نورعلیشاه

طریقت «نعمت اللهیه» در سده هشتم هجری، توسط شاه نعمت الله ولی پایه گذاری شد و همزمان با قطبیت شاه خلیل الله، یگانه فرزند و جانشین وی، به دکن هندوستان منتقل گردید. پس از شاه خلیل الله، تعداد یازده قطب در دکن هندوستان بر مسند قطبیت این طریقت تکیه زدند. شاه علی رضا دکنی، قطب دوازدهم این طریقت، به منظور گسترش دامنة ارشاد خویش و ترویج طریقت «نعمت اللهیه»، دو تن از مشایخ خویش به نام های میرطاهر و معصوم علیشاه دکنی را به ایران فرستاد. معصوم علیشاه دکنی در زمان حیات رضا علیشاه به قتل رسید و نورعلیشاه را به جانشینی خویش انتخاب کرد. نورعلیشاه نیز در زمان حیات قطب وقت، یعنی رضاعلی شاه از دنیا رفت و امور طریقت «نعمت اللهیه» ایران را به حسین علیشاه واگذار کرد. بر اساس قوانین طریقت نعمت اللهیه، تعیین جانشین و نیز تعیین قطب پسین، توسط قطب پیشین صورت می پذیرد. بررسی های تاریخی نشانگر این است که مستند کتبی یا شفاهی بر قطبیت حسین علیشاه و نیز شیخ المشایخی نورعلیشاه وجود ندارد. بنابراین، برخلاف دیدگاه سردمداران این طریقت، به نظر می رسد پس از درگذشت معصوم علیشاه دکنی، پیوند مشایخ طریقت «نعمت اللهیه» ایران با اقطاب این طریقت در دکن هندوستان گسسته شده است. این مقاله به روش تاریخی تحلیلی شواهد و قرائن این انقطاع را بررسی کرده است.

قالی های دوره قاجار از غنی ترین گنجینه های هنری ایران است. در قالی های این دوره ظهور نوع خاصی از طرح وکاربری جدید برای آن مشاهده می شود که قالی های تصویری، نمونه شاخص این تغییرات است. نقوش این دسته از قالی های قاجار نه تنها از تأثیر مضامین مختلفی همچون ادبی و داستانی دور نمانده بلکه مضامین مذهبی و صوفی گری را نیز بازتاب داده است. از آن جمله می توان به قالی هایی که شخصیت های معنوی و دراویش را نشان می دهند، اشاره نمود. بافتن صورت دراویش بر روی قالی ها را باید از پدیده های دوره قاجار و قسمتی از جنبش تصویرگری بر روی قالی دانست. این قالی ها را می توان به دو دسته تقسیم کرد: اول، قالی هایی که به تصاویر دراویش مزین شده و دوم، قالی هایی که موضوع آنها را وسایل آیینی دراویش تشکیل می دهد. در پژوهش حاضر، 8 نمونه از این دسته قالی ها موردمطالعه و بررسی قرار گرفته است؛ 5 نمونه از دسته اول و 3 نمونه از دسته دوم. لازم است بیان شود که طی مطالعات صورت گرفته در 5 نمونه دسته اول، محوریت موضوعی، نورعلیشاه از دراویش مشهور طریقه نعمت اللهی است. در دسته دوم، وسائل آیینی دراویش همچون نمادهایی موردتوجه قرار گرفته که درراستای بیان اهداف و محتوای مذهبی مورداستفاده قرار گرفته و ازلحاظ معناشناسی بسیار حائز اهمیت است. با بررسی نقوش این قالی ها می توان نتیجه گرفت، باورها و اعتقادات جامعه به عنوان بخشی مهم از تفکر جامعه و ازسویی تأثیرات غرب به نوعی در شیوه نمایش این دوره انعکاس یافته است. از یافته های این پژوهش می توان به عوامل مؤثر بر ظهور و شکل گیری قالی های تصویری با موضوع درویشی اشاره نمود که شامل تمایل به صوفی گری، تمایلات ملی و مذهبی، آمیخته شدن فضای جامعه با شعائر و آموزه های دینی و محوریت موضوع انسان متأثر از هنر اروپایی است. این تحقیق از نوع بنیادین و روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است. جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و فیش برداری انجام یافته و اطلاعات به دست آمده هم به شیوه کیفی تجزیه و تحلیل شده است. معرفی قالی های درویشی دوره قاجار و شناسایی عوامل مؤثر بر ظهور و شکل گیری آنها و معرفی نقوش و عناصر نمادین مرتبط با دراویش و صوفی گری از اهداف این مقاله است. در این راستا نگارندگان در مقاله حاضر، درپی پاسخ به این سؤالات هستند: عوامل مؤثر بر شکل گیری قالی های درویشی چیست؟ برای بیان اهداف و محتوای صوفی گری از چه نماد ها و ابزاری استفاده شده است؟