تبری

از نظر اسلام، حیات و سعادت فرد مسلمان و امّت اسلامی در گرو شناخت فریضة «تولّی و تبرّی» و التزام به آن است. بدین لحاظ علمای اسلامی آن را در مباحث کلامی بررسی می کنند. آیات قرآن کریم و سیرة پیشوایان الهی، اهمیّت و موارد هر یک از اوامر تولّی و تبرّی، از جمله تولّی نسبت به اهل بیت(ع) و دوستان و پیروان آنان و تبرّی نسبت به کفّار، و ناصبیان و نیز تولی و تبرّی نسبت به مصلحان و مفسدان را با تأکید تبیین نموده است. در کنار آن، تعامل شایسته نسبت به افراد غیرمسلمان نیز همواره مورد تأکید بوده است. آنچه موجب تأسّف است، مهجوریّت فریضة «تولّی و تبرّی» در میان مسلمانان و غفلت و بی تفاوتی امّت اسلامی نسبت به آن و خسارت ها و زیانهایی است که از این ناحیه بر اسلام و مسلمیانان وارد شده است. عواملی که باعث این وضعیّت شده، مختلف است و حکومت های فاسد بنی امیّه و بنی عبّاس، فرقه های انحرافی از جمله «مرجئه» و جریانهای فکری و سیاسی لیبرالیسم و فراماسون در زمان معاصر، بیشترین نقش را در این زمینه داشته اند. بی شک اصلاح امّت اسلامی و اعتلای آن نیز در گرو احیاء فریضة «تولّی و تبرّی» از طریق شناخت و التزام به آن و بصیرت یافتن امّت اسلامی نسبت به عوامل فوق و مواجهه با آنهاست.

کتاب «نگاهی به تاریخ تفکر امامیه از آغاز تا ظهور صفویه» در عین دارا بودن نکات مثبت و شایان تقدیر، دارای اشکالات و نکات قابل نقدی است که در این نوشتار، نمونه هایی از آنها بررسی شده است؛ از جمله: نگرشی سطحی و روشن فکرمآبانه به تاریخ تشیع همراه با نوعی پیش داوری؛ برخی ادعاهای بدون دلیل و مدرک؛ ذکر برخی روایات شاذ و نادر در مقابل روایات مشهور، و احیاناً ذکر سخنان مخالفان شیعه و دیدگاه های خلاف نظریة رایج شیعه. از دیگر اشکالات محتوایی این کتاب، تشکیک در وجود بعضی باورهای موجود شیعه در قرون اولیه به ویژه قرن اول هجری است. همچنین چنین وانمود شده که پیدایش تشیع منشأی عرفی و نه الهی داشته است و این گونه به ذهن می آید که اصولی همچون اعتقاد به نص، عصمت و تبرّی از دشمنان اهل بیت علیهم السلام دست کم در قرن اول نزد پیروان اهل بیت علیهم السلام مطرح نبوده است!

سبک زندگی اسلامی، مجموعه ای از بینش ها، نگرش ها، ارزش ها و الگوهای رفتاری مستفاد از آموزه های اسلامی است که افراد آن را به عنوان شیوه زندگی برمی گزینند. نوشتار حاضر، با هدف پاسخ به این سؤال که «تولّی و تبرّی در سبک زندگی اسلامی چه اهمیت و کارکردهای اجتماعی دارد» با استفاده از توصیف و تحلیل و به روش کتابخانه ای به بررسی این موضوع می پردازد. براین اساس، یکی از اصول مهم سبک زندگی اجتماعی، اصل تولّی و تبرّی است که نگرش انسان را سامان و جهت می بخشد و شیوه زیست وی در اجتماع را تعیین می کند و نقش مهمی در مرزبندی افراد در حوزه عمل دارد. از این رهگذر، وحدت و انسجام اجتماعی، جهت دهی ارتباطات و رفتارهای اجتماعی، درامان ماندن از توطئه های دشمن، رفع گرفتاری های مردم و ... از مهم ترین کارکردهای اجتماعی تولّی و تبرّی در سبک زندگی اسلامی اند.

تولی و تبری از جمله موضوعات هستند که در علم کلام مورد بحث و بررسی قرار می گیرند، در اهمیت تولی و تبری همین بس، که در آیات متعدد قرآن کریم، و روایات رسیده از ایمه (ع)، بر ضرورت و اهمیّت تولّی و تبری و موارد آن تأکید کرده است، از این رو می توان گفت که حیات و سعادت بشریت، بستگی به شناخت و التزام به آنها دارد، وجوب و ضرورت این دو فریضه الهی از آیات قران کریم فهمیده می شود، مثلا در قرآن کریم از یک سو نسبت به دوستی خداوند، انبیاء و اهل بیت(ع) و دوستان و پیروان آنان و تبرّی نسبت به دشمنان خدا، و دشمنان اهلبیت تاکید شده است و از سوی دگر بر تعامل سازنده با کسانی که دشمنی با خدا و دوستان او را ندارند، تشویق می کند، در کل رابطه تولی و تبری با توحید یک رابطه طولی است، به این معنی که دوست داشتند خداوند و دوستان او، یا دشمنی با خداوند و با دوستان او منافات باهم ندارند، دوستی دوستان خدا عین دوستی خداوند و اطاعت از فرمان او می باشد، با این رویکرد و استدلال شبهه که از سوی وهابیت نسبت به توسل به ایمه و شفاعت از آنها مطرح می شود هم پاسخ داده می شود، زیرا توسل به ایمه و شفاعت خواستن از آنها هیج گاه در عرض اراده خداوند قرار دارد، مستأسفانه بی چارگی بشر آن زمان و بشر امروزی، ناشی از غفلت و بی تفاوتی نسبت به این فریضه الهی بوده است و علت اصلی این غفلت و بی تفاوتی ها، از ناحیه، حکومت های فاسد بنی امیه و بنی عباس و دیگر فرقه انحرافی بوده است و سیاست های لبرال دموکراسی معاصر می باشد، بنا بر این یگانه را نجات بشر امروزی شناخت و التزام به این دو فریضه الهی می باشد.

