فرآیند هویت یابی

امروزه شناسنامه به عنوان یکی از شاخص ها و الزامات زندگی در جامعه مدرن شناخته می شود. این مقاله در صدد است که تأثیر شناسنامه و نقش آن در زندگی کودکانبدون شناسنامه را بررسی نماید. در انجام این پژوهش براساس رویکرد کیفی از ""نظریه مبنایی""استفاده شده و نمونه گیری آن به صورت هدفمند می باشد. داده های تحقیق از طریق مصاحبه انفرادی با 21 کودک بدون شناسنامه ساکن مناطق خاک سفید و دروازه غار شهر تهران و نیز تشکیل جلسات بحث گروهی گردآوری شده است. یافته های این پژوهش نشانگر عدم شکل گیری احساس هویت در کودکان بدون شناسنامه است. کودکان بدون شناسنامه، داشتن شناسنامه را عامل دستیابی به رهایی و برخورداری از حقوق اجتماعی می دانند. فقدان شناسنامه، این کودکان را با مشکلات متعددی همچون عدم دسترسی به امکانات رفاهی، آموزشی و تحصیلی و ترک تحصیل، احساس تحقیر و احساس بی قدرتی و پوچی روبرو کرده است. در نهایت این مشکلات فرایند هویت یابی و شناخت فرد از خود را در جامعه دچار مشکل می کند.

این پژوهش تلاش دارد تا با واکاوی فرایند تولید-مصرف رسانه ای نوجوانان در شبکه ها ی اجتماعی، به نقش شبکه های اجتماعی در فرآیند هویت یابی نوجوانان و توصیف چنین فرآیندی در عصر شبکه ای بپردازد.برای این منظور از روش کیفی و تکنیک مصاحبه روایی و اپیزودیک استفاده شده است. 12 مصاحبه با دختران نوجوان 15 تا 18 ساله کاربر شبکه های اجتماعی و در حال تحصیل در مدارس برگزیده مشهد، صورت گرفت و داده های حاصل از آن با روش تحلیل مضمون پردازش شده و شبکه مضامین با 40 مضمون پایه، 6 مضمون سازمان دهنده و یک مضمون محوری ترسیم شد.یافته ها، نشان دهنده تغییر از «زندگی با شبکه های اجتماعی» به «زندگی در شبکه های اجتماعی» ست. دختران نوجوان علی رغم عاملیت بالا در جستجوگری آنلاین، «کاوش هویتی گسترده و سطحی» دارند. آن ها از «قدرت عاملیت در اجرای آنلاین هویت» نیز برخوردارند که منجر به ساخت دلبخواهی میدان ارتباطی و خود شده است. قدرت عاملیت و امکان کنترل مخاطبان اجرای هویتی، موجب «نگاه شی انگارانه به مخاطب» شده است. محتوا و دسترسی بدون محدودیت زمینه ساز «ظهور هنجارهای خود مبنا و شبکه ای شده» می شود. «تلاقی خواسته و یا ناخواسته ی دو زمینه ی آنلاین و آفلاین» مرز میان این زمینه ها را ناپدید کرده و بدین جهت آن ها همیشه «اضطراب ناشی از رویت پذیری ناخواسته» را تجربه می کنند. روایت های دختران نوجوان از کاربری شبکه های اجتماعی همه ی عناصر یک فرآیند هویت یابی را در بر می گیرد اما آن ها به واسطه ی ظرفیت های شبکه های اجتماعی و قدرت عاملیت، هر موقعیت بغرنج یا نامطلوبی را کنترل کرده و یا از آن اجتناب می کند. بنابراین فرآیند هویت یابی به مرتبه ای پایین تر تقلیل می یابد.