جوک های جنسیتی

مقاله پیش رو با هدف بررسی چگونگی بازنمایی زنان در جوک هایی که در مورد آنها ساخته شده اند، انجام شده است. این مقاله به دنبال پاسخ به این سؤال است که جوک های جنسیتی برآمده از چه گفتمانی بوده و نحوه بازنمایی زنان در آنها تا چه اندازه نتیجه چنین گفتمانی است. به دلیل برخورداری موضوع از وجوه کیفی بالا، از روش تحلیل گفتمان استفاده شده است. به این منظور با استفاده از الگوی سه بعدی نورمن فرکلاف، تعداد بیست مورد از میان بیش از یک صد مورد جوک جنسیتی انتخاب و تحلیل شدند. نتایج نشان داد که جوک های جنسیتی، بازنمایی منفی و فرودست از زنان و دختران در مقابل مردان و حتی پسران داشته اند. در این جوک ها بازنمایی دختران متفاوت از زنان صورت گرفته است. بازنمایی زنان تحت تأثیر باورهای کلیشه ای، سنتی، مردسالارانه و تاحدودی کلیشه های رسانه ای صورت گرفته است؛ اما بازنمایی دختران به صورت عمده تحت تأثیر کلیشه های رسانه ای بوده است. همچنین نتایج نشان داد که جوک های جنسیتی از درون گفتمان مردسالاری برآمده و در نهایت به تأیید و تقویت این گفتمان منجر می شود.

در سالهای اخیر ساخت و انتشار جوک های برخاسته از حوادث و موضوعات خوشایند و ناخوشایند جامعه (جوک های فاجعه) به یک پدیده اجتماعی در ایران تبدیل شده است. بی شک دلایل پیدایش، ماهیت، محتوا، و کارکردها و کژکارکردهای این گفتمان نیازمند بررسی از ابعاد مختلف جامعه شناسی، مردم شناسی و بررسی فرهنگ عامه است. این پژوهش با تمرکز بر رویدادی اخیر، به بررسی محتوایی جوک های ساخته شده در خصوص حادثه سیلاب گسترده در فروردین ماه 1398 در ایران می پردازد. داده های پژوهش مشتمل بر بیش از 100 جوک است که از شبکه های اجتماعی در خصوص این حادثه گردآوری شد که با روش تحلیل محتوای کیفی کد گذاری و سپس مقوله بندی گردید. یافته های پژوهش حاکی از آن است که پدیده سیلاب منتهی به ساخت جوک هایی با مضامین سیاسی- انتقادی، اعتقادی-مذهبی، جنسیتی و منفعلانه گردیده است. به عبارتی دیگر، بخش اعظمی از این جوک ها خنثی نبوده، برگرفته از تجربه زیسته و پیش زمینه ذهنی مخاطب ایرانی هستند و دارای بار ارزشی سیاسی-اجتماعی و ایدئولوژیکی هستند.