پوشش

در مطالعه ی حاضر، دلالت های معنایی پوشش دختران پس از مصرف رسانه ای بر اساس تبیینی داده بنیاد مورد بررسی قرار گرفته است. با عنایت به اینکه میدان مطالعه، زنان جوان شهر تهران هستند، نمونه های مورد مطالعه به تعداد 21 نفر به شیوه هدفمند از میان زنان جوان با حداکثر گوناگونی و میانگین سنی 19 تا 33 ساله انتخاب شدند. گردآوری داده ها از طریق مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته انجام شد و تجزیه و تحلیل یافته ها نیز با استفاده از رویه داده بنیاد و مراحل کدگذاری آن صورت پذیرفت. یافته های اکتشافی نشان داد که عوامل گوناگونی در شکل گیری مقوله مرکزی یعنی«بدن به مثابه سرمایه نمادین» اثرگذار است و عوامل زمینه ای همچون «زیبایی گرایی و کمال طلبی، بدن و پوشاک به مثابه ابژه زیبایی شناختی، جلوه گری خود ایده آل» نیز از جمله عوامل موثر بر انتخاب سبک پوشش زنان می باشد؛ از سویی دیگر عوامل علی و مداخله ای همچون «برجستگی مد در هویت بخشی، مردم پسند کردن مد، تولید نوگرایی و زایش مدام فرهنگی، الگو و فرهنگ مصرف رسانه ای» بر این فرآیند تاثیرگذار است. یافته های تحلیلی نیز حاکی از آن بود که استراتژی و راهبردهای زنان در این زمینه در دو مقوله «بدفرمانی و نافرمانی مدنی باگزینش الگوهای ناهنجار پوششی و تطابق گرایی اعتقادی با گزینش الگوهای فرهنگی و عقیدتی» قرار می گیرد. در نهایت مجموع این راهبردها نتایجی از جمله «تقلیل معنای حجاب، افزایش چالش های اجتماعی و کمرنگ شدن الزامات اجتماعی پوشش» را به همراه دارد.

مقاله حاضر با هدف ارزیابی هنجارهای رسمی و غیررسمی پوشش جوانان، و به روش نظریه مبنایی انجام شده است. جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه عمیق با بیست و دو نفر از جوانان دختر و پسر 29-18 شهر تهران و با استفاده از روش کدگذاری نظری تحلیل شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مقوله حجاب دالی نیست که تنها به مدلول مورد نظر سیستم سیاسی توجه کند، بلکه مدلول آن امر وسیع اخلاقی است. بدین ترتیب هر یک از کنش گران مفهوم اخلاقی بودن را بر حسب موقعیت و زمینه اجتماعی خود با تفسیر مجدد بکار می گیرند. در مجموع می توان گفت: حجاب از سوی جوانان مصاحبه شونده به مثابه هنجاری درونی پذیرفته شده است. 

آزار جنسی یک مسئله جهانی است که مانعی پایدار در راه ارتقای زنان و برخورداری آنان از حقوق فردی و اجتماعی شان به شمار می آید. آزار جنسی را می توان هرگونه توجه نشان دادن به بدن زن بدون توافق صریح یا ضمنی، مشروط بر آنکه ماهیت جنسی داشته باشد، تعریف کرد. در این تحقیق با استفاده از روش پیمایشی و پرسشنامه محقق ساخته، اقدام به جمع آوری اطلاعات شده است. پرسشنامه ها در بین 384 نفر از دختران و زنان جوان 35 15 ساله ساکن محلات تهرانپارس و تجریش بصورت نمونه گیری چند مرحله ای توزیع گردیده است. نتایج تحقیق نشان داد که اکثر زنان در سه ماه گذشته، نوعی آزار جنسی کلامی مانند متلک گفتن، تحسین زیبایی، حرف های رکیک (توهین) و مزاحمت تلفنی را تجربه کرده اند و یا از وقوع آن در زندگی اطرافیان و دیگران اطلاع دارند. بیشتر زنان در سه ماه گذشته آزار جنسی رفتاری مانند هیزی و چشم چرانی، مورد تعقیب قرار گرفتن، لمس کردن، تنه زدن به عمد، توقف کردن با ماشین جلوی فرد را تجربه کرده اند و یا از وقوع آن در زندگی دیگران اطلاع دارند. عورت نمایی، پیشنهاد جنسی و تهدید به تجاوز از موارد دیگر آزارجنسی رفتاری بود که شیوع کمتری در جامعه آماری داشت و شاید یکی از دلایل آن تابو بودن اینگونه مسائل و ترس و بدبینی زنان نسبت به مطرح کردن آن بود. در تحلیل کیفی تحقیق اکثر زنان اعلام کرده اند که تجربه لمس کردن را به کرات در زندگی خود داشته اند و اینگونه آزارها موجب ترس و بدبینی آنها نسبت به مردان شده است- آزار جنسی در محیط کار در نمونه مورد نظر کمتر رخ داده است. برخورد زنان در بیشتر مواقع سکوت و مدارا و فاصله گرفتن در وسایل نقلیه عمومی است و در این مورد کمتر به مراجع قضایی مراجعه می کنند. همچنین، بین آزار جنسی و نحوه پوشش و آرایش زنان ارتباط معناداری وجود دارد؛ اما بین عوامل اجتماعی (عوامل زمینه ای) مانند درآمد، تحصیلات فرد، شغل پدر و مادر و درآمد خانواده و آزار جنسی زنان جوان ارتباط معناداری دیده نمی شود.

