بیرونی

"پژوهش حاضر به بررسی و مقایسه رابطه بین مرکز کنترل و پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان مدارس راهنمایی پسرانه تیزهوش و عادی می پردازد. بدین منظور با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای تعداد 120 نفر از دانش آموزان سال اول و دوم راهنمایی به صورت تصادفی انتخاب و نسبت به همتاسازی دانش آموزان پسر عادی با تیزهوش در دو گروه مجرا(تیزهوش و عادی)اقدام شد. در واقع این پژوهش به دنبال بررسی این اهداف است : 1-آیا بین مرکز کنترل درونی دانش آموزان پسر تیزهوش و عادی با پیشرفت تحصیلی آنها رابطه معناداری وجود دارد.؟ 2ـ آیا بین مرکز کنترل بیرونی دانش آموزان پسر تیزهوش و عادی با پیشرفت آنها رابطه معناداری وجود دارد؟ 3- آیا بین مرکز کنترل درونی و بیرونی دانش آموزان راهنمایی پسر تیزهوش و عادی تفاوت وجود دارد؟ ابزار مورد استفاده در این پژوهش مقیاس کنترل درونی ـ بیرونی راتر می باشد و ابرای تجزیه و تحلیل آماری از روشهای آماری همبستگی پیرسون و tگروههای مستقل استفاده گردیده است نتایج به دست آمده از پژوهش نشان می دهد که بین مرکزکنترل درونی و پیشرفت تحصیلی ، بین مرکز کنترل بیرونی و پیشرفت تحصیلی و بین مرکز کنترل درونی و بیرونی دو گروه (تیزهوش و عادی )تفاوت معناداری وجود دارد و پسران عادی در مقایسه به پسران تیزهوش از مرکز کنترل بیرونی برخوردارند و هر چه مرکز کنترل درونی دانش آموزی بیشتر باشد پیشرفت تحصیلی او نیز بالاتر است."

این پژوهش با هدف بررسی استرس ادراک شده در دانشجویان دارای سبک های اسنادی مختلف و همچنین بررسی روابط بین این متغیرها انجام شده است. برای این منظور تعداد 414 دانشجو به روش خوشه ای انتخاب و به وسیله پرسشنامه سبک اسنادی (ASQ) و پرسشنامه استرس ادراک شده (Pss) به کمک آزمون آماری t و آزمون ANOVA مورد آزمون قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که استرس ادراک شده در بین دانشجویانی که سبک اسناد درونی دارند با دانشجویانی که سبک اسناد بیرونی دارند در موقعیت های کلی و مثبت، تفاوت معنی داری وجود دارد و این میزان در بین افراد با سبک اسناد بیرونی بیشتر مشاهده می شود. همچنین استرس ادراک شده در دانشجویانی که سبک اسناد کنترل ناپذیر دارند با دانشجویانی که سبک اسناد کنترل پذیر دارند، در رویدادهای کلی، منفی و شخصی تفاوت معنی داری وجود دارد و این میزان در بین افراد با سبک اسناد کنترل ناپذیر بیشتر مشاهده می شود. یافته ها گویای آن بودند که در دو گروه دختران و پسران، استرس ادراک شده در بین دانشجویان دختر بیشتر از دانشجویان پسر است، همچنین نشان داده شد که تنها تفاوت معنی دار در بین سبک های اسنادی دانشجویان دختر و پسر در بعد عمومی- اختصاصی در رویدادهای منفی، بعد کنترل پذیر- کنترل ناپذیر در رویدادهای منفی، شخصی و کلی مشاهده می گردد.

