نظم آهنگ

امروز با گذشت نزدیک به چهل سال از انقلاب اسلامی، اختلاف دو تهیه کننده اصلی سینمای ایران؛ یعنی حوزة هنری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ را باید «پاشنه آشیل سینمای ایران» دانست. حوزة هنری در وضعیت متضادی که داعیه دار سینمای فاخر و ارزشی است، تولیدات و مجوزهای صادره وزارت ارشاد را رد می کند. به نظر بسیاری آثار تولیدی این ارگان با تعریف اثر فاخر همسانی ندارد. جداکردن صفت ابدی از ناهنجاری مذکور، قبل از آنکه قهر مسئول با سینما به قهر تماشاگر از سینما دامن بزند و جذابیت های سینمای بیگانه، ابتکار عمل را به طورکل از ما بگیرد؛ الزامی است. در این مقاله با گزینش درون سازمانی ارکان مقاله (شامل آثار، کارگردانان و مبانی نظری) از بطن حوزة هنری، به دنبال تبیین وضعیتی هستیم که در آن نتایج صریح و الزاماً مورد قبول امروز قطب منتقد قرار گیرد. دفاع مقدس تنها بستر مقبولی است که می تواند در این تنگنا راه گشا باشد. آثار حاتمی کیا و ملاقلی پور به مثابه اسطوره های فیلم ساز دفاع مقدس، شهریار بحرانی به منظور طلایه دار سینمای فاخر، ردپایی بر شن و چشم شیشه ای هم به منزلة آثار صاحب سبک در دهه شصت از تولیدات حوزه گزینش شده اند. آوینی دراصل از زمان شروع به کارش در اداره تلویزیون و سپس با تأسیس مجله سوره در حوزة هنری شروع به تدوین جدی آرای خود کرد. اگر در بحث تطبیقی مقاله تردیدی وجود نداشته باشد، این مقاله باید نقطه پایانی بر شکست های قبلی و آغاز نگاه جدید به تعریف اخلاق و ارزش در سینما شود. نتایج مقاله نشان می دهد که آثار تولیدی حوزة هنری با آرای آوینی هماهنگی غیرقابل ملاحظه ای دارد. مهاجر، ردپایی برشن و چشم شیشه ای به طور قابل ملاحظه ای با آرای آوینی تطبیق دارد و در مقابل سه اثر هراس، گذرگاه و بلمی به سوی ساحل؛ دیدگاه های شهید آوینی ناهماهنگ هستند. بنابراین، بررسی تطبیقی حاضر نشان می دهد که تضاد درون سازمانی مذکور اثبات شده است.

ریتم یا ایقاع به مثابه قاعده ای است که هر کار ادبی و هنری بر آن استوار است و در قرآن کریم به عنوان نمونه والای ادب به صورت برجسته وجود دارد و از ویژگی های برجسته سبک بیانی قرآن کریم، موسیقی دار و آهنگ خیز بودن تعبیرات آن است؛ به گونه ای که در واج ها و واژگان آن احساس حیات می شود و ضرب آهنگی حساب شده بر جریان سخن حاکم است که افزون بر هم آوایی و زیبایی، همگام با معنا در حرکت است. مسأله این پژوهش آن است که قرآن کریم از چه ابزارهایی جهت ساخت این ضرب آهنگ منحصر به فرد استفاده کرده است و چه عواملی آن را آهنگین ساخته است؟ این مقاله می کوشد تا عوامل به وجود آورنده ضرب آهنگ را در قرآن بیابد و در این راستا، پس از واکاوی این اصطلاح در مباحث ادبی و آوایی، پنج عنصر نظام، توازی و توازن، تناسب، تکرار و تغییر را به عنوان مهم ترین عوامل پدیدآورنده ضرب آهنگ قرآنی، معرفی و تحلیل و تطبیق می کند. در این میان فاصله قرآنی نقشی مهم در هماهنگ سازی آیات دارد و وجوه گوناگونی از عوامل نظم آهنگ را در خود نهفته دارد. در برداشت مشهور، موسیقی قرآن از نوع درونی است، نه بیرونی که دستاورد وزن و قافیه است و ایقاعات قرآن از نوع پیشرفته آن است که روابط میان عناصر آن حسی عقلی است و دریافت کننده نیازمند مرتبه ای از پختگی عقلی و فرهنگی است.

نظم آهنگ حاصل از چینش و نظم همخوان ها و واکه ها در واژه ها و در هر آیه و سوره از قرآن کریم، نمودی از اعجاز بیانی این کتاب الهی محسوب می شود. در میان عوامل متعددی که این نظم آهنگ را شکل می دهند، توازن و هماهنگی آوایی فواصل قرآنی نقش برجسته ای را ایفا می کند. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا با تکیه بر مشخصات و ویژگی های نظام واجی زبان عربی، واج پایانی تمام فواصل قرآنی(کلمه انتهای هر آیه)، مورد بررسی قرار گیرد تا مشخص شود که آیا الگوی خاصی برای توازن آوایی انتهای فواصل قرآنی وجود دارد و آیا می توان به کمک آن تمایزی بین سوره های مکی و مدنی ایجاد کرد. داده های تحقیق از پیکره عربی قرآنی (The Quranic Arabic Corpus) دانشگاه لیدز و با استفاده از روش داده کاوی متن استخراج شد. نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که با لحاظ کردن زنجیره حاصل از تمامی واج های پایانی کل فواصل هر سوره، نمی توان الگوی مشخصی برای توازن آوایی فواصل آیات ارائه داد ولی نظم خاصی از نظر شیوه تولید و محل تولید بر زنجیره های دوتایی حاصل از واج پایانی فواصل آیه آغازی و آیه پایانی سوره ها حاکم است که می تواند به عنوان معیاری برای تمایز میان سوره های مکی و مدنی توسط رایانه مورد استفاده قرارگیرد.

قرآن کریم، معجزه بزرگ حضرت ختمی مرتبت، گنجی بی پایان است که با ظهور اسلام بر ایشان نازل شد. با گذر زمان، سرچشمه های شگفت و تازه ای از این کتاب آسمانی کشف می شود. به نظر می رسد یکی از ابعاد اعجاز قرآن که تا کنون کمتر بدان پرداخته شده است، اعجاز نهفته در موسیقی و نظم آوایی قرآن است. تأثیراتی از پس صوت و کلام که از تلاوت آیات قرآن و موسیقی دلنشین حاصل از آنپدید می آید و نه از پس معانی و محتوای ارزشمند گنجانیده در آن؛ تأثیراتی از پس ساختار و نه محتوا. این موسیقی در تار و پود الفاظ و در ترکیب درون جمله ها نهفته است و فقط با احساس ناپیدا و با قدرت متعال ادراک می شود. مقاله حاضر در صدد است تا این جنبه از اعجاز قرآن کریم را بررسی کند.