آموزش زیست محیطی

این مقاله بخشی از نتایج یک پژوهش را گزارش می نماید که با استفاده از یک طرح نیمه آزمایشی دو گروهی با پیش آزمون و پس آزمون در سال 1391 انجام گرفته و به مقایسه تأثیر پادکست با روش مشارکتی در قیاس با روش رایج (سخنرانی معلم، بحث گروهی) بر میزان یادگیری و یادداری (یادگیری بلندمدت) دانش آموزان در زمینه مباحث زیست محیطی پرداخته است. به این منظور، دو گروه از دانش آموزان پایه دوم راهنمایی از یک مدرسه دخترانه انتخاب گردید و با رعایت اصل انتخاب تصادفی در هر یک از گروه ها جای داده شدند. سپس دانش آموزان گروه آزمایش در طول 8 جلسه به تولید پادکست آموزشی پرداختند و دانش آموزان گروه گواه نیز به همان میزان از جلسات و با استفاده از روش رایج در معرض آموزش قرار گرفتند. نتایج تجزیه و تحلیل کوواریانس داده ها نشان داد، نوع روش آموزشی به طور معناداری در میزان یادگیری و یادداری دانش آموزان در زمینه مباحث زیست محیطی مؤثر بوده است. بدین صورت که میانگین یادگیری و یادداری دانش آموزان گروه آزمایشی (گروه پادکست) به طور معناداری از دانش آموزان گروه گواه (روش رایج) بیشتر بوده است. هم چنین، دقت در ضرایب اتا نشان می دهد که استفاده از پادکست مشارکتی به عنوان یک روش آموزشی در زمینه آموزش مباحث زیست محیطی، به ترتیب 31 و 40 درصد از میزان یادگیری و یادداری (یادگیری با تأخیر) را تبیین نموده است.

امروزه آلودگی محیط زیست به موضوعی بسیار مهم و بحث برانگیز تبدیل شده است. باور بیشتر صاحب نظران حوزة محیط زیست این است که اصلاح مشکلات زیست محیطی تا حد زیادی در گرو اصلاح آموزه های انسان و تغییر نگرش وی به منابع طبیعی و محیط زیست است. هدف این مطالعه سنجش نگرش زیست محیطی مالکان و مدیران بنگاه های کوچک و متوسط کشاورزی و تأثیر آن بر میزان رعایت اصول زیست محیطی با تکیه بر تئوری رفتار برنامه ریزی شده است. تحقیق حاضر، به لحاظ کمّی، با توجه به هدف، از نوع تحقیقات کاربردی و از لحاظ گردآوری داده ها از نوع تحقیقات توصیفی است. جامعة آماری تحقیق دویست و دو نفر از مالکان و مدیران بنگاه های کوچک و متوسط کشاورزی استان های کرمانشاه و ایلام اند که به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شدند. یافته ها نشان داد محدودیت پیشرفت و امکان وقوع بحران زیست محیطی بر میزان رعایت اصول زیست محیطی تأثیرگذار است. افزون بر این، شرکت در دوره های آموزش زیست محیطی تأثیری مثبت و معنا دار بر میزان رعایت اصول زیست محیطی دارد.

