البیان

الإغراب قدیمٌ قِدَمَ الإبداع؛ مستمرٌّ استمرارَه، ظلَّ حاضراً فی جهود النقّاد من عصر أرسطو حتّى الیوم على اختلاف بینهم فی درجاتِ الاهتمام به، وفی تجلّیاته التی اجتذبتهم إلى حلباتها؛ فجاءت جهودهم آراء مبثوثهً فی تضاعیف مؤلّفاتهم، أو مجموعهً فی فصلٍ، أو بابٍ من کتابٍ، أو آراء مشفوعهً بالاختیارات، أو اختیاراتٍ عنوانُها الإغرابُ. وهکذا انتظمَ جهودَهم حبُّ الإغرابِ عند کلٍّ من المبدع والمتلقّی، واللفظُ الغریبُ، وغرائبُ الأبیاتِ، وغرائبُ المبانی والمعانی، وغرائبُ الصور. بید أنّنا نصرفُ النظرَ فی بحثنا هذا عن المستوى العمودیّ؛ ممثَّلاً باللفظِ الغریبِ الذی شُغِفَ به اللغویُّونَ والرواهُ، ونجعل وکْدنا الإغراب على المستوى الأفقیِّ ممثَّلاً بالتألیف، والتخییل، زاعمینَ أنَّه المحورُ الخفیُّ أوالصریحُ الذی انتظمَ الدرسَ النقدیَّ عند العرب؛ فاستغرق حفریّاتهم على عروق الذهب فی صنعه الشعر، وجهودَهم للقبض على أسرارِ ارتقاءِ المنظومِ إلى مراتبِ الشعریِّ التی عبَّروا عنها بالبیان والفصاحه والبلاغه.

علّامه طباطبائی، پیش از «المیزان»، تفسیر «البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن» را با اهتمام به روایات تفسیری و تلاش در جهت بیان سازگاری میان قرآن و روایات، نگاشتند. این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی به هدف شناساندن آن دو تفسیر و بیان امتیازات «المیزان»، به اشتراکات و تفاوت های آن دو می پردازد. دو تفسیر مزبور، اشتراکاتی مانند بیان هدف سوره و بررسی روایات دارند. در تفاوت های شکلی ساختاری، «المیزان» در پرداختن به تفسیر آیات، از جامعیت نسبی برخوردار است. نقل و بررسی روایات تفسیری، در پایان بحث تفسیری و طرح مباحث موضوعی مستقل در «المیزان» آن را متمایز از «البیان» ساخته و در نهایت، اینکه برخی عبارت های «البیان» در «المیزان»، اصلاح شده است. در تمایزهای شکلی محتوایی، شاخصه مهم «المیزان»، تنوع در تفسیر قرآن به قرآن و توجه به نقش سیاق است که در «البیان» به آن گستردگی نیست. همچنین در «المیزان» برخی از قرائات آیات، بررسی شده و شبهات قرآنی پاسخ یافته است. منابع «المیزان» نیز بسیار گسترده تر است.

علم البیان الذی یکون وراء معرفه ایراد المعنى الواحد بطرق مختلفه فی وضوح الدلاله یشتمل على اربعه فنون یسبقها- على اساس الکتب البلاغیه - فنّ التشبیه ومن هنا یبدو ان التشبیه لا یقع تحت فنّ المجاز فی شیء اذ انه قد تقدم علیه فی الذکر. هذا وانه احدى طرق الالقاء التی تتفاوت فی مستوى وضوح الدلاله. وهذا المقال عالج دراسه حدود فنون البیان على اساس نقد اراء البلغاء والبرهنه والمقارنه. وسیؤدی الکلام الى ان نجعلَ المجاز مدخلا لعلم البیان وفروعه ونرى التشبیه الى جانب الاستعاره والکنایه والمجاز المرسل من فروع استعمال اللفظ فی غیر ما وضع له .

از جمله شاخه های علوم قرآنی که اغلب از طرف دانشمندان و صاحب نظران علوم قرآنی مورد بحث و اختلاف قرار می گیرد مساله ی نسخ در آیات قرآن کریم است. برخی منکر وجود نسخ در آیات قرآن هستند و برخی با تقسیم بندی آن به انواع مختلف برخی از انواع آن یا نوعی از انواع آن را در آیات قرآن قبول دارند. آیت الله خویی از میان مفسران قرآن، پدیده نسخ را در مورد آیات قرآن قبول ندارند و تنها آیه ی نجوا را از موارد نسخ قرآن به قرآن می دانند. از جمله آیاتی مفسران دیگر پدیده ی نسخ را نسبت به آن قائل هستند آیات 15و 16 سوره نساء است که علامه طباطبایی نیز در این خصوص قائل به نسخ هستند. پژوهش حاضر ضمن تحلیل و مطرح کردن نظریات این دو بزرگوار مساله عدم نسخ در دو آیه مذکور را مطرح می نماید. آیت الله خویی نسخ در آیه 15 نساء را نپذیرفته و حکم آن را به جهت پیش گیری از گناه و تکرار کار زشت می داند اما علامه معتقد است که این آیه با آیه ی 16 نساء و آیه 2 سوره مبارکه نور نسخ شده است.

یمیل الفنانون فی أیامنا هذه إلی الأنشطه الجماعیه أکثر من أی وقت مضی فی خلق الأعمال حیث تتکون هذه المجموعات من أشخاص باختصاصات مختلفه. إنها طریقه یحافظ فیها کل تخصص تماماً علی مفاهیمه وبنیته ومبادئه وأسسه وطرقه، فضلاً عن الترتیب الذی یتم تقدیمه به، وفیه یتوازی تخصصان أو أکثر مع برامج فریده وبالطبع مع أسالیب محدده لکل مجال ویقوم کل تخصص بفحص قضایا محدده ربما أهمیه وجهات النظر المختلفه المستمده من تخصصات مختلفه حول موضوع واحد تعتبر أحد أسباب إتباع هذه المناهج. تساعد موضوعات العلوم القرآنیه وامتدادها إلی الموضوعات الأدبیه والبلاغیه من زوایا التخصصات المختلفه علی تعمیق الموقف والفهم الصحیح لمفاهیم کلام الوحی. تهدف هذه الدراسه إلی تعریف مکانه المفاهیم القرآنیه من وجهه نظر أدبیه وبلاغیه. لقد تمت الدراسه بطریقه البحث التحلیلی الوصفی والأدوات المستخدمه هی المصادر المکتبیه بموضوعات التفسیر والأدب والبلاغه العربیه. تدل نتائج هذه الدراسه إلی أن تقییم المفاهیم القرآنیه من منظور العلوم المختلفه یشیر إلی التقدم والتطورات فی الفتره الأدبیه المعاصره حیث نجد القرآن نصاً مناسباً للدراسه والبحث من خلال الدخول فی مجال اللغه العربیه والإلمام بمحتویات هذه الفتره.