مکان های تاریخی

پژوهش حاضر به منظور تعیین و تبیین یادگارنوشته های مکان های تاریخی و عوامل مؤثر بر آن به شیوة مشاهدة مستقیم و با روش تحلیل محتوا در میان 23 اثر تاریخی شهرستان یزد انجام شده است. نمونه گیری طبقه بندی شده (سیستماتیک) برحسب میزان فراوانی شکل ها و تصویرها و جمله های حک شده انتخاب شده است. یافته های پژوهش با توجه به 2204 یادگارنوشته شامل واژه، شکل و تصویر و مقوله بندی های: زمان (تاریخ) درج یادگاری، سن، شهر محل سکونت، قومیت، جنسیت، جنس یا ماده و ابزار مورد استفاده، اشعار و ابیات حکاکی شده، نام، نام خانوادگی، حروف لاتین و... به دست آمده است. یکی از مهم ترین عوامل مؤثر بر پدیدة یادگارنویسی، بی توجهی و سهل انگاری به این آثار است. چون نگهداری از بناهای تاریخی ارزش مطرح نمی شود، پس مخدوش کردن و زمینه سازی برای تخریب آن نیز ضد ارزش به شمار نمی آید و اقدامی دربارة نگهداری از این آثار صورت نمی گیرد.

کشور ایران با دارا بودن قابلیت های منحصر به فردی مانند جاذبه های طبیعی و تاریخی فراوان، توانایی زیادی برای توسعه گردشگری دارد و برای جذب بیشتر گردشگران، نیاز به شناسایی نقاط قوت و ضعف این قابلیت ها دارد. هدف این پژوهش تعیین جایگاه مکان های تاریخی ایران و شناسایی نقاط قوت و ضعف آنها از دید گردشگران خارجی است با رویکرد نقشه ادراکی است. این پژوهش از نظر هدف در زمره پژوهش های کاربردی و از نظر چگونگی گردآوری داده ها در زمره پژوهش های توصیفی– پیمایشی جای می گیرد. جامعه آماری این پژوهش، گردشگران خارجی است که از مکان های تاریخی تخت جمشید، عالی قاپو و مسجد جامع اصفهان بازدید نموده اند. بر اساس ادبیات نظری، پرسشنامه ای متشکل بر 23 ویژگی مکان های تاریخی، برای سنجش اهمیت و عملکرد از هر ویژگی در سه مکان مذکور طراحی شد. داده های گردآوری شده به وسیله نرم افزار SPSS16 تحلیل و با استفاده از نرم افزار( R2009a )MATLAB نقشه ادراکی ترسیم شد. با اجرای تحلیل عاملی اکتشافی، این ویژگی ها در هفت عامل اصلی خلاصه و با بکارگیری تحلیل اهمیت–عملکرد، نقشه ادراکی سه مکان تهیه شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که جایگاه این مکان ها تقریبا شبیه به هم است. عامل بهداشتی و عامل اطلاعاتی از نقاط ضعف اصلی و عامل جذابیت مکان تاریخی و عامل دسترسی از نقاط قوت هر سه مکان است. همچنین، هر سه مکان در عامل های امکانات خوردنی، استراحت، و موسیقی دارای ضعف هستند.

گردشگری امروزه یکی از مسائل مهم و مؤثر اقتصادی و یکی از عوامل برجسته ارتباط اجتماعی و فرهنگی است. در این میان، مکان های تاریخی، به دلیل نمایش هویت شهرها، از ارزش بسیار زیادی جهت جذب گردشگر برخوردارند، بازارهای سنتی و تاریخی ایران به دلیل توأم شدن وجهه تاریخی با کاربری تجاری اهمیتی دوچندان برای گردشگران دارند. بازار بزرگ تبریز، که بزرگ ترین بازار مسقف جهان است، یکی از این مکان های تاریخی و تجاری در کشور ایران است که با داشتن شهره ای جهانی، قابلیت های فراوانی به منظور تبدیل شدن به مکانی برای گردشگری در سطح ملی و بین المللی دارد. در این مقاله، ضمن معرفی بازار تاریخی کلانشهر تبریز، سعی شده است با استفاده از مدل SOWT، عوامل مؤثر بر جذب گردشگران داخلی و خارجی بررسی شود. اصول کار مبتنی بر شناخت قوت ها و ضعف های داخلی بازار تاریخی تبریز در جذب گردشگر و نیز شناسایی فرصت ها و تهدیدهای خارج از محیط این مکان تاریخی است.  درنهایت، با ارائه راهبردهایی برای تقویت نقاط قوت و فرصت های آن و کاهش یا حذف ضعف ها و تهدیدهای بازار تاریخی تبریز به منظور جذب گردشگر پیشنهادهایی سازنده ارائه شده است. بررسی ها بیانگر وضعیت متوسط بازار تاریخی تبریز به لحاظ گردشگری است؛ به طوری که با مرتفع کردن ضعف ها و از بین بردن تهدیدهای موجود می توان کارکرد گردشگری بازار تبریز را به سطح عالی ارتقا داد.