آموزشهای زیست محیطی در دورههای تحصیلی مختلف میتواند نقش موثری در بسیج افکار عمومی جهت حفاظت از محیط زیست داشته باشد. با توجه به نقش کتابهای درسی علوم دوره متوسطه در این زمینه، هدف از این پژوهش بررسی محتوای کتابهای درسی علوم تجربی از لحاظ توجه به آموزشهای زیست محیطی است. این پژوهش به روش تحلیل محتوای کمی انجام شد. جامعه و نمونه آماری شامل تمام کتابهای علوم تجربی دوره اول متوسطه در سال تحصیلی 1396-1395 است که به شیوه کدگذاری قیاسی بررسی شدند. جهت اعتبار بخشی به یافتهها، از دو کدگذار دیگر نیز استفاده شد و میزان توافق میانکدگذارها برابر با90% به دست آمد. یافتهها بیانگر آن است که مقولههای آموزش محیط زیست به صورت (65%)متن، (11%) پرسش،(21%)تکلیف و(13%) تصویر قرار گرفتهاند. همچنین مقولههای آموزش محیط زیست در بعد شناختی (78%) و در ابعاد نگرشی (17%) و مهارتی (13%) است. مهمترین نقطه قوت کتابهای مورد بررسی، توجه به سطوح بالای شناختیدر طراحی تکالیف گروهی است. اما به قدر کافی توجه نکردن به اصول سازماندهی در ارائه محتوا، به ویژه در پایه هشتم، به عنوان مهمترین ضعف این کتابها، محسوب میشود. از مهمترین پیشنهادهای ارائه شده براساس یافتههای این پژوهش میتوان به این موارد اشاره کرد: اعمال دیدگاههای برنامهریزان درسی در مورد چگونگی رعایت اصول سازماندهی محتوا؛ نیازسنجی نیمه متمرکز درمورد مسائل زیست محیطی کشور و طراحی و تدوین کتابی فعالیتمحور در حوزه آموزش حفاظت از محیط زیست؛ چگونگی طراحی فعالیتهایی جهت ارتقای نگرش و مهارتهای دانشآموزان در کتاب موجود. 

آموزش های زیست محیطی در دوره های تحصیلی مختلف می تواند نقش موثری در بسیج افکار عمومی جهت حفاظت از محیط زیست داشته باشد. با توجه به نقش کتاب های درسی علوم دوره متوسطه در این زمینه، هدف از این پژوهش بررسی محتوای کتاب های درسی علوم تجربی از لحاظ توجه به آموزش های زیست محیطی است. این پژوهش به روش تحلیل محتوای کمی انجام شد. جامعه و نمونه آماری شامل تمام کتاب های علوم تجربی دوره اول متوسطه در سال تحصیلی 1396-1395 است که به شیوه کدگذاری قیاسی بررسی شدند. جهت اعتبار بخشی به یافته ها، از دو کدگذار دیگر نیز استفاده شد و میزان توافق میان کدگذارها برابر با90% به دست آمد. یافته ها بیانگر آن است که مقوله های آموزش محیط زیست به صورت (65%) متن، (11%) پرسش، (21%) تکلیف و (13%) تصویر قرار گرفته اند. همچنین مقوله های آموزش محیط زیست در بعد شناختی (78%) و در ابعاد نگرشی (17%) و مهارتی (13%) است. مهم ترین نقطه قوت کتاب های مورد بررسی، توجه به سطوح بالای شناختی در طراحی تکالیف گروهی است. اما به قدر کافی توجه نکردن به اصول سازماندهی در ارائه محتوا، به ویژه در پایه هشتم، به عنوان مهم ترین ضعف این کتاب ها، محسوب می شود. از مهم ترین پیشنهادهای ارائه شده براساس یافته های این پژوهش می توان به این موارد اشاره کرد: اعمال دیدگاه های برنامه ریزان درسی در مورد چگونگی رعایت اصول سازماندهی محتوا، نیازسنجی نیمه متمرکز در مورد مسائل زیست محیطی کشور و طراحی و تدوین کتابی فعالیت محور در حوزه آموزش حفاظت از محیط زیست؛ چگونگی طراحی فعالیت هایی جهت ارتقای نگرش و مهارت های دانش آموزان در کتاب موجود.

