که تصوف و فرق صوفیانه همدان در این دوره، علی رغم برخی وقایع و حوادث، یکی از دوران های پررونق خود را تجربه کرد که افزایش جمعیت و نفوذ صوفیان در این دوره خود گویای این واقعیت است.

حیدریان و نعمتیان ازجمله گروه های مذهبی با گرایش های صوفیانه به حساب می آمدند که سده های هشتم و نهم هجری در ایران شکل گرفتند. این دو گروه بنا به دلایلی مذهبی- سیاسی باهم در رقابت بودندبه طوری که تمامی شهرهای بزرگ ایران (دوره صفویه و قاجاریه) به دو قطب حیدری و نعمتی تقسیم می شد و دائماً میان این ها جنگ و جدال بود چنانکه از منابع تاریخی مستفاد می شود این است که شدیدترین درگیری ها در ایام مذهبی بخصوص در روز عاشورا صورت می گرفت؛ در این ایام هر یک از این دو گروه اشعار مخصوص خود را داشتند؛ چنانچه حیدریان جمله (حیدر، صفدر، علی) و نعمتی ها با جمله (محمد است و علی) برای خاندان نبوت صلوات می فرستادند علیرغم این درگیری ها، گاه این دو گروه منازعات را کنار گذاشته و باهم متحد می شدند مثلاً در دوره جنگ های ایران و روس و مشروطه، در تبریز این دو گروه منازعات خود را کنار گذاشته و در مبارزه علیه نفوذ خارجی و استعمار شرکت کردند. بنابراین رقابت بین حیدری و نعمتی آنچنانکه در دوره صفوی در تبریز وجود داشته در دوره قاجاریه کمتر بوده است ولی در برخی از شهرهای ایران از جمله اردبیل و شوشتر و... این رقابت ها وجود داشت که در منابع تاریخی به آن اشاره شده است.