رویش نظریه

"از منظر فلسفه علم «نظریات» زیربنای علوم تجربی می¬باشند [1، ص37]. نظریات علمی با توضیح چگونگی پدیده‌ها، حوزه معرفت بشری در علوم تجربی را شکل داده و با ایجاد مسائل تازه و مشارکت در شکل‌گیری نظریات جدید، این حوزه را گسترش می‌دهند. در این مقاله یک روش سیستماتیک برای انجام مطالعات علوم انسانی و ارائه نظریه‌های علمی ارائه شده است. این کار از طریق استخراج مفاهیم نهفته در پدیده و ساختاردهی معانی آن صورت می‌گیرد. ساختار منطقی یک نظریه با تلفیق برهانی دانش تجربی (قضیه خاص) با دانش نظری (قضیه عام)، یافته‌های حاصل از استقرا را به گزاره‌های قیاسی مبدل ساخته و به¬این¬ ترتیب به آن هویت علمی می‌بخشد. برای انجام این فرایند یک روش پرکاربرد با عنوان «رویش نظریه» معرفی و چگونگی شکل‌گیری «نظریه» از طریق آن ارائه شده است. در ادامه مقاله به منظور تشریح بیشتر فرایند کار، یک تجربه عملی در مطالعات مدیریتی گزارش می¬شود. این مطالعه که به منظور «بررسی علل شکست استراتژی شرکتها» انجام گرفته با استفاده از روش مذکور در مطالعه 12 شرکت موضوع تحقیق، عوامل اصلی مؤثر در شکست استراتژیها را در قالب دو نظریه ارائه داده است. در انتهای مقاله، چگونگی اعتبار بخشی نظریه‌ها از طریق «خطاسنجی» معرفی شده است. منظور اصلی این مقاله آشنا ساختن محققان و پژوهشگران حوزه علوم انسانی با یکی از روشهای ساخت نظریه‌های علمی (رویش نظریه) و ارائه یک گزارش از تجربه عملی به¬کارگیری این روش می‌باشد، هر چند باید توجه داشت که ضرورت اختصار، تحقق این منظور را در حد اشاره¬ها محدود کرده است."

زیارت معصومین (علیهم السلام) در باور مذهبی ایرانیان جایگاه برجسته ای دارد و در پژوهش های انجام گرفته حضور میلیون ها زائر در مشهد دیده شده است. اما اغلب تحقیقات درباره اقدام به سفر زیارتی است. این نوشتار به بررسی «نرفتن به سفر زیارتی» پرداخته است، با این سؤال محوری که چرا عده ای از مردم مشهد به کربلا سفر نمی کنند. روش مورد استفاده «رویش نظریه» است. یافته بررسی این است که آنان که برای زیارت به عراق نمی روند، یا با مانعی مواجهند یا انگیزه ای برای آن ندارند. موانع در یک مقولة مرکزی «ناداری و بی تحملی» خلاصه می شود. موانعی که از جنس «ناداری» هستند، نداشتن زمان، پول و همسفرِ همدل است و موانعی که از جنس «بی تحملی» هستند، راهِ دورِ سفر، فشردگیِ برنامه، تمیزنبودنِ اماکن اقامتی، تغذیه ای و ناامنی است. فقدان انگیزه نیز در مقوله مرکزی «دل مشغولی های دیگر و بی اشتیاقی» خلاصه می شود که زیرمجموعه آن غلبه انگیزه سیاحت، عدم اولویت تخصیص بودجه، اکتفا به زیارت حضرت رضا، یکسان انگاریِ زیارت از راه دور و نزدیک و نداشتنِ شوقِ زیارت امام حسین (ع) است. پیشنهاد پژوهشی مقاله بررسی این موضوع و نیز «سفرنکردن به مشهد» در سایر مناطق ایران است.