پژوهش حاضر با هدف نیازسنجی آموزش زیست محیطی والدین کودکان بیش فعال در حوزه شناختی و پیشنهاد دوره های آموزشی انجام گرفت. روش پژوهش از نوع توصیفی- همبستگی بود. برای نیازسنجی آموزش از مدل استقرایی کافمن استفاده گردید. جامعه آماری تحقیق را تمامی والدین کودکان بیش فعال مراجعه کننده به درمانگاه امام رضا (ع) و بیمارستان حافظ شیراز در سال 95 با حجم 140 نفر می باشد. روش نمونه گیری از نوع در دسترس و با توجه به جدول کرجسی و مورگان، تعداد 103 نفر از والدین به عنوان نمونه انتخاب گردید. جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته 20 سوالی بهره گرفته شد. روایی ابزار توسط اساتید علوم تربیتی و روانشناسی تایید گردید و پایایی ابزار نیز با ضریب آلفای کرونباخ 91/0 به دست آمد. داده های جمع آوری شده با نرم افزار spss.vs.22 ، شاخص های میانگین، انحراف استاندارد و آزمون های یومان ویتنی و اسییرمن تحلیل شد. نتایج نشان داد که والدین بیشترین نیاز را به آشنایی با مضرات استفاده از سیگار، قلیان یا انواع مواد مخدر در مکان زندگی کودک(06/1±83/1) و کمترین نیاز را به آشنایی با انتخاب درست مدرسه و محیط آموزشی کودک بیش فعال خود دارند (75/0±47/0). همچنین نتایج نشان داد، بین نیازهای آموزشی والدین و سطح سواد آنان، رابطه معنی دار وجود ندارد و بین نیازهای آموزشی والدین دارای کودک بیش فعال دختر و پسر تفاوت معنی دار وجود ندارد. با توجه به نیازهای شناسایی شده، لزوم ارائه دوره های آموزشی درک شده و بایستی در این زمینه برنامه ریزی لازم صورت گیرد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی وضع موجود آموزش زیست محیطی در چارچوب سواد زیست محیطی مارسیونسکی و رهرینگ و سه حیطه اهداف بلوم انجام پذیرفته است. روش این پژوهش، تحلیل محتوای کتاب های درسی زیست شناسی، شیمی و جغرافیا با تکنیک آنتروپی شانون وبر اساس دانش، مهارت و نگرش زیست محیطی می باشد. جامعه آماری شامل کلیه ی کتاب های جدید التالیف زیست شناسی، شیمی و جغرافیا دوره متوسطه میباشدکه توسط دفتر برنامه ریزی و تالیف کتاب های درسی، برای سال تحصیلی92-93 تالیف و چاپ شده است. ابزار گردآوری داده ها، چک لیست تحلیل محتوا بوده است که روایی آن توسط متخصصان حوزه محیط زیست و برنامه ریزان درسی تایید شده است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که از مجموع513 مولفه های زیست محیطی شمارش شده، 305 واحد به دانش زیست محیطی، 88 واحد به مهارت زیست محیطی و 119 واحد به نگرش زیست محیطی اختصاص یافت. به دانش، نگرش و مهارت زیست محیطی بطور نامتوازن توجه شده است و به بعد شناختی زیست محیطی بیش از حیطه نگرشی و مهارتی زیست محیطی توجه شده است و کتاب های درسی نیز به یک نسبت به مولفه های زیست محیطی نپرداخته است بطوری که آموزش زیست محیطی در کتاب های شیمی و زیست شناسی، بطور معناداری مغفول واقع شده است.

هدف این مطالعه بررسی تاثیر آموزش های زیست محیطی بر رفتار و نگرش دانش آموزان مقطع ابتدایی شهرستان گرمسار نسبت به مساله محیط زیست در سال 96-97 است. روش تحقیق حاضر، از نظر هدف، کاربردی بوده و بر حسب روش، نیمه تجربی با استفاده از پیش آزمون و پس آزمون دردو گروه آزمایش و کنترل می باشد. جامعه آماری پژوهش دانش اموزان مقطع ابتدایی شهرستان گرمسار بوده و تعداد نمونه 120 نفر از دانش آموزان دختر و پسر پایه پنجم ابتدایی شهرستان گرمسار بوده است که برای انتخاب آنها از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای استفاده شده است. ابزار جمع آوری داده ها آزمون رفتار زیست محیط و آزمون نگرش زیست محیطی بوده و داده های جمع آوری شده از طریق نرم افزار SPSS و آزمون های اسمیرنف – کلموگروف ، آزمون t ، آزمون ANOVA و ضریب همبستگی پیرسون مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش حاکی از این است که آموزش زیست محیطی منجر به تغییر نگرش دانش اموزان ابتدایی شده است. آموزش زیست محیطی منجر به تغییر رفتار دانش آموزان ابتدایی می شود. تاثیر آموزش زیست محیطی بر تغییر نگرش دانش آموزان دختر بیشتر از تاثیر آموزش زیست محیطی برنگرش دانش آموزان پسر بوده است همچنین تاثیر آموزش زیست محیطی بر تغییر رفتار دانش آموزان دختر بیشتر از تاثیر آموزش زیست محیطی بر رفتار دانش آموزان پسر بوده است.

