گرایش موضوعی

دو نوع تولید علمی رشته کتابداری و اطلاع رسانی با هدف تعیین میزان نزدیکی یا دوری موضوعی آنها در سیزده مقوله جایدهی گردید و با استفاده از دو روش کتابسنجی و تحلیل محتوا ابتدا گرایش های درونی هر یک از دو نوع تولید جداگانه بررسی شد سپس روند گرایش آنها در طول زمان (از سال 1347 تا سال 1378) مورد مطالعه قرار گرفت . در این بررسی کل مدت مورد نظر به هفت دوره تقسیم شده و روند دگرگونی و اوج و فوردگرایش پایان نامه ها و مقالات با یکدیگر مقایسه گردیده است سرانجام همبستگی کلی این دو نوع تولید با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون محاسبه شده است یافته9 ها نشان می دهد که گرایش ها در هر یک از دو نوع تولید الزاما با یکدیگر یکسان نیستند در برخی حوزه ها مانند مبانی کتابداری مجموعه سازی استفاده و خدمات و اموزش و تحقیق نوعی همسویی نسبی میان پایان نامه ها و مقالات وجود دارد و حال آنکه مقوله هایی چون سازماندهی و کتابشناسی چندان همسو نیستنددرجه همبستگی موضوعی مقالات و پایان نامه ها به طور کلی نیز بسیار ضعیف ارزیابی شده است.

هدف: بررسی گرایـش موضوعی کتاب هـای فارسی تـألیفی و ترجمه شده حـوزه کتابداری و اطلاع رسانی طی سال های 1373- 1387. روش/ رویکرد پژوهش: ابزار گردآوری اطلاعات، سیاهه وارسی است. جامعه آماری را 472 عنوان کتاب منتشر شده در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی طی سال های 1373- 1387 تشکیل می دهدکه از طریق جست وجو در اُپک کتـابخانه ملی بازیابی شدند. بـه منظور اطمینان از جامعیت داده هـای گـردآوری شده، از سایت نـاشران حـوزه کتـابداری و اطلاع رسانی، سایت خانه کتاب و بخش انتشاراتی دانشگاه های کشور استفاده شده است. یافته ها: کتاب های تألیفی بیشتر از کتابهای ترجمه شده است اما سال 1384 بیشترین کتاب ترجمه شده منتشر شده است. محمدحسین دیانی پرکارترین نویسنده و علی شکویی پرکارترین مترجم هستند. فهرستنویسی و رده بندی با 6/9 درصد بیشترین سهم از بین کتاب های تألیفی، و مرجع و خدمات اطلاع رسانی با 8/13 درصد، بیشترین سهم را در بین کتاب های ترجمه شده به خود اختصاص داده اند.

بررسی سیر موضوعی پایان نامه های رشته ی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی در یک دوره ی زمانی مشخّص، تصویری از فعالیت های پژوهشی دانشجویان این رشته را ترسیم می کند . با توجه به اهمیت پایان نامه ها و هزینه، زمان و انرژی زیادی که صرف تهیه ی آنها می شود؛ آگاهی از محتوا و شناسایی گرایش های موضوعی آنها ضروری به نظر می رسد. پژوهش حاضر از نوع توصیفی تحلیلی و روش انجام آن تحلیل محتوایی است. جامعه ی آماری پژوهش را تعداد 206 پایان نامه/ رساله ی دانشجویان رشته ی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی سه دانشگاه 1379 دفاع ش ده بودند، - شهید بهشتی، تربیت مدرس و تهران که بین سال های 1388 تشکیل می دهند. با استفاده از نظرات استادان و صاحب نظران این رشته، مبنای تعیین موضوع پایان نامه ها، شاخص های توسعه ی پایدار در نظر گرفته شد و پایان نامه ها به پنج طبقه ی موضوعی کلی و 22 زیرگروه موضوعی تقسیم شدند. با استفاده از چک لیست کنترل، اطلاع ات مندرج در صفحات آغازین پایان نامه / رساله ها ( 15 صفحه اول) جمع آوری شد. این اطلاعات شد و با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی اطلاعات مورد SPSS. کدگذاری و وارد نرم افزار 16 تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که پایان نامه / رساله های دانشجویان بیشتر به موضوعات اقتصادی و کمتر به موضوعات زیست محیطی گرایش داشته اند. نتایج این مطالعه نشان می دهد که از بین موضوعات پن ج گانه در گرایش به موضوعات کالبدی فضایی و نهادی مدیریتی بین دانشگاه های مورد مطالعه تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین یافته های پژوهش بیانگر آن است که علوم کشاورزی و منابع طبیعی، علوم اجتماعی و علوم اقتصادی، به ترتیب بیشترین تأثیر را بر پایان نامه/ رساله های رشت هی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی داشته اند.

