ناصیف الیازجی

الحکمه کانت نوعاً من التعبیر الّذی یکثف الشعراء بها تجاربهم الذاتیّه أو ممارساتهم الیومیّه، وکانوا یعبّرون بها فی داخلهم من فکرهٍ أو رأی، ینقلون ذلک إلی من حولهم فی مجتمعهم فی القبیله أو فی الأسواق والمواسم. والیازجی شاعرٌ حکیم وهو من الشعراء الذین تطرّقوا إلی جوانب الحکمه العدیده، خاصّهً حکمه الصبر کما إهتمَّ بها اهتماماً تاماً. والیازجی یُعلی مقامَ الصبر ویشوّق الناسَ إلیه لأنَّ ثمرته حلوهٌ تجعل الإنسان متمسکاً بحبل الله تعالی وتزید إیمانه وتقوی عزمه أمام بلایا الدهر. وقد تأثّر الیازجی فی حکمته حول الصبر بالقرآن الکریم والأحادیث النبویّه الشریفه ونهج البلاغه والمتنبی الذی کان من أعلام الشعراء وأفذاذ الحکماء فی الشعر العربی القدیم، إضافه إلی الأقوال المأثوره والشعر القدیم والحدیث وما یجری علی ألسنه الناس من الأمثال وما یعرض له من الخواطر فی اختباره للدنیا. لغته فی حکمته بسیطه لا یحتاج القارئ فی فهمها إلی التأمّل. وقد رکّزت المقاله على محاوله إرجاع المعانی التی تطرّق إلیها الیازجی فی أشعاره الحکمیه إلى مصادرها. وقد وجدنا الیازجی یکرر ما قاله الآخرون ولم یکن مبدعاً فی خلق المعانی الجدیده.

اهتمّ الباحثون بالدراسات الأسلوبیّة الإحصائیّة اهتماماً کبیراً حیث یمکن باستخدامها معرفة الأسالیب المختلفة وتمییزها عن أسالیب أخری فی نصّ ما. دراسة الأسلوب علی أساس معادلة بوزیمان هی دراسة کمیّة ولیست کیفیّة، درسنا فی هذا المقال نماذجاً من مقامات الهمذانی والیازجی علی أساس معادلة بوزیمان. وهذه المعادلة تنطبق علی أسلوب المقامات. أسلوب الکاتبین فی مقاماتهما علی أساس هذه المعادلة أدبی والدرجة الإنفعالیّة تختلف من مقامة إلی مقامة أخری. السبب الرئیسی الذی أدّی إلی إرتفاع نسبة الفعل إلی الصفة (تسمی اختصاراً ن ف ص) فی مقامات الهمذانی والیازجی هو الإکثار من الشعر بدرجة کبیرة وإنّ المقامة من النثر الأدبی ووسیلة للتمرن علی الإنشاء والوقوف علی مذاهب النثر والنظم. إنّها رصید الثروة المعجمیّة وتعبّر عن حالة المجتمع البشری وعن العواطف الّتی تعمل فی نفس الشعب وهی تنطوی علی ضرب من الصناعات اللفظیّة کالسجع. إنّ مؤثر الصیاغة تنطبق علی مقامات الکاتبین. ومن المؤثرات التی ترجع إلی المضمون هی (العمر)، وهو یؤثّر علی ارتفاع ن ف ص، عند الکاتبین. تهدف هذه المقالة إلی أن تحلّل الأسلوب فی نماذج من مقامات الهمذانی والیازجی علی أساس معادلة بوزیمان.

یضم نهج البلاغه مجموعه من أهم الموضوعات والتعالیم الإسلامیه الأساسیه، ویعد من أجمل النصوص المقدسه والمواثیق الإنسانیه ومصدراً موثوقاً فی معرفه الدین، ویشمل کلاماً ومقتطفات من کلام الإمام علی (ع) الذی عبر عنه بأجمل المفردات والتعابیر الفنیه .. وقد لفت أنظار العدید من الأدباء والکتاب والشعراء ومنهم ناصیف الیازجی. تتناول هذه المقاله تأثیر نهج البلاغه على قصائد ناصیف یازجی. یعد یازجی أحد أشهر الشعراء العرب المعاصرین وأحد الرواد الرئیسیین للحرکه الأدبیه العربیه الذین استخدموا نهج البلاغه لإنتاج أعمال جدیده فی العالم. وعلى الرغم من میله إلى المسیحیه، إلا أنه من الشعراء الذین لدیهم معرفه کامله بمفاهیم نهج البلاغه السامیه ومن أولئک الذین استخدموا موضوعاته على نطاق واسع. أجرى البحث الحالی بالمنهج الوصفی التحلیلی واستخراج الشواهد من نهج البلاغه وقصائد الیازجی دیفان ثم التحلیل والمقارنه بینهما. وأظهرت النتائج أن جوهر القصائد المأثوره للشاعر هو نهج البلاغه وقد استفاد منه بشکل واضح، ونتیجه لذلک احتوى دیوان الیازجی على قضایا أخلاقیه وخطب ونصائح وحکم. تأثر الیازجی بشکل کبیر بکلمات الإمام علی (ع) فی نهج البلاغه بحیث اقتبس محتوى کلام الإمام وأعاد صیاغته فی قصائده.

ا اخلاق یکی از زمینه های اصلی ادب گران سنگ فارسی است که گویندگان کثیری، بدان پرداخته اند. فضایل اخلاقی در دیگر زبان ها هم مورد توجه بوده است. از قاسمی گنابادی (ف.982ق.)، هشت مثنوی برجای است که در آنها با طرفه اندیشی و بیانی سهل، مضامین اخلاقی را غالباً در قالب حکایت سروده است. در ادب عربی نیز شاعران سترگی از جمله ناصیف الیازجی (1871-1800م.) به مفاهیم اخلاقی توجّه داشته اند. در این جستار با تکیه بر مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی که وجود زمینه های تأثیر و تأثّر را صرفاً شرط تطبیق نمی داند، به بیان فضایل اخلاقی مشترک در اشعار دو شاعر پرداخته شد. پژوهش حاضر با تکیه بر منظومه های عمدهالاشعار و زبدهالاشعا ر قاسمی و دیوان ا شعار الیازجی و بر اساس تقسیم بندی خواجه نصیرالدّین طوسی از فضایل اخلاقی در چهار حوزه کلی (حکمت، شجاعت، عفت و عدالت) انجام گرفته است. پرسش اصلی پژوهش آن است که چه مضمون های اخلاقی مشترکی در شعر قاسمی و الیازجی وجود دارد؟ از دستاوردهای ارزشمند آن تبیین و تحلیل مضامین مشترکی چون علم، تواضع، صداقت ، صبر و وفای به عهد است که در شعر دو شاعر ایرانی و لبنانی بیان شده است. به زیبایی های ادبی اشعار درحد گنجایش مقاله اشاره شد. بسامد برخی مفاهیم اخلاقی در شعر قاسمی چشم گیرتر است. از دلایل آن می توان به اهتمام قاسمی در سرودن مثنوی های متعددی که مشحون از مفاهیم اخلاقی و اجتماعی است و نیز مناعت طبع و ویژگی های خُلقی شاعر اشاره نمود.