مقدمه و هدف: آموزش زیست محیطی بر حفاظت محیط زیست تاثیر مستقیم و مثبت می گذارد و نظام رسمی آموزش کشور می تواند در این زمینه نقش تعیین کننده ایفا نماید. هدف تحقیق بررسی دیدگاه دبیران در زمینه جایگاه آموزش زیست محیطی در برنامه درسی کنونی دوره متوسطه اول بود.   روش شناسی: پژوهش از نوع کاربردی و به روش توصیفی پیمایشی است. جامعه آماری تمامی دبیران مدارس دولتی شهر اصفهان بوده است که به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبی تعداد 329 دبیر انتخاب شدند. جمع آوری داده ها با استفاده ازپرسشنامه محقق ساخته 41 گویه بسته پاسخ که از نتایج تحلیل اسناد بالا دستی به دست آمد انجام شد. روایی پرسشنامه توسط استادان تایید و پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ 89/0 برآورد گردید. تجزیه و تحلیل نتایج در دو سطح آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار) و در بخش آمار استنباطی (آزمون t تک متغیره، آزمون فریدمن، و t با دو گروه مستقل) انجام شد.   یافته ها: وضعیت موجود آموزش زیست محیطی در برنامه درسی کنونی دوره اول متوسطه در زمینه عناصر برنامه درسی (هدف، محتوا، روش یاددهی-یادگیری، ارزشیابی) از دیدگاه دبیران بالاتر از سطح متوسط است و میانگین رتبه بندی عناصر برنامه درسی نشان می دهد محتوای برنامه درسی بالاترین و ارزشیابی پایین ترین رتبه را به خود اختصاص داده است. نتایج به دست آمده بین مجموعه رتبه های چهارگانه وضعیت موجود آموزش زیست محیطی در برنامه درسی کنونی در ابعاد مختلف در گروه دبیران 05/0≥P معنی دار است. نتیجه گیری: برای دستیابی به توسعه پایدار، آموزش محیط زیست در برنامه درسی کنونی ضروری است.

جشنواره دانش آموزی جابر بن حیان، با هدف افزایش روحیه خلاقیت، اکتشاف، پژوهشگری و علم آموزی در سطوح مختلف یادگیری، یکی از جشنواره های علمی، تحقیقاتی  و آموزشی در مدارس ابتدایی است. لذا بررسی و تحلیل محتوای طرح های موضوعی این رویداد، نقش مهمی در بازنگری، اهمیت و ضرورت آن دارد. هدف پژوهش هم در همین راستاست و به تحلیل موضوعی  سطوح مختلف یادگیری اکتشافی جروم برونر، با توجه به زمینه های آموزش زیست محیطی در سطح مسائل و معضلات زیست جهانی، در مدارس چند پایه ابتدایی مختلط، منطقه موسیان در استان ایلام در سال تحصیلی ۱۴۰۱/ ۱۴۰۰ بوده است. نتایج نشان داد که بیشترین فراوانی محتوای طرح های جشنواره جابر بن حیان در زمینه آموزش زیست محیطی مربوط به پایه های سوم و چهارم و کمترین پایه های اول و دوم بوده و بیشترین توجه  در همه ی پایه ها، به سطوح یادگیری اکتشافی یعنی؛ فرایند و ساخت یادگیری داشته و کمتر به سطوح اهمیت شهودی و انگیزش درونی پرداخته شده و بیشترین تاکید معضلات زیست محیطی بر مسئله اثرات انواع آلودگی ها همچون؛ آلودگی آب ها، فاضلاب و هوا در قالب انجام آزمایشات مختلف تمرکز داشته و کمتر به تحقیق زمینه ای، دست سازه ها و فعالیت های فوق برنامه و خارج از کلاس، پرداخته شده و طرح ها از لحاظ کیفی، در حد میانی اند و با نقطه مطلوب فاصله دارند. در پایان پیشنهادها و راهکارهایی برای کیفیت بخشی جشنواره مذکور، ارائه شده است.

