تدفین سکایی

سکاها به عنوان یکی از مهم ترین اقوام، در هزاره اول قبل از میلاد، در مطالعات تاریخی و باستان شناسی ایران اهمیت بسزایی دارند. این قوم در برهه ای از تاریخ ایران، یعنی دوره مادها، وارد ایران شدند و برای مدتی کوتاه، قسمت هایی از شمال غرب ایران را تحت تسلط خود درآوردند. مطالعات میدانی باستان شناختی، در مطالعات سکا شناسی دنیا، نقش مهمی ایفا می کنند. چندی پیش یکی از اولین مدارک متقن از حضور تاریخی اقوام سکایی در ایران، از یک حفاری علمی در گورستان خرم آباد مشگین شهر، در استان اردبیل به دست آمده است. این مقاله به بررسی نتایج و کشف های این حفاری پرداخته است؛ سپس به واسطه آن ها حضور سکاها را در ایران، با در نظر گرفتن منابع تاریخی، تبیین کرده است. این کشف ها مربوط به آیین تدفین سکایی و اهمیت تدفین اسب، به همراه اشیای منحصر به فرد نوع سکایی، به عنوان هدایا برای بزرگزاده سکایی هستند. این کشف ها نشان می دهند که گفته های هرودوت درباره آیین تدفین باشکوه سکایی، در ایران نیز رایج بوده است؛ همچنین، سلطه سکاها را بر غرب آسیا که برخی از پژوهشگران در نوشته های خود، با شک و تردید بدان نگریسته اند، اثبات می کند؛ پس می توان نتایج این کشف ها را با نتایج سایر کشف های مراسم تدفین سکایی، در نقاط مختلف دنیا مقایسه کرد.

اقوام کوچرو سکایی در هزاره اول ق.م.، در پی حرکت گروهی خود به غرب، بخش های زیادی از اوراسیا را اشغال کردند. اقوام سکایی در زمره آخرین قبایل آریایی بودند که پس از مهاجرت سایر اقوام هند و اروپایی در پایان قرن هشتم ق.م. از سرزمین اصلی خود (جلگه های جنوب روسیه) بیرون آمدند و در شمال آسیای مرکزی و جنوب سیبری امروزی و شمال دریای کاسپین و حدود غربی آن تا پشت کوه های قفقاز در دشت های پهناور این ناحیه بسیار وسیع پراکنده شدند. هدف پژوهش حاضر، بررسی حوزه نفوذ و گسترش فرهنگ و تعاملات فرهنگی این اقوام در شانزده حوزه جغرافیایی اوراسیا، از شرق به غرب است؛ مطالعه حاضر به روش تاریخی، با رویکرد کیفی و با استناد به گزارشات باستان شناختی، بازیافته ها و مواد باستان شناختی نوع سکایی و پراکندگی آن ها را در غرب مغولستان، ناحیه تووا، منطقه آلتای، آسیای مرکزی، ایران، جنوب و شمال قفقاز، بین النهرین، آسیای صغیر، کریمه، جنوب اوکراین و جنوب شرق اروپا، مصر، یونان، اروپای مرکزی، غرب مدیترانه و اروپای غربی بررسی کرده است. به سبب گستردگی حوزه مورد مطالعه، اهتمام ویژه صورت گرفته است تا به مهم ترین محدوده های سکایی هر حوزه و نیز بازیافته هایی از گونه سکایی اشاره شود تا بدین طریق، چشم اندازی دقیق از میزان گستردگی این فرهنگ در اوراسیا مطالعه شود. پژوهش حاضر با توجه به این پرسش اصلی انجام گرفته است که، میزان گستردگی فرهنگ اقوام سکایی چگونه بوده و نوع مواد باستان شناختی آن ها در هر کدام از این حوزه ها چیست؟ نتایج به گستردگی شایان توجه این فرهنگ در پهنه ای وسیع از جغرافیا اشاره دارد. فرهنگ مذکور، در یک دوره زمانی کوتاه توانسته است بسیاری از حوزه های فرهنگی و جغرافیایی را تحت تأثیر خود قراردهد و فرهنگ های بسیاری از اقوام را جذب کند. در بسیاری از حوزه های مورد بررسی، یافته های همگونی از این فرهنگ به دست آمده است.