بنا بر آیات وحی، مساله پوشش از اولین مسائلی بود که حضرت آدم7 پس از هبوط به زمین با آن مواجه شد. خداوند متعال در قرآن کریم درباره ی شیوه صحیح پوشش، تکالیف و دستوراتی را مقرر کرده است. شیوه شناسی صحیح نهادینه سازی فرهنگ پوشش در جوامع انسانی، یکی از مسائلی است که همواره در معرکه آرا و نظرات مختلف قرار گرفته است. بنابراین بایسته است که با تحلیل و بررسی دیدگاه قرآن در این باره، کامل ترین نسخه وحی آسمانی را به عنوان مبنای فرهنگ سازی برگزینیم. در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، کوشش شده است با توجه به روش فرهنگ سازی قرآن به عنوان شیوه ای موثر در طراحی فعالیت های فرهنگی، توجه برنامه ریزان فرهنگی را نسبت به روش طرح مباحث ارزشی جلب کند، به گونه ای که تقویت شاخص های ارزشی در اجتماع آسان تر و مخاطب را نسبت به تحمل دشواری های آن پذیرا تر کند. خداوند در این خصوص از تکنیک هایی همچون تدریج، الگو سازی، سطح بندی و بیان فلسفه و چرایی حکم استفاده کرده است. بدیهی است که وقتی حجاب در جامعه وجهه محدودیت و دست و پاگیری نداشته باشد، بلکه شاخص امتیاز و ارجمندی شمرده شود، با اقبال عمومی مواجه خواهد شد.

پوشش و حجاب اسلامی یکی از موضوعات مهم قرآنی است که در آیات وحی از آن سخن به میان آمده است. ازجمله آیاتی که جایگاه حجاب به روشنی در ساختار آن آمده، آیه 31 سوره نور است. پژوهش حاضر می کوشد با هدف مشخص کردن ساختار این آیه و پیوند آن با کل سوره، جایگاه حجاب و عفاف در قرآن کریم را تبیین نماید. پرسش اصلی تحقیق این است که آیا آیه 31 سوره نور می تواند دارای یک ساختار منسجم باشد و پیوند این ساختار با کل سوره چگونه است. مطالب این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی و بر اساس پرسش ها و اهداف تحقیق،طبقه بندی و تحلیل شده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که تمامی آیات وحی به منزله نور و چراغی تابان است که انسان را به سرمنزل مقصود هدایت می کند و ساختار کل سوره نور اینگونه است. در این سوره گاه یک بخش از ساختار در یک آیه جای می گیرد و گاه به قراین لفظی و معنایی، یک بخش از ساختار حذف می شود. آیه 31 سوره نور دارای ساختاری چهارگانه است که همین ساختار در کل سوره قابل مشاهده است. بررسی مفاهیم قرآنی در یک ساختار منسجم باعث می شود که بیش تر با ابعاد اعجاز قرآن آشنا شویم و از دریای بی کران مفاهیم سرنوشت ساز آن بهره بریم.

حجاب زنان در ایران به یکی از مهم ترین مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، به ویژه در سال های اخیر، تبدیل شده و بحث و مناقشه پیرامون آن در محافل علمی، سیاسی، فضای عمومی و رسانه ها به طور مستمر جریان دارد. این پژوهش به بررسی دلایل و راهکارهای ارائه شده از سوی موافقان الزام حجاب و مقابله با بی حجابی می پردازد. در این راستا، از نظریه هراس اخلاقی که فرآیند برانگیختن نگرانی اجتماعی نسبت به یک موضوع را از طریق عملکرد دست اندرکاران اخلاق و رسانه های جمعی توضیح می دهد، بهره گرفته شده است. این مطالعه کیفی با روش تحلیل محتوای مبتنی بر قیاس انجام شد. برای گردآوری داده ها، سخنرانی ها، یادداشت ها و مصاحبه های مرتبط با موضوع مقابله با بی حجابی که در پایگاه های خبرگزاری های رسمی داخلی از مهرماه ۱۴۰۱ تا تیرماه ۱۴۰۳ منتشر شده بودند، مورد تحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان داد دست اندرکاران مسئول، ناهمنوایی زنان با حجاب رسمی را تهدیدی برای خانواده، نظام اجتماعی-فرهنگی، نظام سیاسی و دین درک می کنند و این گروه از زنان را به مثابه «کنشگران شهرآشوب» برمی سازند که چنین تهدیداتی را برای نظم اجتماعی ایجاد می کنند. درنهایت، آن ها به عنوان راهکار خواهان مقابله با بی حجابی از طریق شیوه های سخت و نرم می شوند. پس از اعتراضات اجتماعی ۱۴۰۱، هراس اخلاقی مبتنی بر مدل مهندسی نخبگان حاکم برای کنترل پوشش زنان شدت گرفته و به اقدامات کنترلی بیشتر منجر شده است. بااین حال، این رویکرد نتوانسته مقبولیت اجتماعی لازم را کسب کند و موجب تداوم تعارض و تقابل میان حاکمیت و زنانی شده است که برای دستیابی به حق اختیار بر پوشش خود تلاش می کنند.