در سده سیزده یک دست پوششِ سه گانه فراگیر چادر، روبند، چاقچور زن را هنگامِ حضورِ عمومی و شهری اش در بر می گرفت، و در این حالت تقریباً هیچ قسمتی از اندامِ او به چشم نمی خورْد. چنین پوششی امکانات، روزمرگی ها، و نیز حاشیه هایِ متنوّعی را ایجاد می کرد؛ به عبارتِ دیگر، در متنِ کردارِ اجتماعی از این پوشش استفاده می شد، موردِ ارزیابی قرار می گرفت، و به شیوه هایِ گوناگون به بافتِ کنشِ روزمره متصل می گشت، امّا همه چیستی اش در پیوند و اتّصال با دو کارکردِ اصلی بود که اهمیت و برجستگی می یافت: پوشاندن و از فُرم انداختن. پوششِ زنانه به نزاع با فُرم ها و شاکله هایِ مشخص و معلوم می رفت، آن ها را احاطه می کرد، و مرزِ میان شان را می زدود. به این ترتیب آن چه به احاطه چادر و روبند درمی آمد محو می شد و از نظرها مخفی می ماند؛ پوشیدگی هم چون سپر، هم چون دژی پنهان ساز، پوسته ای مطمئن به دُورِ آن ها می کشید، از سطحِ عینی حذفِ شان می کرد، و به ژرفا می سُراندِشان. با این وصف، می توان پرسید که از چه زمان و با چه قاعده و ترتیبی، حجابِ زنانه به شکلِ یک مسئله ِ اجتماعی درآمد، و از سرِ برخورد با کدام ضرورت هایِ عینی خواستِ بازنگری در آن پدیدار شد؟ در مسیرِ پاسخ یابی برایِ این پرسش می توان به جریانی وسیع تر نظر داشت که از سال هایِ میانیِ سده سیزده با برخوردن به موانعی که کردارِ پوشاندن بر سرِ راهِ تحولاتِ نوپایِ جامعه ِ ایران قرار می داد، به شکل گرفتنِ دوره ای از تاریخِ معاصر منجر شد که به سانِ سپیده دمِ یک جست و جو، آغازگرِ نزاع با مخفی گاه ها و نمودهایِ پوشیدگی بود. پس از طرحِ یک مقدّمه، طرحِ مسئله، و درنگی کوتاه در مبحثِ نظری و روش شناسی، این متن در سه فراز به بازخوانیِ تاریخیِ جریانِ پوشیدگی در ایرانِ سده سیزده می پردازد: در بخشِ اوّل توصیفی ارائه شده است از شرایط و اقتضائاتِ روزمره حجاب و پوشاندنِ تن در آن عصر؛ بخشِ دوّم به ویژگی ها و کارکردهایِ روزمرّه و انعطاف پذیرِ این پوشیدگی توجّه نشان داده و در بخشِ سوّم، با اتّکا به توصیفات و پی آمدهایِ دو بخشِ پیشین، به جمع بندی پرداخته شده و با عطفِ توجّه به گسست هایِ عینی و ملموسی که قاعده و آدابِ پوشاندن به خود می دید، بُرشی از جایگاه و مقامِ زنانگی در آن روزگار ترسیم شده است.

موقعیت تجاری، ثروت سرشار و وضعیت جغرافیایی برترخوارزم، موجب شد فاتحان مسلمان از همان سال های اولیه ی یورش به خراسان، به خوارزم توجه کنند. حمله های شش گانه ی اعراب به خوارزم، در منابع تاریخی به صورت پراکنده و متفاوت روایت شده است. از سه لشکرکشی اول، داده های بسیار ناقصی دردست است که به دلیل محدود و یکتا بودن روایت، نقدپذیر نیستند. تنها ازسه حمله ی واپسین، روایت هایی با داده های متعدد و گاه متعارض در منابع نقل شده است، که یک حمله توسط یزید بن مهلب، و دو لشکرکشی دیگر به وسیله ی قتیبة بن مسلم انجام گرفت. این روایت ها با منشأهای متفاوت در چهار منبع مهم، یعنی آثار بلاذری، طبری، ابن اعثم و بیرونی، آمده است. روایت بیرونی، به دلیل منشأ آن، با روایت های سه گانه ی دیگر جهت گیری متفاوتی دارد. روایت های مورخان سه گانه ی نخست نیز، با وجود تفاوت درحجم داده ها، به دلیل تشابه درمنشأهای روایت، رویکردی طرفدارانه از حمله ی اعراب به دست می دهند. این مقاله درصدد است با بهره گیری از نقد روایت، به تحلیل انتقادی روایت های فتح خوارزم بپردازد. براساس بررسی های انجام شده، به نظر می رسد مورخان سه گانه ی نخست، باوجود ارائه ی داده های متفاوت، به دلیل منشأ واحد خبر، نتوانسته اند روایت منصفانه ای از دو جناح قدرت ارائه کنند. آنان با موضع گیری طرفدارانه ی خویش درصدد مشروعیت بخشی به حملات قتیبه هستند. منابع، با خلط دو حمله ی قتیبه، از آن روایتی ارائه کرده اند که به علت بهره گیری ازروایت های متعدد، دارای ساختاری ناپیوسته و از نظر محتوا نامنسجم هستند.