هدف: هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای رساله های دکترای علم اطلاعات و دانش شناسی است. روش شناسی: روش پژوهش تحلیل محتوا و ابزار گردآوری اطلاعات سیاهه وارسی است.  برای تحلیل موضوعی از رده بندی جیتا (JITA) استفاده شد. جامعه پژوهش شامل 125 رساله در دانشگاه های دولتی تهران، فردوسی مشهد، شهیدچمران اهواز و دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران است. یافته ها: بیشترین رساله متعلق به سال 1391(20%) و کمترین آن سال 1381 (8%) است. 2/55% آنها توسط مردان و 08/44% توسط زنان نگاشته شده است. روش پیمایشی با 8/60 %، پرکاربردترین شیوه پژوهشی بود. همچنین4/94 % چکیده ها غیرساختاریافته و 6/5% ساختاریافته گزارش شد. بیشترین گرایش موضوعی در حوزه فناوری اطلاعات (2/39%)، کارکردهای مدیریتی (2/31%) و سپس مباحث نظری و عمومی اطلاعات (6/29%) گزارش شد. مقوله فرعی «کتابخانه ها به عنوان مکان فیزیکی» (6/11%) بیشتر مورد اقبال پژوهشگران واقع شده است. همچنین، دکترعلی شکویی و دکترعباس حرّی پرکارترین استادان راهنما و مشاور شناخته شدند. نتیجه گیری: نتایج پژوهش بر سیر صعودی تولید رساله در حوزه فناوری اطلاعات دلالت دارد که می تواند متا ثر از عواملی همچون پذیرش و همگامی با فناوری و در نهایت بهبود زیرساخت ها باشد. اصالت و ارزش: تاکنون در زمینه تحلیل محتوای رساله های دکترای علم اطلاعات و دانش شناسی ایران پژوهشی صورت نگرفته است.

هدف: هدف این پژوهش تبیین گرایش موضوعی مطالعه غیردرسی کاربران عضو کتابخانه های عمومی منطقه 18 و 19 شهر تهران است. روش/رویکرد: این پژوهش، توصیفی بوده و با رویکرد کمی و با تحلیل داده های ثبت شده در بخش امانت کتابخانه انجام شده و از داده های نرم افزارکتابخانه ای سامان و پرونده کتاب های امانت رفته استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش را کاربران عضو کتابخانه های عمومی مناطق 18 و 19 تهران و همچنین کتاب های امانت رفته توسط آنان تشکیل می دهند. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شده است. یافته ها: یافته ها نشان داد کتاب های رده ادبیات (شعر و داستان) با فراوانی 5532 مورد، و رده زبان با 507 مورد امانت، به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار امانت را در کتابخانه عمومی منطقه ۱۸ داشته است. همچنین در کتابخانه های عمومی منطقه 19 رده ادبیات (شعر و داستان ) با فراوانی 7740 مورد امانت، بیشترین و رده زبان با 472 مورد، کمترین امانت را به خود اختصاص داده اند. علاوه بر این، در هر دو منطقه 18 و 19 دختران کتاب های با ژانر موضوعی عاشقانه، علمی، طنز و سرگرمی، و مذهبی را بیشتر مطالعه می کنند و پسران به ترتیب کتاب های علمی، طنز و سرگرمی و شعر، ماجراجویانه و جنایی می خوانند. بحث و نتیجه گیری: نتایج پژوهش نشان داد بین گرایش های مطالعه کاربران عضو کتابخانه های عمومی منطقه 18 و 19 تهران با توزیع موضوعی کتاب های موجود در همان کتابخانه ها تناسبی وجود ندارد که نیازمند توجه جدی از سوی متولیان کتابخانه است.  همچنین، بین گرایش های مطالعه در بین کاربران دختر و پسر عضو کتابخانه های عمومی منطقه 18 و 19 تهران تفاوت معنی داری وجود دارد و می بایست در سیاست های مجموعه سازی این نکته مورد توجه قرار گیرد.

مطالعه روند تولید مقالات علمی در هر حوزه دانشی، از یک سو می توانند تصویری شفاف از خط سیر علمی یک نشریه ارائه دهد و از سوی دیگر، شکاف ها و خلأهای پژوهشی  را در آن حوزه، شناسایی نماید. در این میان بررسی پژوهش های انتشار یافته در حوزه گردشگری، می تواند درک صحیحی از رویکردهای نظری، روش ها و تکنیک های مورد استفاده محقق و چگونگی پیشرفت نظری و روشی در این حوزه را فراهم سازد و اطلاعاتی مستند در خصوص سیر تحول و روند انجام این پژوهش ها در طول یک دوره زمانی مشخص ارائه دهد؛ ضمن آنکه  چشم اندازی شفاف در زمینه محدودیت ها، آسیب ها و موارد نیازمندِ توجه بیشتر را، برای پژوهشگران و نیز مدیران و برنامه ریزان این حوزه فراهم می آورد. مسئله اصلی این پژوهش، شناخت مقالات علمی منتشر شده در نشریه «مطالعات مدیریت گردشگری» بر مبنای چهار مؤلفه: ویژگی ها و الگوی مشارکت نویسندگان، ویژگی های روش شناسی، استنادی و عملکردی مقالات است. روش پیشبرد پژوهش توصیفی بوده و به طور خاص از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. جمع آوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای و شیوه تحلیل آنها کمّی است. نمونه های مورد مطالعه تع داد 219 مقاله(N=219)، شامل کلیه مقالات انتشار یافته در نشریه مطالعات مدیریت گردشگری، طی سال های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۸ در ۸ دوره  و ۳۲ شماره(۴۸-۱۷) است. نتایج این پژوهش ضمن ارائه تصویری روشن از الگوهای مشارکتی نویسندگان و نیز ویژگی های روش شناسی، عملکردی و استنادی مقالات، خط سیر و روند ثبات یا تغییرات به وجود آمده در هر یک از الگوها و ویژگی های مورد مطالعه در این نشریه را طی هشت سال، آشکار نموده است.