در نگاه سلفیان تولی و تبری از اصول اعتقادی بوده و معیار اسلامیت و کفر معرفی شده است، همین اعتقاد و تفسیر های نادرست از تولی و تبری موجب شده که این گروه بسیاری از مسلمانان را تکفیر کرده و آنان را به عنوان مشرک به حساب آورند، آنان با استناد به آیاتی همچون آیه 51 سوره مائده، تبری و تولی را لازمه ایمان دانسته و متعتقدند که هر گونه موالات با دشمنان سبب کفر می شود، به عقیده این گروه تولّی و تبرّی در عرض ولایت خداوند قرار دارد، بر این اساس حتی اگر کسی به وحدانیت خدا شهادت دهد اما با کفار و دشمنان عدوات نداشته باشد، این امر سبب کفر و شرک فرد می شود، منشأ این تفکر خطرناک به جهل و دانش سطحی به معارف دین و ارزش های آن بر می گردد، همانگونه که در توصیف این گروه امیر المومنین علی (ع)، می فرماید: «ما قصم ظهری الا رجلان عالم متهتک وجاهل متنسّک هذا ینفر عن حقّه بتهتکه و هذا یدعوا الی الباطل بتنسّکه» (جهان اسلام و پدیده تکفیر، 1393، ص341) به گفته امیر امیرالمؤمنین (ع) اگر جهل همراه با تدین و زهد شود، بسیار خطرناک است، که یکی از نموره هایش گروه خوارج می باشد، که امام در اقدامش در برابر آنها فرمودند که من چشم فتنه ای را در آوردم، که هیج کس جرأتش را نمی کرد، این فکر و اندیشه، که در رأس آن ابن تیمیه قرار دارد، با دشمنی که اهل بیت دارند هر گونه حب و ولایت آنان را موجب شرک و خروج فرد از دایره اسلام و ایمان می دانند به گونه که در نگاه این گروه امروزه شیعیان اهل بدعت و مشرک معرفی می شوند.

با به قدرت رسیدن دولت شیعی صفوی در همسایگی خلافت عثمانی، برای توجیه جنگ میان دو مذهب اسلامی، تمسک به تبرا از سوی آنها می توانست برای ترغیب سربازان جهت تن دادن به جنگ با دیگری، راهگشا باشد؛ لذا شاهد کاربرد سیاسی گسترده این حکم فقهی، از سوی صفویان هستیم. مقاله حاضر، به بررسی ده قرارداد از دوران صفوی تا قاجار، با هدف پاسخ به چند پرسش تالیف شده است: تبرا به عنوان یک حکم فقهی چه تاثیری در عرصه سیاسی روابط ایران و عثمانی داشته است؟ صفویان در کدام یک از این معاهدات از تبرا منع شده اند؟ و این که در برابر این الزام، عثمانی ها چه تعهدی را پذیرفته اند؟ تحقیق حاضر که با روش پژوهشِ تاریخیِ مبتنی بر تحلیل انجام پذیرفته، نمایان گر این واقعیت است که فرمانروایان دو کشور هر گاه منافع شان ایجاب می کرد، از تبرا به عنوان حربه ای سیاسی برای مقابله با دیگری بهره برده اند. دیگر این که در سرتاسر دوران صفوی منع از تبرا جزء بندهای ثابت همه قراردادهای ایران با عثمانی است.

ایجاد دنیای اسلام و تمدن بین المللی اسلامی، به عنوان پنجمین مرحله از فرایند تحقق هدف های اسلامی در بیانات رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله خامنه ای و بیانیه گام دوم انقلاب، نوید بخش آرمان بزرگ انقلاب یعنی «  ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای ظهور»است. امید به آینده در دیدگاه ادیان مختلف،از توجه خاصی برخوردار است. در راستای ترسیم دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای به عنوان اندیشمند دینی در سه فردی، اجتماعی و بین المللی،مقاله پیش رو با روش توصیفی - تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای در صدد است به تحلیل قرآنی_ روایی گام های بین المللی تمدن ساز  عصر ظهور از منظر ایشان بپردازد.یافته های پژوهش حاکی از آن است که مهمترین به این گام ها، دارای دو بعد« سلوک بینشی» و« سلوک عملی» است. ایمان به خدا و باور به وعده های الهی در بعد  بینشی و قدرتمندی، عبودیت و تبری در بعد عملی،  از مهمترین گام های بین المللی، از منظر رهبر معظم انقلاب در این عرصه شمرده شده که هر دو بعد نیز دارای مویدات قرآنی و روایی است.