در متون جغرافیایی دوره اسلامی، اعم از جغرافیای توصیفی و جغرافیای ریاضی، در انتخاب خط استوا به عنوان مبدأ عرض جغرافیایی اتفاق نظر وجود دارد اما مبدأ طول جغرافیایی گاه به پیروی از هندیان «قبه الأرض» و گاه به پیروی از یونانیان «جزایر خالدات» در نظر گرفته می شده است. علاوه بر این ملاک تقسیم بندی بخش آباد زمین به اقلیم های هفت گانه طول ساعات بلندترین روز سال است که به عرض جغرافیایی مربوط است. از این رو محاسباتِ مربوط به تعیینِ عرض جغرافیاییِ مواضع مختلف زمین در آثار جغرافیای ریاضی می آمده است اما آوردن محاسبه طول جغرافیایی عمومیت ندارد. بیرونی در تحدید نهایات الأماکن که می توان آن را کتابی در جغرافیای ریاضی به حساب آوردْ علاوه بر محاسبات مربوط به عرض جغرافیایی، محاسبات تعیین طول جغرافیایی را نیز آورده است و تلاش می کند دستورالعمل هایی کلی برای محاسبه اختلاف طول جغرافیایی دو شهر به دست دهد. در این مقاله روش های محاسبه اختلاف طول جغرافیایی بر اساس رخداد ماه گرفتگی بر اساس کتاب تحدید نهایات الأماکن بررسی شده اند.

دلایل مرکزیت و سکون زمین را، در میان آثار نجومی دوره اسلامی، باید در کتب هیئت یافت. زیرا در این آثار، به کیهان شناسی ریاضی بر اساس هیئتِ مجسم افلاک و موقعیت زمین در میان آنها پرداخته شده است. این دلایل که در کتاب مجسطی بطلمیوس ریشه دارند، بر مشاهدات و پیش فرض هایی بنا شده اند. در این مقاله تک تک این دلایل مطرح و شرح داده می شوند و با روشی تحلیلی سعی می شود که پیش فرض های این دلایل روشن شوند. این تحلیل دو پیش فرض حرکت شناختی را نشان می دهد: 1) اگر متحرک از محرک جدا شود، دیگر به حرکت خود ادامه نخواهد داد؛ و 2) سرعت سقوط اجسام متناسب با وزنشان است.

اگرچه منشأ نحوه ساخت و روش استفاده از ترازوی منسوب به ارشمیدس برای حل مسأله تعیین اجزاء یک جسم مرکب نامشخّص است، دغدغه دانشمندان بعدی در باره پیچیدگی نحوه ساخت و خطای آزمایش انجام شده با آن واضح است. منلائوس برای حل این مشکل روشی برای حل مسأله مبنی بر محاسبات ریاضی عرضه کرده است. این روش به اطّلاعات اوّلیه ای احتیاج دارد که شامل وزن قطعات هم حجمی از خود فلزات و آلیاژ های تشکیل دهنده آن جسم است، البته پیچیدگی های ساخت چنین قطعاتی نیز از دید دانشمندان دور نبوده است. احمد بن فضل بخاری برای ساخت این قطعات روشی عرضه کرده که بیرونی آن را دقیق نمی داند. تلاش بیرونی برای یافتن روشی دقیق برای ساخت قطعات هم حجم منجر به ساختن ابزاری شد که به آن آلت مخروطی می گوید. توسط این ابزار بیرونی توانست اطّلاعات اوّلیه دقیق تری برای حل مسأله به روش منلائوس پیدا کند. بعد از آن بیرونی بر آن شد تا از ابزار جدید برای تشخیص جواهر اصل از بدل استفاده کند. روش و نتایج آزمایش های او در رساله فی النسب التی بین الفلزات والجواهر فی الحجم آمده است. در این مقاله روش بیرونی برای بهبود روش احمد بن فضل و تأثیر استفاده از نتایج آزمایش با ابزار بهبودیافته در کانی شناسی بیرونی شرح داده می شود.

