گوهرشاد آغا

زنان در تاریخ سیاسی ایران اغلب دارای جایگاه درخوری نبوده و نتوانستند نقش مؤثری نیز در فضای سیاسی نداشتند. اما، دوران مغولان و تیموریان از این لحاظ یک استثنا به شمار می آید. زنان در این دوران، نقش مؤثری در حوادث سیاسی ایفا نمودند و اشخاص قدرتمند و مشهور و ماندگاری از میانشان برآمدند. این زنان گاه در عرصه سیاست و نظامی گری وارد می شدند؛ گاه برای بر تخت نشاندن فرزند خود، دسیسه چینی و زمانی دیگر برای بخشش خطای بزرگان شفاعت می کردند؛ گاه سلاطین و شاهزادگان را به جنگ وامی داشتند و گاهی نیز سفیران صلح می شدند. پژوهش حاضر تصویری روشن و مستند از فعالیت ها و نقش زنان در تحولات سیاسی دوره تیموری به دست دهد. در این پژوهش، همسران، مادران، خواهران و دختران سلاطین تیموری حاکم در قلمرو ایران مورد توجه اند و همسرانِ امیران و وزیران دربار که از خاندان تیمور نبوده و منابع نیز به آنان نپرداخته اند و نیز تیموریان هند، موضوع این پژوهش نیستند.

در مطالعه ی تاریخ ایران اسلامی با نام زنانی مواجه ایم که تأثیرگذار و حامیان و بانیان مهمی در معماری بوده اند. در دوره های مختلف تاریخ متناسب با باورهای عمومی جامعه و نظام حاکم، حضوراین زنان در بعضی دوره ها پررنگتر و در بعضی از دوره ها کمرنگتر است که بی شک متأثر از شرایط هر دوره از تاریخ بوده است. زنان هرگاه مجال یافته اند، به مداخله در امور سیاسی و امور عام المنفعه (هنرومعماری) پرداخته اند و در این امور پیشقدم می شدند. مهدعلیا، گوهرشاد آغا یکی از این زن ها می باشد. وی از اشراف خراسان بود. پدرش امیر غیاث الدین ترخان یکی از امرای تیمور ی بود. او بعد از ازدواج با شاهرخ تیموری ملکه ی ایران شد. به طوریکه در امور دولتی و حکومتی به شاهرخ مشورتهای سازنده ای می داد و در امور اجرایی سهم فعالانه ایی داشت. از او به عنوان زنی باذکاوت، نیکوکار، و مادری هنرمند نام برده اند که در حسن تدبیر و سیاست مقامی والا داشته است. در دوران حیات خود گروهی از هنرمندان و معماران را گرد خود جمع نمود. تحت نظر او یک مجموعه ی عام المنفعه معماری در هرات(مسجدجامع، مدرسه، خانقاه) و مسجد ی در کنار بارگاه امام رضا(ع) ساخته شد. در هر دو شهر به نام آن بانو به (مسجدگوهرشاد) معروف می باشند. دراین پژوهش سعی می گردد با مطالعه زندگی گوهرشاد آغا و آثاری که منسوب به وی باقی مانده، عملکرد این بانو در ساختار سیاسی، فرهنگ و تمدن دوره ی تیموری مورد واکاوی قرار بگیرد.