صاحب نظران مطالعات زیست محیطی معتقدند که بین رفتارهای زیست محیطی، دانش زیست محیطی و تحصیلات رابطه وجود دارد. لذا مقاله ی حاضر به بررسی رابطه ی میان رفتار زیست محیطی و دانش زیست محیطی از یک طرف و نیز رابطه میان رفتار زیست محیطی و تحصیلات در بین دانش آموزان دبیرستان مناطق شمالی ایران از طرف دیگر می پردازد. بر این اساس، رابطه ی مثبت بین دانش و رفتار زیست محیطی، فرضیه ی اساسی تحقیق را شکل داد. روش تحقیق، در این مطالعه روش پیمایشی بوده و با استفاده از نمونه گیری تصادفی ساده 751 نفر از دانش آموزان مقطع دبیرستان در سه مرکز استان های گلستان، گیلان و مازندران انتخاب شدند. نتایج تحقیق نشان داد که افراد مورد بررسی از دانش زیست محیطی پایینی برخوردار بودند، در حالیکه رفتار های زیست محیطی نسبتاً بالایی از خود نشان دادند. همچنین، یافته های تحقیق نشان داد که رابطه ی معنی داری بین سطح تحصیلات و دانش زیست محیطی به دست نیامده است. نتایج مذکور این سؤال اساسی را بر می انگیزد که چرا در میان دانش آموزان ایرانی، سطح تحصیلات تأثیری روی سطح دانش زیست محیطی ندارد. در ادامه ی مقاله، دلایل احتمالی بروز این واقعیت مورد بحث قرار گرفته است.  

متأثر از تحولات چشمگیر در روند تهیه و تدوین کتابهای آموزش زبان، در سالهای اخیر چه در بعد نظری و چه در عمل شاهد توجهی گسترده به مقوله آموزش زیست محیطی در تهیه و تدوین کتابهای آموزش زبان انگلیسی بوده ایم. گرچه پشتوانه نظری و منطق بهره گیری این دسته از آثار درباره این رویکرد با تفاوتهایی همراه بوده است، اما غالب آنها بر این نکته اتفاق نظر دارند که آموزش زبان انگلیسی به منزله زبانی بین المللی، نه صرفاً یک فعالیت آموزشی بلکه توأمان فعالیتی اجتماعی است. با توجه به اهمیت این موضوع از یک سو و نیز توجه دیرهنگام اما نویدبخش به این مقوله در کتابهای نونگاشت زبان انگلیسی در نظام آموزش و پرورش ایران، در این مقاله تلاش شده است تا به شیوه ای کیفی به سنجش نگرش شماری از متخصصان حوزه تهیه و تدوین کتابهای درسی به جایگاه و اهمیت این رویکرد و نیز مشخصاً دیدگاه آنها نسبت به بازتاب این رویکرد در کتابهای نونگاشت زبان انگلیسی در پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم پرداخته شود. یافته های حاصل از مصاحبه های پژوهش بیانگر آن است که با وجود برخی اختلاف نظرها درباره منطق بهره گیری از این رویکرد، از منظر این متخصصان توجه به آموزش زیست محیطی جایگاهی قابل توجه در تهیه و تدوین کتابهای آموزش زبان انگلیسی دارد؛ رویکردی که علاوه بر تقویت مهارتهای زبانی، به تقویت تفکر انتقادی، فعالیت گروهی و رشد اجتماعی فراگیران یاری می رساند. همچنین یافته ها مبین نگرش مثبت متخصصان به گنجاندن آموزش زیست محیطی در کتابهای نونگاشت زبان انگلیسی و البته ارائه پیشنهادهایی در راستای ارائه مطلوب تر آن بوده است.