ایرانیان، سهم بزرگی در پیشرفت علوم به ویژه دانش های عقلی، پزشکی، داروسازی و پیراپزشکی در دوران پیش از اسلام و بعد از داشته اند. وجود دانشگاه های علوم پزشکی جندی شاپور اهواز و «ریو اردشیر» (بوشهر فعلی) در آن زمان، حکایت از آن دارد که در زمان ساسانیان، ایرانیان، عنایت خاصی به تدوین علوم عقلی داشته اند. آثار پزشکی ایرانی، یکی از منابع مهم پزشکی در جهان اسلام به شمار می رفته و علل اصلی تأثیر ایرانیان در نقل و تدوین و نشر علوم عقلی در تمدن اسلامی را می توان به شرح زیر خلاصه کرد: 1 تسلّط ایرانیان در علم و ادب و قدرت یابی آنان در دستگاه خلفای عبّاسی. 2 مبارزات مذهبی ایرانیان و علل نگرانی خلفا در نقل فلسفه و علوم عقلی. 3 آشنایی ایرانیان به دانش های مختلف بشری از جمله طب و ریاضیات و فنون ترجمه.  

نصف النهار از دایره های عظیمه مشهور است که هم روی کره آسمانی و هم روی کره زمین تصور می شود. روی کره آسمانی حداکثر ارتفاع اجرام آسمانی در یک شبانه روزْ در مختصات مرجع افق نسبت به نصف النهار سنجیده می شود و روی کره زمین این دایره به منظور تعیین طول جغرافیاییِ یک موضع به کار می رود، که به تعیین یک نصف النهار مبدأ نیاز دارد. موضوع تعیین نصف النهار مبدأ و اندازه گیری اختلاف طول جغرافیایی مواضع مختلف زمین نسبت به آن مربوط به جغرافیای ریاضی است و در آثار نجومی دوره اسلامی، کتاب های هیئت و زیج ها، به آن اشاره می شده است. در رصد اجرام آسمانی روی نصف النهار ابزار رصدی می بایست روی خط نصف النهار موضعِ رصد قرار داده شود و از این رو تعیین خط نصف النهار مقدم بر امر رصد است. به همین دلیل روش عملیِ به دست آوردن خط نصف النهار در آثار نجومی می آمده است. در آثار هیئت دوره اسلامی فصلی با عنوان «تعیین خط نصف النهار» به بخش جغرافیای ریاضی افزوده شده است. بطلمیوس در مجسطی در باره تعیین خط نصف النهار سخنی نگفته است، پس می توان این را نیز از افزوده های دانشمندان اسلامی به آثار نجومیشان به حساب آورد. در بیشتر این آثار به روش های عملی تعیین خط نصف النهار اشاره می شده است که مشهورترین آنها «دایره هندی» است. در این مقاله فصل «تعیین خط نصف النهار» از کتاب منتهی الإدراک فی تقاسیم الأفلاک نوشته عبدالجبار خرقی در سده ششم هجری که یکی از نخستین آثار جامع هیئت است، معرفی و بررسی شده است. خرقی چهار روش برای تعیین خط نصف النهار می آورد و ضمن توصیف این روش ها در باره دقت هر یک از آنها توضیح می دهد. تقریباً در هیچ اثر دیگری از سنت هیئت این تعداد روش و نیز بررسی این چنین نیامده است. این مقاله تلاش می کند در باره منبع احتمالی این بخش از کتاب خرقی نیز شواهدی عرضه کند. این بخش از کتاب خرقی را با روش های تعیین خط نصف النهار در إفراد المقال فی أمر الظلال و قانون مسعودی بیرونی (درگذشته 440ق) مقایسه کرده ایم و نتیجه این مقایسه نشان می دهد که بیرونی از منابع خرقی در نوشتن این مبحث بوده است.

