ابن نباته

تأثیر و تأثر فرهنگ ها امری واقعی و پذیرفته شده است . تمامی تأثیرها از ناحیه فرهنگ غالب ‘ صورت می پذیرد.فرهنگی غالب است که با طبع و فطرت انسان سازگاری بیشتری داشته باشد و از سویی نسبت به زمان انعطاف پذیر و پویا باشد. ادب عربی به معنای اخص که در فرهنگ عربی از جایگاه مهمی برخوردار بوده در راستای این تأثیر و تأثر دارای سیر صعودی و نزولی جدی است . در بین همه عوامل مؤثر‘ ظهور اسلام تأثیری عمیق در اندیشه و لفظ شعر عربی داشته است . این تأثیر در دوره عباسی بیشتر در عرصه تفکر و اندیشه ظاهر است و در دوره پس از سقوط بغداد بیشتر در عرصه قالب های لفظی مورد کاوش قرار گرفته است . با توجه به اینکه ابن نباته در تاریخ ادبیات در زمره شعرای دوره سقوط قرار گرفته است ‘ بررسی تأثیر قرآن در شعر او می تواند درهم تنیدگی قرآن و شعر عربی را بازگو نماید.

ابن نباته در سیر تاریخ ادبیات عرب در دوره ای واقع شده است که دوره سقوط و انحدار و انهیار نام گرفته است او با همه استعدادی که داشت نتوانست ادبیات و شعر این دوره را از سقوط برهاند و به سوی بالندگی سوق دهد او به حد بسیاری از امرؤالقیس ‘ متنبی ‘ طغرایی ‘ ابوتمام و بوصیری متأثر بود واین تأثیر تا سرحد تقلید کشیده شد. اشعار او پر از اصطلاحات نحوی و عروضی و بدیعی است و با توجه به آگاهی وافر او از قرآن ‘ از شواهد قرآنی زیادی بهره برده است گرچه از نظر مذهبی از پیروان اهل سنت است ولی از شیعیان با احترام یاد میکند و به اهل بیت ارادت می ورزد. و در مدح پیامبر(ص) قصائد بسیاری دارد. موضوعات بسیارکم ارزش از جمله کلید و زغال محتوای بعضی اشعار او را ساخته اند . با همه توجه اش به قرآن و مفاهیم مذهبی مجون سهم قابل توجهی از شعرا او را به خود اختصاص داده است . او شاعری است که به گذشته رو کرده است ولی درگذشته باقی مانده است و خود را متعلق به حال و آینده نمیداند و در یک کلام میتوان گفت که دست آورد های اودر دیدگاه نقاد ادبی چندان مورد توجه قرارنگرفته است . تقلید ‘ تکرار‘ بازی با الفاظ عناصر اصلی شعر او را پی ریزی کرده اند.

ابن نباته از جمله شاعرانی است که در عصر انحطاط می زیسته است؛ از این رو شعر وی از خصوصیت و ویژگی های آن دوره برخوردار است. از جمله ویژگی های شعری آن دوره که در شعرهای ابن نباته به چشم می خورد، تقلید، تکرار و به کارگیری واژگانی است که جای آنها در شعر نیست. ابن نباته در اشعار خود از شاعرانی بزرگ همچون امرء القیس، طر فه بن عبد، خنساء، حسّان بن ثابت انصاری، کعب بن زهیر، ابوتمّام، متنبی و ابونواس تقلید کرده است. از نظر تکرار نیز الفاظ و معانی تکراری زیادی در دیوان او وجود دارد که در این مقاله به عنوان نمونه، مفاهیم موجود در شعر او در مدح رسول  و مدح خلفا و پادشاهان زمانه خویش بررسی خواهد شد. ولی آنچه صلاحیت و ویژگی خاص شعر نبوده و ابن نباته در شعرهای خویش به کار برده است، به کارگیری اصطلاحات ادبی از جمله مسائل نحوی و عروضی، همچنین اصطلاحات علوم حدیث و علم رجال و اصطلاحات صوفیانه است. ابن نباته در آثار خود از مفاهیم قرآنی و حدیثی نیز فراوان اقتباس کرده است که این مسئله بیانگر نوعی برجسته سازی و آشکار سازی مفاهیم دینی است؛ مفاهیمی که مورد پسند مردم آن دوره بوده و شاعر ناگزیر در پی برآورده ساختن این نوع خواسته مخاطبان خود برآمده است. ابن نباته جنبه دیگری از شعر را که همان شعر هزلی است در دیوان خود به تصویر کشیده است. این نوع شعر نیز در دوره ای که او می زیسته به وفور در میان شاعران یافت می شده است.

نوستالژی یا غم غربت در اصطلاح به حسرت گذشته و احساس بیگانگی و بیزاری از واقعیات موجود گفته می شود. این اصطلاح از حوزه ی روان شناسی وارد هنر و ادبیات شد و در ادبیات عبارت از رفتاری است ناخودآگاه که در شاعر یا نویسنده روی می دهد. ابن نُباته(686 -768ه ) امیر شعرای مصر سالیان دراز دور از زادگاهش، در سرزمین شام زندگی کرده است. از این رو غم غربت یکی از درون مایه های اصلی شعرش است. او در چکامه های خود حسرت گذشته و دلتنگی حاصل از آن را با ابزارهای زبانی و تصویرهای شعری گوناگون بیان می کند و برای رهایی از وضع نامطلوب کنونی خود تلاش می کند جایگزینی پیدا کند. واکنش روانی شاعر در برابر این غم غربت عمدتا به صورت یاد کرد حسرت آمیز ایام وصال معشوق، شکایت از روزگار خزان دیده ی پیری، غم دوری از وطن، سوگ عزیزان، خاطره های جمعی، باستان گرایی و غربت اجتماعی است. این پژوهش ابتدا به بیان رابطه ی میان نوستالژی، دانش روان شناسی و مکتب رومانتیسم می پردازد و سپس مفاهیم و مؤلفه های نوستالژی را در دیوان این شاعر تازی مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد.

سبک شناسی، یکی از جدیدترین و دقیق ترین مکاتب نقد ادبی است که در سده ی اخیر، ادیبان و سخنوران توجه ویژه ای به آن نشان دادند. سبک شناسی ادبی برای شناخت نکات ظریف ادبی، با هدف تحلیل رابطه فرم و محتوای متن و شناسایی کیفیت زیبایی شناسیک آن انجام می شود. خطبه های نهج البلاغه از جمله متونی است که در قالب بهترین الفاظ و به صورتی هنرمندانه بیان شده است، که توجه ی بسیاری از ادیبان و نویسندگان از جمله صابی و ابن نباته را به خود جلب نموده است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی درصدد است که تأثیر سبک ادبی خطب نهج البلاغه را در خطبه های این دو نویسنده نشان دهد. نتایج حاصل از این پژوهش این است که صابی و ابن نباته به لحاظ سبک ادبی از نهج البلاغه تأثیر پذیرفته اند و بیشترین تأثیرپذیریشان در گزینش واژگان و تصویرسازی مفاهیم ذهنی به امور حسی و نظم بیانی متن همچون تکرار، تقدیم و تأخیرها و برگزیدن کلام آهنگین بوده است.