هویت تمدنی یکی از مهم ترین ابعاد هویتی است که با نگرشی عام و کلان همه افراد متعلق به یک دین را در بستری تاریخی و هویتی به یک دیگر متصل می کند. گروه های تکفیری افزون بر این که از جهت اعتقادی و امنیتی چالش های زیادی را برای جهان اسلام ایجاد نموده اند از جهت فرهنگی نیز در تضاد با هویت تمدنی قابل بررسی اند. این گروه ها از جهتی به تخریب مکان های مذهبی می پردازند و از جهت دیگر با ارائه قرائتی انحصارگرایانه از اسلام و طرد (تکفیر) دیگر گروه های اسلامی مانع از هم گرایی جهان اسلام می شوند، در حالیکه مکان های مذهبی تاریخی تاثیر زیادی در برقراری ارتباط همه مسلمانان در بستر هویتی دارند و همه آنها را در زمینه ای تاریخی به یک دیگر متصل می کنند. از سوی دیگر، لازمه برقراری تمدنی اصیل و پویا افزایش تعاملات و ارتباطات درونی است که گروه های تکفیری با اخلال در وحدت و هم گرایی جهان اسلام، مانع از تحقق آن می شوند.

گردشگری به عنوان سومین صنعت اقتصادی جهان در زمینه رونق بخشیدن به شهرها و احیا و باززنده سازی بافت های تاریخی شناخته شده است. از طرفی مداخلات کالبدی نامناسب در محدوده های ارزشمند تاریخی موجب کاهش سرزندگی و زیست پذیری آن ها گشته و حاصلِ چنین اقداماتی، ظهور محلاتی ناامن و ناسالم اند شده است. ازاین روی مطالعه حاضر درصدد "بررسی میزان تأثیر معیارهای سرزندگی در راستای بهبود و ارتقای سطح گردشگری شهری در مکان های تاریخی" برآمده است. به منظور دست یابی به این هدف، از راهبرد کمی با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته شده است. اطلاعات کیفی بر پایه مطالعه منابع مکتوب پیرامون سه مفهوم "سرزندگی شهری"، "گردشگری شهری"و "مکان های تاریخی"، و اطلاعات کمی مبتنی بر پیمایش میدانی (مشاهده و پرسشنامه) در محدوده مکانی تحقیق حاصل گردیده است. یافته های استنباطی SPSS در خصوص ارزیابی میزان اثرگذاری پارامترهای سرزندگی بر ارتقا گردشگری در سراهای تاریخی منطقه 12 تهران حاکی از آن است که معیارهای (تنوع بصری، زیبایی و جذابیت بصری، تنوع کاربری) و (زیبایی و جذابیت بصری) به ترتیب از منظر 2 گروه آماری متخصصین و گردشگران، از بیشترین میزان اثرگذاری برخوردارند. همچنین نتایج حاصل از بررسی نوع و میزان ارتباط میان معیارهای سرزندگی و گردشگری در مکان های تاریخی منتخب، مبین وجود رابطه ای مستقیم و معنادار میان این دو متغیر می باشد. علاوه بر این شدت این رابطه قوی می باشد، زیرا ضرایب همبستگی اسپیرمن برای هر دو شاخص بیشتر از 7/0 و نزدیک به 1 می باشند. رتبه بندی معیارهای سرزندگی در 4 سرای تاریخی به لحاظ میزان اهمیت نشان داد که ازنظر متخصصین، این 4 مکان ازلحاظ زیبایی و جذابیت های بصری در یک سطح بوده ولیکن از دید گردشگران، وضعیت هر عامل در هر یک از سراهای تاریخی با هم تفاوت دارند.