جغرافیای ریاضی از جمله علومی است که در تاریخ علم دوره اسلامی تا قرن پنجم قمری/ یازدهم میلادی شکلی مستقل و مدون ندارد و به صورت پراکنده، عمدتاً در آثار نجومی و علم هیئت قابل پیگیری می باشد. کتاب تحدید نهایات الأماکن لتصحیح مسافات المساکن ابوریحان بیرونی (362- بعد از442ق/ 973/ 1048م) نخستین مورد در این زمینه در تمدن اسلامی می باشد که تقریباً تمام مؤلفه های جغرافیای ریاضی بر اساس داده های رصدی وی در آن گنجانده شده است. یکی از این مؤلفه های اصلی تعیین مختصات جغرافیایی مواضع مختلف می باشد که شامل طول و عرض است که در این اثر به خوبی مورد پژوهش قرار گرفته است. هدف این پژوهش بررسی روش های محاسبه عرض جغرافیای مواضع مختلف در کتاب تحدید ابوریحان بیرونی است. وی عمدتاً به سه روش مختلف عرض مکان ها را با استفاده از قاعده های کلی و قابل تعمیم مورد بررسی خود قرار داده است که اگرچه در برخی موارد شکل کاملاً نوآورانه ای ندارند، اما از لحاظ روش ارائه در تاریخ علم دوره اسلامی بسیار حائز اهمیت می باشند.

ابوریحان بیرونی ازجمله برجسته ترین دانشمندان اسلامی است که از دیرباز تاکنون محققان و پژوهشگران دربارکه زندگی و آثارش ده ها مقاله و کتاب نگاشته اند و هریک از زاویه ای به بررسی اندیشه، نگاه و روش پژوهشی او ازجمله مطالعات تاریخی و تاریخ نگاریش پرداخته اند. از آنجا که غالب مورخان صرف نظر از یعقوبی و مسعودی، تا قبل از او در سنت تاریخ نگاری خود تنها به نقل سلسله راویان، مناسبات قدرت و ثبت رویدادهای سیاسی و نظامی و توصیف وقایع با توجه به موقعیت جغرافیایی پرداخته و از توجه به مسایل فرهنگی و اجتماعی مردم و جامعه غافل مانده اند، می توان گفت روش و بینش تاریخ نگارانه بیرونی با هم عصران خود متفاوت است. او نقادانه و با رویکردی استدلالی به مطالعات تاریخی و تاریخ نگاری روی آورده و در روش تاریخ نگاری خود گرچه متأثر از یعقوبی و مسعودی است؛ ولی کامل کنندکه سنت آنان نیز است. مسافرت او به هند و مشاهدکه مستقیم مسایل فرهنگی و اجتماعی نیز سبب شد تا مهم ترین مؤلفه های فرهنگی از قبیل آداب و رسوم، اعیاد، دین، قومیت، زبان و ویژگی های اخلاقی هندوها را نیز گردآوری و ثبت کند. از این رو، پیشگام مطالعات مردم شناسی و هندشناسی نیز به شمار می رود. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی روش شناختی و نگاه ابوریحان بیرونی را در مطالعات تاریخی و تاریخ نگاری او مورد بررسی قرار داده است.

بیرونی اختری درخشان در آسمان ایران زمین و جهان علم و دانش است. بیرونی ستارکه تابناک دانش مردم شناسی، گاه نگاری، داروشناسی، انسان شناسی، اخترشناسی، هندشناسی و تاریخ نگاری است. او چیرگی بالایی بر زبان های خوارزمی، فارسی، عربی و سانسکریت داشت و آگاهی وی از زبان های یونانی باستان، عبری و سُریانی اندک نبود. یکی از برجسته ترین نوشته های بیرونی، کتاب الصیدنکه فی الطب است که دربارکه ویژگی های داروهای تکی، گیاهی، جانوری و کانی از منظر خواص فیزیکی و اندکی شیمیایی است و دربارکه چگونگی فراهم آوری، انبارکردن و کاربرد هر یک است؛ البته جز در مواردی بسیار اندک، توجه ای به کاربرد درمانی آنها ندارد. ساختار آن بر پایکه ترتیب حرف های الف ب پایه گذارى شده است. کتاب یکی از کهن ترین و ارزشمندترین کتاب های دارویی به شمار می آید. بررسی منابع آن کمکی شایان توجه به تاریخ علم و تاریخی پزشکی می کند.

