گروه 1+5

فعالیت ها ی هسته ای جمهوری اسلامی ایران، ایجاد بحران ها ی مختلفی را از سوی بازیگران مخالف یا معارض در عرصه ها ی داخلی و بین المللی در پی داشته است؛ افزایش حجم تحریم ها ی شورای امنیت ضد ایران و تهدیدهای مختلفی که ضد برنامه هسته ای ایران شده، شرایط بغرنجی را به وجود آورده است. غرب تلاش دارد ادامه برنامه ها ی هسته ای ایران و ادامه غنی سازی را در چارچوب دستیابی ایران به سلاح هسته ای ترسیم نماید تا از این طریق جامعه بین المللی را در جهت خواست خود تجهیز کند. از سوی دیگر، ایران بر سر حقوق مسلم هسته ای خود (ادامه غنی سازی) برای تأمین نیازهای روزافزون انرژی و دیگر موارد، پافشاری می کند و برنامه صلح آمیز خود را مطرح می سازد. جمهوری اسلامی ایران طی مذاکرات متعددی که با اروپا و بعداً کشورهای عضو 1+5 داشته است، به واسطه سیاسی بودن فضای مذاکرات دوجانبه، هنوز به توافق روشنی بر سر فعالیت ها ی هسته ای خود دست نیافته است. شاید یکی از عوامل این سوءتفاهم بین طرفین نبود دیپلماسی مشخص و روشن و اعتماد سازی در این زمینه باشد. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا با روش توصیفی- تحلیلی اهداف کشورهای غربی در پیگیری مذاکرات هسته ای با ایران مشخص شود و بر این اساس، سعی می شود مناقشه موجود در چارچوب نظریه بازی ها تحلیل گردد و بر این مبنا، روش ها ی مذاکره و دیپلماسی اعتمادساز بین طرفین ارائه شود.

با انعقاد برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در ۱۴ جولای ۲۰۱۵، بین ایران و گروه ۱+۵، اختلاف هسته ای ایران بعد از نزدیک به 13 سال پایان پذیرفت. بلافاصله پس از این اتفاق، شورای امنیت قطعنامه 2231 را در تأیید مفاد برجام به تصویب رساند. این سند که تمامی تحریم های شورای امنیت سازمان ملل و همچنین تحریم های چندجانبه و ملی (اتحادیه اروپا و آمریکا) مرتبط با برنامه هسته ای ایران را لغو کرده، در بندهای 36 و 37 خود، سازوکار حل وفصل اختلافات و رسیدگی به نگرانی ها و ادعای عدم پایبندی اعضا به تعهداتشان را پیش بینی کرده است. این سازوکار از جهات بسیاری، متفاوت از شیوه های سنتی حل وفصل اختلافات (حقوقی و سیاسی) بوده و به عنوان یک شیوه بدیع و ابتکاری، دارای وجوه مشابهت با «آیین عدم پایبندی» است. این مقاله مبتنی بر روش توصیفی - تحلیلی، ضمن اشاره اجمالی به محتوای برجام و قطعنامه 2231، به تفصیل و به دقت به تبیین ماهیت سازوکار حل وفصل اختلافات برجام می پردازد.

امروزه سیاستمداران و رهبران کشورها، در عرصه بین الملل، تلاش می کنند با ابزار دیپلماسی در فضای رسمی و غیررسمی(همچون توئیتر) و با پایین ترین میزان تنش و درگیری، مقاصد و منافع مردم خود را تأمین کنند. برای برقراری ارتباط بهتر و اثرگذارتر، دانستن استراتژی های ارتباطی، کشف معنای پنهان کلمات و قدرت پیش بینی مخاطب ضروری است. در این پژوهش سعی شده اظهارنظر وزرای امورخارجه ی ایران و کشورهای عضو گروه 1+5 در شبکه اجتماعی توئیتر، با استفاده از نظریه همسازی ارتباطات، و با روش عملیاتی تحلیل گفتمان (پدام ) تحلیل گردد. در نگاه به برجام چند زاویه دید وجود دارد: برجام به عنوان یک توافق، ایران و آمریکا به عنوان کشورهایی مجزا و روابط بین الملل. استراتژی همه کشورها به جز آمریکا نسبت به برجام حفظ و نگهداری است. سیاست کلی ایران، مبتنی بر همگرایی بوده است، استراتژی چین و روسیه مبتنی بر حفظ و نگهداشت و استراتژی فرانسه و انگلیس و آلمان مبتنی بر همگرایی با آمریکا و واگرایی نسبت به ایران است.

برنامه عمل مشترک ژنو (توافقنامه هسته ای ژنو) میان ایران و گروه 1+5، هرچند سندی سیاسی بین المللی است اما به دلیل نوع پردازش حقوق و تعهدات ناشی از ان.پی.تی. و همچنین ارتباط با قطعنامه های شورای امنیت به ویژه اجرایی سازی زمینه های اجرای تعدیلی قطعنامه 1929 و نهایتاً تبلور اراده هفت دولت و پشتیبانی گسترده در سطح جامعه بین المللی دولت ها، نمادی از رویه بین المللی از نوعی است که در ماده 38 اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری به آن پرداخته شده است. بنابراین، جنبه های حقوقی این توافق و متن توافقنامه نیازمند واکاوی است و در این نوشتار، به برخی از ابعاد آن به صورت مختصر اشاره شده است.

هدف: در این پژوهش استراتژی های تصمیم گیرندگان داخلی و خارجی در برجام با استفاده از نظریه بازیها بررسی می شود. روش شناسی پژوهش: تصمیمات اتخاذ شده توسط سه شخصیت مرتبط در برجام شامل، رهبری ایران، دولت ایران و گروه (1+5) با استفاده از نظریه بازیها شبیه سازی و بر مبنای ساز و کار تئوری بازیها تحلیل و بررسی شده است. در بخش بیان مسله، اصولی پذیرفته می شود و بر اساس آن بازی طراحی می شود. برای ارزش دهی به پیامدهای بازی از روش AHP استفاده شده است. نرخ ناسازگاری پایین محاسبه شده برای این روش، نتایج ارزش دهی را قابل قبول توصیف نموده است. ورود به مذاکرات در قالب بازی ایستا با اطلاعات کامل بیان شده است و فرآیند توافق دو جانبه بصورت بازی پویا نشان داده شده است. یافته ها: از دو جنبه به بازی پرداخته شده است، در بخش پیش بازی ماهیتا ورود یا عدم ورود به مذاکرات بررسی شده است. بررسی فرآیند بازی نشان می دهد ورود به مذاکرات یک رفتار راهبردی برای ایران و گروه (1+5) است. اما در بازی اصلی که استراتژی ها برای تصمیم گیری بررسی می شود. نشان داده شده است اعتماد بدون تضمین، نتیجه بازی را از شکل برد- برد به برد-باخت تغییر می دهد. اصالت/ارزش افزوده علمی: درخصوص برجام نگرش های متنوعی وجود دارد، در این پژوهش فارغ از نگرش ها و جناح بندی ها، فرآیند کار، در یک مدل علمی و دارای ساختار راهبردی پیاده سازی شده است.