فردگرایی شبکه ای

رشد روزافزون کاربران رسانه های اجتماعی، گذار از مخاطب شناسی و توجه به کاربر شناسی را حائز اهمیت ویژه ای نموده است. از این رو مقاله حاضر به منظور شناخت تفاوت مفهوم مخاطب با کاربر، انگیزه شناسی و گونه شناسی کاربران ایرانی رسانه های اجتماعی انجام شد. بدین منظور، در یک رویکرد تلفیقی، ابتدا مصاحبه های نیمه ساخت یافته با 30 نفر از دانشجویان پرمصرف رسانه های اجتماعی و سپس پیمایشی با حجم 360 نفر از دانشجویان دانشگاه تهران انجام شد. یافته های تجربی بیانگر آن است که مهم ترین اهداف و انگیزه های کاربران در استفاده از رسانه های اجتماعی عبارت است از: سرگرمی و گذران وقت، کسب اطلاعات و اخبار، حفظ روابط با دوستان فعلی و یافتن دوستان قدیمی. در حالی که سرگرمی و گذران وقت هدف مشترک برای کاربران مرد و زن است، زنان انگیزه ها و اهداف اجتماعی و احساسی تری در استفاده از رسانه های اجتماعی دارند. همچنین نتایج نشان داد که کاربران ایرانی را می توان به هشت دسته نویسنده، هنردوست، علم دوست، دانلودگر، خبرخوان، وب گرد، گفت وگوگر و بازیگر تقسیم کرد.

در میانِ اندیشمندان و جامعه شناسانِ ایرانی مجادله ای مبنی بر فردگرا یا جمع گرا بودن جامعه ایرانی وجود دارد؛ اما این مجادله و همچنین پژوهش های تجربی در مورد فردگرا یا جمع گرا بودن جامعه ایران فارغ از توجه به زندگی ایرانی ها در شبکه های اجتماعی مجازی، شکل گرفته و انجام شده است. حال آنکه با گسترش استفاده از این شبکه ها در سال های اخیر لازم است تا جمع گرایی و فردگرایی در نسبت با شبکه های مجازی نیز مورد مطالعه قرار گیرد. برای مطالعه این موضوع در این پژوهش، کار با نظریه فردگرایی شبکه ای بری وِلمن (2012) آغاز گردید و درنهایت این مفهوم بازتعریف و مقیاسی برای سنجش آن ساخته شد؛ بنابراین یکی از نوآوری های این پژوهش ساخت مدل اندازه گیری برای این مفهوم بوده است. یافته های به دست آمده نشان از فردگرایی شبکه ای در سطح متوسط دارد و به طورکلی می توان گفت کنش های فردگرایانه و جمع گرایانه در سطوح مختلف در شبکه های اجتماعی مجازی دیده می شود. همچنین یافته های جدید نشان می دهد خانواده گرایی به عنوان یکی از فرهنگ های عمومی جامعه ایران در شبکه های مجازی نیز نقش چشمگیری دارد. در نهایت می توان گفت مقیاس فردگرایی شبکه ای ساخته شده در این پژوهش که برای اولین بار سنجش شده است می تواند الگوی مناسبی در مطالعه فردگرایی در فضای مجازی باشد که لازم است اصلاح و دوباره سنجش شود.

در ایران تحقیقات فراوانی درباره فردگرایی و جمع گرایی انجام شده است که هر یک از این تحقیقات میزان فردگرا یا جمع گرا بودن جامعه مورد بررسی را در بین یکی از دو سر طیف فردگرایی یا جمع گرایی نشان می دهند. اما نکته مشترک تمامی این پژوهش ها این است که فردگرا یا جمع گرا بودن ایرانیان در بستر گروه ها و شبکه های واقعی موردبحث و بررسی قرار گرفته است و نسبت بین فردگرایی و جمع گرایی واقعی با فردگرایی و جمع گرایی در شبکه های مجازی مغفول مانده است. بنابراین پرسش این مقاله این است که فردگرایی و جمع-گرایی در دنیای واقعی چه نسبتی با فردگرایی در شبکه های مجازی دارد؟ برای پاسخ به این سؤال از روش پیمایش استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد بین فردگرایی با فردگرایی شبکه ای رابطه ای مستقیم و بین جمع گرایی با فردگرایی شبکه ای رابطه ای معکوس وجود دارد؛ بنابراین افرادی که در دنیای واقعی فردگرا هستند در شبکه های مجازی فردگرایی شبکه ای بالا و افرادی که در دنیای واقعی جمع گرا هستند نیز در شبکه های مجازی فردگرایی شبکه ای پایینی دارند؛ به عبارت دیگر به نظر می رسد فردگرا یا جمع گرا بودن افراد در دنیای واقعی بر کنش فردی یا جمعی آن ها در دنیای آنلاین تأثیر دارد.