در ارائه رویکردها و مدلها برای آموزش مهندسی علاوه بر دانش فنی (علم مهندسی) بر آموزش مهارتها و نگرشها (عمل مهندسی) نیز تأکید ویژه ای شده است. ازاین رو تعیین روشهای آموزشی تأثیرگذار و موضوعات آموزشی علاوه بر دانش فنی مهندسان، مبنای بسیاری از مطالعات در قرن حاضر است. امروزه به دلیل خسارات جبران ناپذیر به محیط زیست، آموزش به مهندسان برای ارتقاء دانش زیست محیطی و حس مسئولیت در قبال جلوگیری و یا کاهش روند تخریب محیط زیست، لازم است. مطالعات گذشته اثربخشی دانش بر حس مسئولیت پذیری افراد را نشان داده است، ولی کمتر به تأثیر شیوه آموزش مسائل محیط زیستی بر عملکرد مهندسان توجه شده است. این تحقیق به بررسی تأثیر آموزش زیست محیطی بر میزان دانش و رعایت مسائل زیست محیطی دانشجویان عمران می پردازد و همچنین مقایسه ای بین میزان تأثیر روشهای آموزش بر عملکرد دانشجویان. جامعه آماری را 80 نفر از دانشجویان عمران تشکیل می دهند که به طور تصادفی در دو گروه قرار گرفته اند و دو روش متفاوت (گذراندن درس محیط زیست و آموزش مسائل محیط زیستی به موازات دروس فنی) به آنها آموزش داده شد. برای گردآوری اطلاعات از یک پرسش نامه خودساخته با ضریب پایایی 792/0 استفاده شد. داده های گردآوری شده با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل آماری مقایسه زوجها و درخت تصمیم تجزیه وتحلیل شده است. نتایج حاکی از آن است که آموزش تأثیر معنا داری بر میزان دانش و رعایت مسائل زیست محیطی در کار دانشجویان داشته است ولی بین روشهای آموزشی و بین دانشجویان زن و مرد تفاوت معنا داری دیده نشده است. درخت تصمیم نشان می دهد با افزایش دانش دانشجویان رعایت مسائل زیست محیطی آنها در کار نیز بیشتر خواهد شد.

نهاد آموزش عالی نهادی است که انتظار می رود با ارایه آموزش های مناسب، آگاهی لازم برای تغییر نگرش و رفتار دانشجویان جهت حمایت از محیط زیست را فراهم نماید. از آنجا که هرگونه برنامه ریزی صحیح و ارایه آموزش های مفید، نیازمند شناخت و آگاهی از وضع موجود است، این پژوهش به ارزیابی سطح دانش زیست محیطی دانشجویان و رابطه آن با عوامل اجتماعی پرداخته است. در این پیمایش 415 نفر از دانشجویان با روش نمونه گیری طبقه ای از 7 دانشگاه دولتی استان مازندران انتخاب شده اند. این پژوهش با استفاده از روش پیمایشی و نیز با بهره گیری از تکنیک پرسشنامه انجام پذیرفت. داده های حاصله با استفاده از نرم افزار آماری SPSS استخراج و پردازش شد. یافته های توصیفی تحقیق نشان می دهد که سطح دانش زیست محیطی دانشجویان نسبتاً بالا است، ولی میزان این دانش بر حسب نوع دانشکده متفاوت است. به طوری که دانشجویان دانشکده های علوم مهندسی، علوم پزشکی و منابع طبیعی از رتبه های بالاتری در زمینه دانش زیست محیطی برخوردارند. هم چنین، نتایج تحقیق نشان داد که سطح دانش زیست محیطی برحسب جنسیت نیز متفاوت بوده و دانشجویان پسر بیش از دانشجویان دختر از دانش زیست محیطی برخوردارند. علاوه براین، یافته های تحلیلی تحقیق نشان می دهد که بین طرز تلقی خانواده از محیط زیست، منابع اطلاعاتی(تلویزیون) و پایگاه اجتماعی و اقتصادی دانشجویان ارتباط مثبت و معنی داری وجود دارد.