هدف: هدف اصلی این پژوهش کشف محتوای موضوعی کتاب های منتشر شده و مقالات کتابداری و اطلاع رسانی در ایران در سال 1390 است. روش پژوهش: این پژوهش به روش کتاب سنجی و تحلیل محتوا بر روی کلیه کتب تخصصی و مقالات نشریات کتابداری و اطلاع رسانی با درجه علمی- پژوهشی منتشره در سال 1390، شامل 78 کتاب منتشر شده و 247 مقاله به چاپ رسیده، انجام گرفت. گردآوری اطلاعات از طریق کتاب شناسی ملی ایران، بانک اطلاعاتی خانه کتاب ایران، بانک اطلاعات نشریات کشور، فهرست انتشارات ناشران مختلف انجام گرفته و تحلیل های آماری با استفاده از نرم افزار Spss صورت پذیرفته است. یافته ها: نتایج حاصل از تحلیل آماری داده های پژوهش نشان داد، بیشترین پوشش موضوعی کتب به مقوله کتابداری و اطلاع رسانی مربوط بوده و در نشریات به فناوری اطلاعات و ارتباطات اختصاص دارد. نتیجه گیری: نتایج همچنین نشان می دهند 69 درصد کتاب ها و 62 درصد مقالات نشریات را متخصصان مرد و مابقی حاصل تلاش فرهیختگان زن در این رشته است. همچنین میان مقالات و کتب تألیفی و ترجمه ای از نظر کمی تفاوت معنی داری وجود دارد.  

هدف: پرداختن به مسائل محلی و منطقه ای و انجام تحقیقات متناسب با این مسائل از مهمترین اصول برای پیشرفت و توسعه در یک کشور محسوب می شود. بنابراین هدف پژوهش حاضر، تحلیل مسائل و چالش های محلی و منطقه ای در بروندادهای پژوهشی نهاد علم در ایران است.روش پژوهش: پژوهش حاضر پژوهشی کاربردی با رویکرد کمی – کیفی است که با استفاده از تکنیک های علم سنجی و تحلیل مضمون انجام شده است. جامعه پژوهش شامل رساله های دکتری و طرح های پژوهشی دانشگاه های شیراز، یزد و ایلام است. داده ها از طریق مرور رساله های دکتری و طرح های پژوهشی سه دانشگاه مذکور در بازه سال های 1390-1400 و گردآوری اطلاعات مرتبط در نرم افزار اکسل و روارماتریس و تجزیه و تحلیل آنها با کمک آمار توصیفی انجام شد. همچنین جهت ترسیم نقشه های علمی از نرم افزار یو.سی.آی.نت، پاژک و وی. اُ .اس ویور استفاده شد.یافته ها: از نظر نگارش پایان نامه دانشگاه شیراز با 38، دانشگاه یزد با 28 و دانشگاه ایلام با 6 پایان نامه در زمینه مسئولیت پذیری اجتماعی فعالیت داشتند. اما از نظر انجام طرح تحقیقاتی دانشگاه ایلام در جایگاه بالاتری بود. گره خشکسالی در نقشه موضوعی سه استان بیشترین فراوانی را داشت. تحلیل خوشه های موضوعی نیز نشان داد ساختار فکری دانش در زمینه مورد بررسی در دانشگاه شیراز در چهار خوشه، دانشگاه یزد 6 خوشه و دانشگاه ایلام به دلیل تعداد کم رساله واژه های تشکیل دهنده بازتاب اصلی از هم رخدادی واژگان حوزه مورد پژوهش نیست.نتیجه گیری میزان طرح های تحقیقاتی و رساله های دکتری اجرا شده در مورد مسائل محلی و منطقه ای در سه دانشگاه مورد مطالعه کم است؛ اما روند رو به رشدی را در طی سال های بررسی نشان می دهد. اما براساس چالش های ذکر شده در اسناد بالادستی مشخص شد که دانشگاه ها به دلایل مختلف در پژوهش های خود به مسائل محلی و منطقه ای توجه کمتری داشته اند. بی شک توسعه کشور در ابعاد مختلف در گرو توجه به رفع مسائل و چالش های محلی و منطقه ای است. در واقع توجه به مسائل محلی و منطقه ای یکی از عوامل پویایی اقتصادی، دستیابی به توسعه درون زا و از عوامل شتاب دهنده پیشرفت کشور است، که نیازمند برنامه ریزی صحیح و توجه بیش از پیش در اسناد بالادستی و سیاستگذاری های حوزه آموزش عالی است.