مدارا یکی از صفات برجسته انسانی است که خداوند این ویژگی را در قرآن به عنوان نعمت و رحمت الهی قلمداد فرمود مدارا به عنوان یک فضیلت والای اخلاقی که دارای اثری به سزا در حوزه ی اخلاق فردی و اجتماعی است از اصولى است که در بهبود و رشد روابط انسان با دیگران، تأثیر شگرفى داشته و رعایت آن برای ارامش عمومی جامعه ضروری است به همین مناسبت در این مقاله به روش توصیفی تحلیلی به بررسی روابط بین زن و مرد و فرزندان با تاکید برآثار درونی و بیرونی مدارا با رویکردی بر آموزه های دینی پرداخته شده است. مدارا دارای نتایج درونی و بیرونی است، مدارا به عنوان فضیلت اخلاقی از جمله صفاتی است که آدمی را در دنیا و آخرت به مراتب بلند و درجات ارجمند می رساند و نقش بسیار سازنده ای در زندگی خانوادگی و اجتماعی انسان دارد زن دگ ى پر از ناگواری هایى است که انسان با آن رو برو مى شود اگر انسان بنا را بر مدارا کردن با مردم نگذارد و در مشکلات و ناهمواری ها، با دیگران به تندى و خشونت رفتار کند، ه م ب ه اع ت ب ار اج ت م اع ى و ه م ب ه سلامت دینى و اخلاقى خود لطمه خواهد زد.

پپژوهش حاضر با هدف تدوین بسته ی آموزشی خودفرمانی و تعیین میزان اثربخشی آن بر انگیزش درونی، انگیزش بیرونی، و بی انگیزگی دانشآموزان دوره ی دوم متوسطه انجام شد. روش پژوهش، نیمه آزمایشی با پیش آزمون – پس آزمون و پیگیری با گروه کنترل بود. ابتدا بسته ی آموزشی خودفرمانی با استفاده از مطالعات کتابخانه ای تدوین، و سپس میزان نسبت روایی محتوا (CVR) و شاخص روایی محتوا (CVI) آن توسط متخصصین تعیین گردید. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای، یک کلاس 22 نفره و یک کلاس 20 نفره ی دهم تجربی به ترتیب در گروه آزمایشی و گروه کنترل قرار گرفتند(که گروه آزمایشی دو نفر افت داشت). گروه آزمایشی در 8 جلسه ی 90 دقیقه ای، بسته آموزشی را دریافت نمودند و گروه کنترل هیچگونه آموزشی دریافت نکرد. یافته های پژوهش با استفاده از تحلیل کواریانس، و تحلیل واریانس با اندازه گیری های مکرر، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. میزان شاخص روایی محتوا (CVI) برای تمامی هدفها در بسته ی آموزشی بین 9/0 تا 1، و میزان نسبت روایی محتوا (CVR) برای تمامی هدفها در پروتکل آموزشی بین 8/0 تا 1 بهدست آمد. یافته ها نشان داد که بسته ی آموزشی خودفرمانی بر انگیزش درونی، انگیزش بیرونی و بی انگیزگی دانش آموزان دوره ی دوم متوسطه تهران اثر گذار است. همچنین بین پس آزمون و پیگیری تفاوت معناداری مشاهده نشد که نشان دهنده ی پایداری اثرات یادگیری است. در نتیجه، بسته ی آموزشی خودفرمانی، توانایی ارتقاء انگیزش درونی و بیرونی، و کاهش بی انگیزگی و ارتقاء کیفیت آموزشی را در دانشآموزان دوره ی متوسطه دارد.