ساکنین به عنوان بخش مهمی از کسب و کار برند مکان در نظر گرفته می شوند، آنها نه تنها بخشی از مکان هستند بلکه از اثرات مثبت اقتصادی، اجتماعی و محیطی برند مکان سود می برند. شهر کرمانشاه با داشتن میراث غنی باستانی، اماکن گردشگری، آثار هنری محلی و صنایع دستی، زمینه بررسی اثرات برند مکان بر رفاه سکونت گاه های ثبت شده در میراث جهانی را به نحو مطلوبی دارد. این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و به بررسی تأیید مدل استخراجی محققان (براساس روش داده بنیاد) در زمینه واکاوی اثرات برند مکان بر رفاه اقتصادی سکونتگاه های ثبت شده شهرستان کرمانشاه در میراث جهانی با رویکرد کمی و جمع آوری اطلاعات از نمونه ۳۸۴ نفری براساس فرمول کوکران می پردازد. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته بود. نتایج پژوهش نشان می دهد ویژگی های خاص، سبک معماری، جاذبه ها و ثبت ملی و جهانی بر پدیده برندسازی مکان تاریخی، تأثیر معناداری داشته و برای برندسازی مکان تاریخی توجه به راه ارتباطی، خدمات عمومی، فضای سبز، هتلداری و تولید محتوا ضروری است. همچنین داشتن راهبردهای اتاق فکر، برنامه عملیاتی، تبیین شعار، رویدادسازی، تبلیغات، احترام به فرهنگ گردشگر، ارائه حس خوب به افراد، جلب نظر رهبران دینی، توسعه پیاده راه مکان و وجود راهنما با در نظر گرفتن عوامل معافیت مالیاتی، سازماندهی مشاغل کاذب، امنیت مکان و مشارکت بخش خصوصی می تواند موجب تقویت اقتصاد منطقه ای، جذب سرمایه، ایجاد اشغال، توسعه کسب و کار، حفظ نخبگان مکان، توسعه بوم گردی و رفاه اقتصادی مکان تاریخی گردد.

امروزه برند سازی مکان نقش مهمی در سیاست ها و راهبردهای توسعه مکان ایفاء می کند. با توجه به این که ماهیت توسعه های کیفی محیط های شهری مبتنی بر رویکردی زمینه گرا است، برند سازی مکان با رویکرد زمینه گرا می تواند به عنوان ابزار و روشی اثربخش جهت توسعه اماکن تاریخی فرهنگی به کار گرفته شود. یکی از ظرفیت های ارزشمند شهر همدان تپه تاریخی هگمتانه است که در صورت مدیریت و برنامه ریزی هوشمندانه می تواند به عنوان برند شهر همدان جاذب مخاطبین و گردشگران در سطح ملی و بین المللی باشد. این پژوهش در پی تدوین مدلی جامع و زمینه گرا جهت برند سازی تپه هگمتانه شهر همدان است. به همین منظور فرآیند تحقیق با استفاده از روش گرندد تئوری و مصاحبه با چهار طیف: ساکنان و کسبه؛ متخصصان؛ مدیران شهری؛ و گردشگران آشنا به منطقه انجام شده و انتخاب افراد مصاحبه شونده بر اساس روش گلوله برفی بوده است. درمجموع 32 مصاحبه عمیق انجام شد. با کدگذاری مفاهیم مستخرج از مصاحبه ها، 129 مفهوم، در قالب 23 مقوله دسته بندی شدند. مقوله های استخراج شده طبق مدل اشتراوس و کوربین در چهار بخش: شرایط (علی، زمینه ای، مداخله گر)، مقوله اصلی، راهبردها و پیامدها جایگذاری شدند. در نتیجه این پژوهش مدل زمینه ای برند سازی تپه هگمتانه به دست آمد. تحلیل های انجام شده نشان می دهد که برند "تپه تاریخی- گردشگری" را می توان در راستای توسعه راهبردی تپه هگمتانه در نظر گرفت. تحقق برند سازی تپه هگمتانه می تواند تصویری منحصربه فرد از شهر همدان به مخاطبین ارائه نماید.